Της Μαριέττας Κοντογιάννη
Με την ευκαιρία των αυριανών εκδηλώσεων στο Σπίτι-Πινακοθήκη του Νίκου Χατζηκυριάκου Γκίκα για τη Διεθνή Ημέρα των Μουσείων 2014, σας καλώ να περιηγηθούμε σε έναν από τα ωραιότερα σπίτια-μουσεία της Αθήνας, μεταφέροντας σας τις εντυπώσεις μου από την πρόσφατη επίσκεψή μου σε έναν χώρο που σε μαγεύει τόσο για την αρχιτεκτονική του όσο και για τα σπουδαία εκθέματά του.
Πάει λίγος καιρός που επισκέφτηκα το Σπίτι-Πινακοθήκη του Νίκου Χατζηκυριάκου Γκίκα το οποίο στεγάζεται στην οδό Κριεζώτου 3, μια πολυκατοικία του '30, έργο του αρχιτέκτονα Κώστα Κατσίκη, όπου έζησε και εργάστηκε για 40 χρόνια ο μεγάλος αυτός έλληνας καλλιτέχνης και ο ίδιος δώρησε στο Μουσείο Μπενάκη.
Από την ώρα που μπήκα δεν ήθελα να φύγω. Ταξίδεψα και ένιωσα πραγματικά δέος βλέποντας συγκεντρωμένους όλους τους πνευματικούς και καλλιτεχνικούς δημιουργούς της Ελλάδας που έζησαν και μεγαλούργησαν -μερικοί εξακολουθούν ακόμα να μεγαλουργούν καθώς βρίσκονται εν ζωή- από το τέλος του Α' Παγκοσμίου Πολέμου και τη Μικρασιατική Καταστροφή μέχρι τις παραμονές της Δικτατορίας του 67. Είναι ΌΛΟΙ εκεί. Σε τρεις ορόφους. Και είναι τόσοι πολλοί, 201 στο σύνολο, που στον καθένα αναλογεί ένας μικρός χώρος μέσα σε μια γυάλινη προθήκη ή πάνω σε έναν τοίχο για να μπορέσουν να χωρέσουν. Και αυτό δεν το λέω αρνητικά. Γιατί πραγματικά αντιλαμβάνεσαι ότι είναι τόσο σπουδαίοι και τόσο μεγάλοι που το μικρό του χώρου απλώς αναδεικνύει το μεγαλείο τους. Στο ισόγειο πριν από την κυρίως έκθεση εκτίθεται ένα αστικό σαλόνι με σπάνια έπιπλα και διακοσμητικά από τον 16ο εως τον 18ο αιώνα δωρεά της Λίτσας Παπασπύρου. Αλλά χωρίς να υποτιμώ την αξία του, δεν είναι αυτό που σε μαγεύει σε αυτόν τον όροφο. Είναι οι φιγούρες από το θέατρο σκιών του Σωτήρη Σπαθάρη (πατέρα του Ευγένιου), το Νόμπελ και τα γυαλιά του Σεφέρη, το όπλο που αυτοκτόνησε ο Καρυωτάκης και το τελευταίο γράμμα του, η Θάλασσα της Πάρου του Σπύρου Παπαλουκά... Όπως στον πρώτο όροφο είναι η φωτογραφική μηχανή και οι φωτογραφίες της Nelly's, το χειρόγραφο του "Μεγάλου Ανατολικού" του Ανδρέα Εμπειρίκου, το βραβείο Λένιν του Γιάννη Ρίτσου...Στον δεύτερο όροφο το Νόμπελ του Ελύτη, το χειρόγραφο της "Στέλλας με τα κόκκινα γάντια" του Ιάκωβου Καμπανέλλη, η σελίδα με τις υπογραφές των βασικών εκπροσώπων της γενιάς του '30, οι φωτογραφίες του Χαρισιάδη...Στον τρίτο όροφο τα έργα του Μόραλη, τα σχέδια του Μποστ, οι παρτιτούρες του Θεοδωράκη και του Χατζιδάκη, το βραβείο Όσκαρ του Βασίλη Φωτόπουλου για τη σκηνογραφία του Ζορμπά, η επιστολή της Έντιθ Πιαφ στον Δημήτρη Χορν και κάποια προσωπικά αντικείμενα του τελευταίου, τα σκουλαρίκια της Μερκούρη δώρο του Ντασέν...
Θα χρειαζόμουν σελίδες επί σελίδων για να απαριθμήσω τα όσα είδα και με έκαναν κάθε φορά να βγάζω επιφωνήματα θαυμασμού. Και σίγουρα δεν τα είδα και όλα. Χρειάζεται κανείς μια μέρα για κάθε όροφο για να πει ότι τα είδε όλα. Γιατί ακόμα και στις σκάλες που ανεβαίνεις (έχει φυσικά και ασανσέρ, αλλά δεν το προτίμησα) εκτίθενται ζωγραφικά έργα. Το καλύτερο όμως φυσικά είναι η πινακοθήκη του Γκίκα η οποία βρίσκεται και αυτή στον τρίτο όροφο με έργα που εκφράζουν όλο το φάσμα της δημιουργίας του καλλιτέχνη καθώς και έπιπλα από τις κατοικίες του στην Ύδρα και στην Κριεζώτου, φωτογραφίες, χειρόγραφα και εκδόσεις εικονογραφημένες από τον ίδιο. Εδώ, εκείνο που μου τράβηξε την προσοχή ήταν ένα κεφάλι Μέδουσας πραγματικά εντυπωσιακό, που ο Χατζηκυριάκος-Γκίκας έχει φτιάξει με την τεχνική της arte povera, ακριβώς γιατί δεν ήξερα ότι είχε καταπιαστεί και με αυτό το είδος της τέχνης.
Όσο για τον τέταρτο όροφο, στεγάζει την κατοικία του καλλιτέχνη (οι άλλοι όροφοι κατά το παρελθόν ήταν ξεχωριστά διαμερίσματα που ενοικιάζονταν) η οποία έχει διατηρήσει την αρχική της διάταξη: το σαλόνι και το μικρό καθιστικό, το γραφείο του ναυάρχου Αλέξανδρου Χατζηκυριάκου, πατέρα του Νίκου, και η τραπεζαρία με τη μεγάλη βεράντα η οποία είναι προσβάσιμη στο κοινό αρκεί να ζητήσετε από τον φύλακα να σας ανοίξει την πόρτα. Είναι η περίφημη "Ταράτσα της οδού Κριεζώτου" με τα καφασωτά, τα ακροκέραμα και τις πήλινες Καρυάτιδες που ο Χατζηκυριάκος Γκίκας αποτύπωσε στον καμβά το 1990. Σε αυτόν τον όροφο βρισκόταν και η κουζίνα, αλλά αυτή είναι κλειστή για τους επισκέπτες. Παντού έργα του Γκίκα, προσωπικές συλλογές όπως αυτή με κινέζικα φιαλίδια ταμπάκου, το πορτρέτο του φίλου του συγγραφέα Patrick Leigh Fermor, οικογενειακά κειμήλια κά. Εκείνο που εντυπωσιάζει, εκτός από τη διακόσμηση, είναι η αρχιτεκτονική του χώρου, πολύ μπροστά για την εποχή με έντονη τη χρήση του τσιμέντου.
Τέλος στον πέμπτο όροφο στεγάζεται το ατελιέ του καλλιτέχνη. Ανεβαίνοντας από τη στενή στριφογυριστή σκάλα, νιώθεις ότι σε λίγο θα μπεις σε έναν χώρο μυστικό. Το κεφαλόσκαλο οδηγεί σε έναν προθάλαμο όπου βρίσκονται γραφεία και το ασανσέρ. Παλιά υπήρχε πόρτα η οποία άνοιγε με κλειδί. Τριγύρω δωμάτια κλειστά τα οποία όσο ζούσε η οικογένεια Γκίκα χρησίμευαν ως κρεβατοκάμαρες και ξενώνες. Σήμερα στεγάζουν τις υπηρεσίες του μουσείου. Ένα από αυτά που ήταν ξενώνας είναι διακοσμημένο με μια μια τοιχογραφία του Γκίκα. (Άμα πιάνεις κουβέντα με τους φύλακες μαθαίνεις μυστικά). Το εργαστήριο του Χατζηκυριάκου Γκίκα είναι ένας χώρος φωτεινός και γεμάτος ενέργεια στον οποίο ο καλλιτέχνης ζωγράφιζε, διάβαζε, άκουγε μουσική, δεχόταν φίλους και συνεργάτες. Εδώ την προσοχή τραβούν τα καβαλέτα και τα σύνεργα της
ζωγραφικής του. Αλλά κι ένας τοίχος όλος καλυμμένος με βιβλία. Δεν είναι όμως τα βιβλία του Χατζηκυριάκου Γκίκα όπως πληροφορούμαι. Αυτά έχουν μεταφερθεί στο Μουσείο Μπενάκη. Αυτά εδώ είναι βιβλία ιστορίας της τέχνης σε παγκόσμιο επίπεδο της ίδιας χρονικής περιόδου με όλα τα εκθέματα της Οικίας-Πινακοθήκης. Μάλιστα οι επισκέπτες μπορούν κατόπιν σχετικής αιτήσεως προς το μουσείο Μπενάκη να μελετήσουν επί τόπου σε ειδικό χώρο όποιο βιβλίο επιθυμούν. (Άλλο ένα μυστικό που έμαθα από τους φύλακες)!
Ώρες Λειτουργίας : Τετάρτη-Κυριακή 10.00-18.00 Κάθε Πέμπτη δωρεάν είσοδος.
Για αύριο Κυριακή 18/ 5 Διεθνή Ημέρα Μουσείων 2014, που φέτος έχει θέμα: «Οι Συλλογές μας ενώνουν», το Μουσείο Μπενάκη έχει προγραμματίσει μουσικές ξεναγήσεις στο σπίτι του Νίκου Χατζηκυριάκου-Γκίκα από τις 10.00-18.00
Πέντε μουσικοί διαφόρων μουσικών πεδίων, θα δημιουργήσουν τη δική τους σύνδεση με το Μουσείο και τα έργα, πραγματοποιώντας "μουσική ξενάγηση" και παρουσιάζοντας στο κοινό έργα ή καλλιτέχνες που εκτίθενται στους χώρους της Πινακοθήκης.
Εκτελώντας μουσικά έργα ή μουσικούς αυτοσχεδιασμούς δημιουργούν έναν διάλογο με την συλλογή του Μουσείου, παρουσιάζοντας έτσι μία μουσική απόδοση των σκέψεων και των συναισθημάτων που τους δημιουργούνται για το κάθε έργο, με οδηγό την μουσική αντί τον λόγο.
Η ξενάγηση από τον κάθε μουσικό θα έχει διάρκεια 50', ενώ μετά το πέρας της θα μεσολαβεί ένα 30λεπτο διάστημα όπου οι επισκέπτες έχουν την δυνατότητα να περιπλανηθούν στους χώρους της Πινακοθήκης, ανακαλύπτοντας τα μοναδικά της εκθέματα. Γι’ αυτά τα 30λεπτα διαστήματα έχουν σχεδιαστεί από το Τμήμα Εκπαιδευτικών Προγραμμάτων του Μουσείου Μπενάκη ειδικές μουσικές διαδρομές για παιδιά άνω των 5 ετών.
Παίζοντας, αυτοσχεδιάζοντας και ζωγραφίζοντας θα εξερευνήσουν τις μελωδικές αφορμές που προσφέρει η Πινακοθήκη.
Κορύφωση του εορτασμού θα είναι μια μουσική συναυλία, το περιεχόμενο της οποίας θα συνδέει τον Νίκο Χατζηκυριάκο-Γκίκα με τους μουσικούς που συμμετέχουν στη γιορτή και μία εικαστικό καλλιτέχνη-video artist.
Ξεναγούν οι:
Ανάργυρος Δενιόζος μουσικολόγος- συνθέτης/ηλεκτρονικά (θα παρουσιάσει τη μοναδική Μουσική Ξενάγηση με λόγο στην τελική συναυλία)
Θάνος Δασκαλόπουλος (κλακετίστας)
Σπύρος Τζέκος, κλαρινέτο
Άννα Παγκάλου mezzosoprano -φωνή
Φώτης Σιώτας βιολί
Χριστίνα Κατσάρη video
Συγκεκριμένα :
Στις 10:50 – 11:40: Μουσική ξενάγηση από τον συνθέτη και μουσικολόγο ΑΝΑΡΓΥΡΟ ΔΕΝΙΟΖΟ. Αφορμή το έργο «Κηφισιά» του Ν. Χατζηκυριάκου-Γκίκα (Αυγοτέμπερα σε ξύλο, 1951).Η μουσική δομή, οι αναλογίες στις αναζητήσεις μουσικών και εικαστικών και πρώτη εκτέλεση του έργου που θα δημιουργήσει ως δείγμα των ιδεών που θα μας αναπτύξει.
Στις 12:10 θα ακολουθήσουμε τη Μουσική Ξενάγηση του κλακετίστα (tap dancer) ΘΑΝΑΣΗ ΔΑΣΚΑΛΟΠΟΥΛΟΥ
Μέσα από τις δυνατότητες της μουσικής και της χορευτικής έκφρασης του σώματος, συνδιαλέγεται με έργα στα οποία κυριαρχούν οι ανθρώπινοι χαρακτήρες, εξερευνώντας τον άνθρωπο τόσο ατομικά όσο και στις διαστάσεις της συνδιαλλαγής του με το Άλλο.
Στις 13:30 ακολουθούμε τη Μουσική Ξενάγηση του κλαρινετίστα ΣΠΥΡΟΥ ΤΖΕΚΟΥ σε πέντε μουσικές διαδρομές που περνούν από το Νεοκλασικισμό, τη Τζαζ της δεκαετίας του 30’, το επιβλητικό στοιχείο της επανάληψης, την ελληνική παράδοση της Ηπείρου και τη διάδραση ηλεκτρονικών μέσων με τον μουσικό στο ρόλο του εκτελεστή.
Στις 14:50 θα ακολουθήσουμε τη Μουσική Ξενάγηση της mezzo soprano ΑΝΝΑΣ ΠΑΓΚΑΛΟΥ σε μία προσωπική διαδρομή σε εκθέματα σε διάφορους χώρους της Πινακοθήκης.
Η φωνή της θα συνδιαλεγεί με τα χάλκινα γλυπτά και τις αντηχήσεις τους. Η μαντόνα αντιπαρατίθεται με την μέδουσα, ενώ το περίστροφο του Καρυωτάκη φωτίζει με το δυσοίωνο φως του άλλες όψεις της ανθρώπινης κατάστασης.
Στις 17:30, στο τέλος της ημέρας, οι μουσικές συνδέσεις θα πληθήνουν, καθώς οι καλλιτέχνες θα συνευρεθούν μουσικά ενώ η video artist ΧΡΙΣΤΙΝΑ ΚΑΤΣΑΡΗ θα σχολιάσει, συνθέτοντας εικόνες σε πραγματικό χρόνο, το ηχητικό σύμπαν που θα προκύψει.
Σχεδιασμός- Επιμέλεια :Άννα Παγκάλου
Σχεδιασμός παιδικών διαδρομών: Τμήμα Εκπαιδευτικών Προγραμμάτων Μουσείου Μπενάκη
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου