Ένα θησαυροφυλάκιο εύθραυστων και λαμπρών πραγμάτων - ζωγραφισμένα βιβλία, υφάσματα με κορυφαία γραμμή, επίχρυσα ψηφιδωτά… Η έκθεση «Αφρική και Βυζάντιο» εγκαινιάζεται στο Μητροπολιτικό Μουσείο Τέχνης φιλοξενώντας πολιτιστικά τεκμήρια σπάνιας ομορφιάς και σπανιότητας για πρώτη φορά τη Νέα Υόρκη.. Τα τεκμήρια κατέφθασαν στο μουσείο από την Αφρική, την Ασία και την Ευρώπη.
Ταυτόχρονα, όπως υποδηλώνει και ο τίτλος της, η έκθεση νοηματοδοτεί εκ νέου την καταγωγή τους σχετικά με το ποιος έφτιαξε τι και τι προήλθε από πού. Το Βυζάντιο ως πολιτιστικό φαινόμενο χρονολογείται από τις αρχές του τέταρτου αιώνα, όταν ο πρώτος χριστιανός ηγεμόνας της Ρώμης, ο Μέγας Κωνσταντίνος, μετέφερε την αυτοκρατορική πρωτεύουσα ανατολικά στην αρχαία πόλη του Βυζαντίου, που μετονομάστηκε σε Κωνσταντινούπολη. Από εκεί αναπτύχθηκε και ακτινοβόλησε προς τα έξω μια νέα τέχνη, η οποία βασίστηκε στις ελληνικές και ρωμαϊκές παραδόσεις και μεταμορφώθηκε από φρέσκα πνευματικά και πνευματικά ερεθίσματα που προέρχονταν από την ανατολή. Με την πάροδο των αιώνων, η ακτινοβολία αυτή περιοδικά εξασθένησε. Υπήρξαν εσωτερικοί αγώνες και εξωτερικές επιθέσεις από την Περσία, την Ευρώπη και τελικά και μοιραία, το 1453, από τις οθωμανικές στρατιές. Ωστόσο, ακόμη και όταν το Βυζάντιο έπαψε να υπάρχει ως πολιτική οντότητα, παρέμεινε μια πολιτιστική δύναμη: ένα σύμβολο, τόσο για τη χριστιανική Δύση όσο και για την ισλαμική Ανατολή, μιας άφθαρτης "χρυσής εποχής" αισθητικής φινέτσας και πνευματικής ευρύτητας.
Γιατί η Αφρική;
Σε αυτό το πνεύμα η έκθεση παρουσιάζει την Αφρική ως εξέχοντα παράγοντα: Η Αφρική δεν θα φαινόταν να παίζει σημαντικό ρόλο εάν συμβουλευόμασταν μόνο τα παλιά βιβλία ιστορίας της τέχνης ή εάν προσκολλούμασταν στους μύθους της "σκοτεινής ηπείρου" που εξακολουθούν να αιωρούνται. Ένας βασικός άξονας της έκθεσης - που οργανώθηκε από την Andrea Achi, αναπληρώτρια επιμελήτρια βυζαντινής τέχνης του Met, με την Helen C. Evans, ομότιμη επιμελήτρια, και την Kristen Windmuller-Luna, επιμελήτρια αφρικανικής τέχνης στο Μουσείο Τέχνης του Κλίβελαντ, όπου η έκθεση θα ταξιδέψει - είναι ακριβώς να διευρύνει αυτά τα βιβλία και να διαλύσει αυτούς τους μύθους μέσω οπτικών στοιχείων.
Για τους προχριστιανικούς Ρωμαίους, η Αφρική, ή τουλάχιστον το τμήμα της κατά μήκος της Μεσογείου που είχε καταλάβει η Ρώμη, δεν ήταν περιθωριακή, ούτε ενδοχώρα. Η απόδειξη έρχεται στην αρχή της έκθεσης με τη μορφή ενός μεγάλου ψηφιδωτού πίνακα του 2ου αιώνα μ.Χ. που απεικονίζει άνδρες υπηρέτες, ή ίσως σκλάβους, απασχολημένους με την προετοιμασία μιας γιορτής. Ο ένας κρατάει ένα καλάθι με φρούτα, ένας άλλος ένα δίσκο με κάτι που μοιάζει με ψωμί, ένας τρίτος μια κανάτα με κρασί.Όσον αφορά το θέμα, το ύφος και την κατασκευή, το έργο θα μπορούσε να κοσμεί μια ελίτ κατοικία στην ίδια τη Ρώμη. Στην πραγματικότητα, ανασκάφηκε στην Τυνησία, μια από τις πλουσιότερες επαρχίες της Ρώμης, σημαντικός εξαγωγέας σιτηρών και ελιών, και πατρίδα μιας βιομηχανίας ειδών πολυτελείας που ειδικεύεται στην εξαίσια γλυπτική από πετροκρύσταλλο, ένα δείγμα της οποίας φωτίζει ένα πρώιμο τμήμα της έκθεσης.
Ζυμώσεις
Ένας πίνακας ζωγραφικής του δεύτερου αιώνα μ.Χ. που απεικονίζει μια γυναίκα με στέμμα από φτερά και μεγάλα, ανήσυχα, ουράνια μάτια έχει αναγνωριστεί ότι αντιπροσωπεύει την αρχαία αιγυπτιακή θεά Ίσιδα, η οποία λατρευόταν ενεργά κατά την πρώιμη χριστιανική εποχή. Δύο αιώνες αργότερα βρίσκουμε την εικόνα της να εξακολουθεί να κυκλοφορεί, αλλά τώρα, απεικονιζόμενη, σε ένα βυζαντινό κουτί από ελεφαντόδοντο, με τη μορφή της ελληνικής θεάς Αφροδίτης, μια επιβλητικά διφορούμενη φιγούρα που μοιάζει με πορτραίτο σε έναν ψηφιδωτό πίνακα του 4ου-5ου αιώνα, δανεισμένο από το Εθνικό Μουσείο της Καρχηδόνας στην Τυνησία και αποκαλείται χαϊδευτικά "Κυρία της Καρχηδόνας" από τους σύγχρονους θαυμαστές της και εκπέμπει κάθε είδους "μη δυαδική" ατμόσφαιρα: Είναι χτενισμένη ως γυναίκα, αλλά ντυμένη με δύναμη ως άντρας- κάνει χειρονομίες ευλογίας, αλλά σηκώνει μια ράβδο σαν δόρυ.
Η Βόρεια Αφρική, γενέτειρα της χριστιανικής μοναστικής παράδοσης στην Αίγυπτο του 4ου αιώνα, ήταν επίσης η πηγή μερικών από τις πρώτες χριστιανικές εικόνες, πολλές με τη μορφή φορητών ζωγραφικών έργων. Μεταξύ των 180 αντικειμένων στο Met υπάρχουν πάνω από 12. Επίσης εκτίθενται ένα χρωματισμένο ταπισερί, πιθανότατα από την Αίγυπτο του 6ου αιώνα, με την εικόνα της Παναγίας και του Παιδιού που πλαισιώνεται από αρχαγγέλους. Επίσης, ένας πίνακας ζωγραφικής με πλούσια υφή, που πιθανώς φιλοτεχνήθηκε στην Κωνσταντινούπολη και μεταφέρθηκε - φήμες λένε ότι την έφερε ο αυτοκράτορας Ιουστινιανός - ως δώρο στη Μονή της Αγίας Αικατερίνης στο Σινά (Αίγυπτος), που πιστεύεται ότι είναι το παλαιότερο χριστιανικό μοναστήρι που λειτουργεί συνεχώς στον κόσμο και βρίσκεται στη χερσόνησο μεταξύ Αφρικής και Ασίας. (Η εικόνα διατηρείται ακόμη εκεί). Άξιο λόγου είναι το μοτίβο του ανοδικού βλέμματος των ματιών της Παναγίας και στις δύο εικόνες είναι το ίδιο που παρατηρείται στην φτερωτή Ίσιδα τέσσερις αιώνες νωρίτερα, και μπορεί να βρεθεί σε εικόνες που ζωγράφισαν οι Αιθίοπες ορθόδοξοι καλλιτέχνες αιώνες αφότου το Βυζάντιο, ως πολιτική δύναμη, είχε εξαφανιστεί. Όπως και η μεγάλη εικόνα της Αγίας Αικατερίνης.
-
Έως τις 3 Μαρτίου, Μητροπολιτικό Μουσείο Τέχνης, 1000 Fifth Ave., 212-535-7710, metmuseum.org.
Πηγή: New York Times.
.jpg)
