Περίπατος στην καρδιά της Αθήνας: Ποιό ήταν το πρώτο εμπορικό κέντρο της πόλης; Πού "άνθισε" η αστική ζωή;

Ασπρόμαυρες εικόνες επιβλητικών κτιρίων, η μυρωδιά της πούδρας των κυριών να σεργιανίζουν στο εμπορικό κέντρο και η γεύση του ελληνικού καφέ στο Ζόναρς ξυπνούν τις αισθήσεις μου καθώς ακούω τον Αθηναιογράφο Νίκο Βατόπουλο να μας μιλά για το πρώτο εμπορικό κέντρο της Αθήνας.

Στις αρχές του 20^ου αιώνα μεταξύ της πλατείας Συντάγματος και πιο χαμηλά από την πλατεία Κολωνακίου αναπτύσσονται νέες χρήσεις γης και η Αθήνα να αποκτά σιγά-σιγά ένα εμπορικό κέντρο, όπως οι υπόλοιπες ευρωπαϊκές πρωτεύουσες.  

της Μαρίας Αλιμπέρτη

Στο δεύτερο αφιέρωμά μας στον "Περίπατο στην Καρδιά της Αθήνας", σε ένα ταξίδι που διοργάνωσε το Δίκτυο Πολιτισμού του Δήμου Αθηναίων με καπετάνιο τον Νίκο Βατόπουλο θα εστιάσουμε στο πρώτο «σκίρτημα»  της εμπορικής γειτονιάς ακριβώς στον πυρήνα της πόλης. 

Από  τα πρώτα κτίρια για εκμετάλλευση, δηλαδή με χρήση για γραφεία και όχι για κατοικία, στην  καρδιά της παλιάς Αθήνας  είναι το Μέγαρο Κούπα επί της οδού Πανεπιστημίου, Κριεζώτου και Βουκουρεστίου. Το κομψοτέχνημα αυτό δημιουργήθηκε σύμφωνα με τα σχέδια του Ερνέστου Τσίλερ το 1904, ύστερα από  παραγγελία του επιχειρηματία Αχ.Κούπα.

Είναι ενδιαφέρον πως η μορφολογία του νεοκλασικισμού προσαρμόζεται σε κτίρια  πιο λειτουργικά. Ο τελευταίος όροφος είναι προσθήκη. «Το κτίριο είχε μια περίλαμπρη στέψη. Τα σχέδια υπάρχουν στην Εθνική Πινακοθήκη εκεί βρίσκονται τα αρχεία του Τσίλερ, όπως μας πληροφόρησε ο κ. Βατόπουλος.

Διασχίζοντας την Πανεπιστημίου και κάνοντας στάση επί του σημερινού πεζόδρομου της Βουκουρεστίου προσπαθούμε να «αφουγκραστούμε» την ιστορία του τόπου. Είναι εξαιρετικά ενδιαφέρον ότι στην περιοχή διασώζεται η οργάνωση της Αθήνας του Μεσοπολέμου.

Για παράδειγμα, το  σημερινό κτίριο του Άττικα, ανήκει στο Μετοχικό

ταμείο Στρατού, κατέλαβε όλο το χώρο που στεγάζονταν κάποτε οι βασιλικοί στάβλοι. Πρόκειται για ένα κτίριο του 1920. Σχεδιασμένο τότε αλλά κτισμένο σε δυο φάσεις, πρώτα κτίστηκε η φάση της οδό Σταδίου  και η φάση της Πανεπιστημίου ολοκληρώθηκε λίγο πριν την Κατοχή. «Ο Ζόναρς ο μικρός ήταν απέναντι  και δυο μήνες πριν την Κατοχή άνοιξε στο Ατενέ, ο νέος Ζόναρς και γίνεται έκτοτε το στέκι των Αθηναίων αστών» μας διευκρινίζει ο κ. Βατόπουλος.

Από την Βουκουρεστίου παρατηρούμε τις επεκτάσεις της Μεγάλης Βρετανίας από το 1928, ενώ θαυμάζουμε και το Θέατρο Βρετάνια, γνωστό ως κτίριο χωρίς παράθυρα. 

Με προσοχή εξετάζουμε το  νεωτερικό κτίριο του 1930, από τον σπουδαίο  αρχιτέκτονα Βασίλη Τσαγρή για να φιλοξενήσει εμπορικές λειτουργίες. Ο κ. Βατόπουλος μας έδωσε τα φώτα του: «Την περίοδο αυτή υπάρχουν ρεύματα που εξερευνούν την μορφολογία ανάμεσα στο νεοκλασικό και το μοντέρνο κίνημα. Είναι μια μεταβατική περίοδος επεξεργασίας της φόρμας και μορφής που έρχεται από κεντρική Ευρώπη. Ένα καθαρά μοντέρνο κτίριο, θα μπορούσε να ήταν στην Βιέννη, Βουδαπέστη ή Πράγα».

Νοερά συνεχίζουμε να ταξιδεύουμε στον χρόνο. Μισοκλείνω τα μάτια και προσπαθώ να φανταστώ τα μονώροφα σπίτια της Αθήνας να μετατρέπονται σε λαμπρά οικοδομήματα. Η Αθήνα γνωρίζει τεραστία εξέλιξη, όπως μας διαβεβαίωσε ο κ. Βατόπουλος, αφού  εξαλείφεται η βρωμιά και η κακοσμία από τους στάβλους, ένα τεράστιο παράπονο των Αθηναίων που εκφράζεται μέσα από τις σελίδες του αθηναϊκού τύπου. Τελικά, οι στάβλοι απομακρύνθηκαν από το κέντρο της πόλης το 1920, όταν η Ελλάδα δεν έχει βασιλικό πολίτευμα και τα άλογα πια είχαν διακοσμητικό ρόλο, δεν έσερναν άμαξες για καθημερινούς λόγους όπως τον 19ο αιώνα.

Πλέον επί της Βουκουρεστίου, υπάρχει ο μεγάλος χώρος θεαμάτων το Παλλάς παρακάτω, το Ρεξ και όπως προαναφέραμε το Βρετάνια! Όλα αυτά συνηγορούν για να αποκτήσει αστική ζωή η Αθήνα, να βρει χώρους να απλωθεί και να αφήσει άλλο αποτύπωμα στο κέντρο της πόλης, σύμφωνα με τον κ. Βατόπουλο.

Η δε στοά αποτελεί τεράστια καινοτομία του Μεσοπολέμου και δείγμα μεγάλου εκσυγχρονισμού. Η περιοχή αναβαθμίζεται περισσότερο το 1935, όταν η Βουλή φιλοξενείται πλέον στα ανάκτορα και λίγο παρακάτω ανοίγει τις πύλες της  η Τράπεζα της Ελλάδος. «Μια κοσμογονία  συντελείται στην Αθήνα του Μεσοπολέμου που συναντάμε ξανά στην δεκαετία του 60’» μας περιγράφει ο κ. Βατόπουλος.

Από το κυκλαδικό στο αττικό φως: Ποιά είναι τα "καλλιτενχικά υποννοούμενα" του Daniel Verstraete;

Σ’ ένα τόπο ευλογημένο που το θαύμα του φωτός αρχίζει με την Ανατολή και τελειώνει με την Δύση καθώς τον έχει προικίσει ο Φοίβος-Ήλιος, γεννιούνται ακόμη γλύπτες με κλασικές καταβολές. Το  λευκό μάρμαρο αντιφέγγει το πιο όμορφο φως και  ίσως αυτό προκαλεί τον δημιουργό… Με  την λευκότητα του μαρμάρου των Κυκλάδων, την απλότητα και την μοντέρνα γραμμή των ειδωλίων ο Daniel Verstraete  φέρνει το «φως» της Πάρου στην Αθήνα.

Η έκθεσή  του με τίτλο "Créations suggestive" εγκαινιάζεται σήμερα στην Art Appel Gallery.

Ο Daniel Verstraete είναι ένα αυτοδίδακτος καλλιτέχνης που ασκεί τη γλυπτική στο μάρμαρο, κυρίως από το νησί της Πάρου, στο εργαστήριό του, που βρίσκεται στο Άσπρο Χωριό.
Δημιουργεί μορφές που συνθέτουν ένα παράξενο βεστιάριο με ισχυρή φαντασία και μερικά από τα μάρμαρα τα χυτεύει σε χαλκό με πατίνα που εκθειάζουν το έργο της ύλης.

 «Παντού δεσπόζει ο Φοίβος, φωτίζοντας τα πράγματα, τις σκέψεις, την αλήθεια.
Ουδέν κρυπτόν κάτω απ’το φως: Τα ελαττώματά μας και οι φιλοδοξίες, όλα στη διαφάνεια.
Η επιθυμία του μαρμάρου για την αιωνιότητα, του γλύπτη για τη φήμη, της τέχνης για τον ρόλο της. Έντονη παρουσία» γράφει η  Δρ. Βιβή Βασιλοπούλου για τον καλλιτέχνη.

Συνδιοργάνωση έκθεσης: Art Appel Gallery, Αθήνα & Studio 265, Πάρος 
Coordinator: Άννα Κοντολέων 
Έως  7 Δεκεμβρίου 2019

Πώς ο Γιάννης Ψυχοπαίδης "συγγενεύει" με τον Νίκο Εγγονόπουλο;

«Σαν μιλάς, φοβεροί σεισμοί ρημάζουνε το παν,
Από τις επιβλητικές ερημιές της Παταγονίας μέχρι τα πολύχρωμα νησιά,
Ηφαίστεια ξεπετιούνται στο Περού και ξερνάνε στα ουράνια την οργή τους,
Σείουνται τα χώματα παντού και τρίζουν τα εικονίσματα στην Καστοριά,
Τη σιωπηλή πόλη κοντά στη λίμνη.
Μπολιβάρ, είσαι ωραίος σαν Έλληνας».

Το Ίδρυμα Σταύρος Νιάρχος φιλοξενεί τον Γιώργο Κοροπούλη προκειμένου να μιλήσει για τον Νίκο Εγγονόπουλο, με αφορμή την έκθεση του Γιάννη Ψυχοπαίδη στο ΚΠΙΣΝ, στο πλαίσιο διαλέξεων που θέτουν στο κέντρο μείζονες Έλληνες ποιητές και το έργο τους μέσα από το ιδιαίτερο πρίσμα ενός διαφορετικού ομιλητή κάθε μήνα.

Τη Τετάρτη 20 Νοεμβρίου ο συγγραφέας και αρθρογράφος Γιώργος Κοροπούλης  μας προκαλεί σε μια «κατάδυση» στο σύμπαν της ποίησης του Νίκου Εγγονόπουλου επιχειρώντας μια διαφορετική ανάγνωση των κειμένων του. Ο Νίκος Εγγονόπουλος, κατ’ εξοχήν εκπρόσωπος, μαζί με τον Ανδρέα Εμπειρίκο, του υπερρεαλιστικού κινήματος στην Ελλάδα, μοίρασε τη ζωή του ανάμεσα σε δύο τέχνες, την ποίηση και τη ζωγραφική.

Ο Γιώργος Κοροπούλης μελετά πώς στην ποίησή του η νεωτερικότητα του υπερρεαλισμού συναντιέται αναπάντεχα με την παράδοση: μεσαιωνικές μυθιστορίες με λαϊκές ρίμες, ο Δαπόντες με τον Χατζή Σεχρέτη, ο Καβάφης με τον Εμπειρίκο, ενώ παράλληλα μια αλλόκοτη αίσθηση του κωμικού ανανεώνει διαρκώς την ισχύ του λυρισμού.

Η αξίωση της απόλυτης ελευθερίας, στα όρια της αυθαιρεσίας, στην ανατρεπτική στιχουργική του ενεργοποιεί στην πραγματικότητα τεράστια αποθέματα μνήμης: μια σχεδόν λησμονημένη παράδοση δεσμεύει και στερεώνει μαζί την ελευθερία του ποιητικού λόγου.

Ώρα έναρξης : 7 μ.μ.

Θα υπάρχει ταυτόχρονη διερμηνεία στην Ελληνική Νοηματική Γλώσσα.
Είσοδος Ελεύθερη

Περίπατος στην καρδιά της Αθήνας: Ποιά ήταν η Λεωφόρος με τις Πιπεριές; Ποιός μετέφερε την Βουλή στα Ανάκτορα;

Μια βόλτα στον αθηναϊκό χωροχρόνο  μας πρόσφεραν οι Αθηναϊκές Διαδρομές Βιβλίου και ο Νίκος Βατόπουλος, χθες το πρωί. Ο «Περίπατος στην καρδιά της Αθήνας», με έναν από τους από τους καλύτερους σύγχρονους γνώστες της πόλης και συγγραφέα  των βιβλίων «Περπατώντας στην Αθήνα» και «Μικροί Δρόμοι της Αθήνας» μας ταξίδεψε χάρη στο Δίκτυο Πολιτισμού του Δήμου Αθηναίων στην πρωτεύουσα της Ελλάδας κατά τα πρώτα βήματα του νεοελληνικού κράτους.

Στο πρώτο αφιέρωμα που ακολουθεί για την διαδρομή μας στην Αθήνα περιλαμβάνεται ο Εθνικός Κήπος και η πλατεία Συντάγματος. Γυρίζοντας στον χρόνο σχεδόν 200 χρόνια πριν αντιλαμβανόμαστε ότι πολλά στοιχεία της πόλης που τα θεωρούμε δεδομένα, μεταλλάσσεται διαρκώς, όπως εξήγησε ο κ. Βατόπουλος και αυτά συνιστούν την αστική κουλτούρα.

Ως άλλοι flaneur  διασχίσαμε την Αθήνα, θαυμάσαμε αρχιτεκτονικά αριστουργήματα, ιδιωτικά και δημόσια κτίρια και ακούσαμε ιστορίες συνδεδεμένες με αυτά τα τεκμήρια και το ιστορικό πλαίσιο αυτών, που συνηστούν την ατμόσφαιρα της πόλης-παλίμψηστο, όπως μας εξήγησε ο κ. Βατόπουλος. Με αφετηρία τον Εθνικό Κήπο, απολαύσαμε τον περίπατο  στην πόλη που  συνηθίζουμε να διασχίζουμε αδιάφοροι, να κοιτάμε αλλά να μην βλέπουμε…

Εθνικός κήπος 

Κάτω από την σκιά των περιβόητων φοινίκων της Αμαλίας άρχισε το οδοιπορικό μας στην Αθήνα. Ο Εθνικός Κήπος υπήρξε επέκταση της πόλης, όπως μας αφηγήθηκε ο κ. Βατόπουλος την ιστορία αυτή της  μικρής Εδεμ. Τον σχεδίασε ο Βαυαρός αρχιτέκτονας Φρίντριχ Φον Γκέρντερ, σε γαλλικό ρυθμό,  ακολουθώντας το όραμα της βασιλίσσης Αμαλίας , η οποία ήταν βαθύς γνώστης της Βοτανολογίας. Λόγω της καταγωγής του Όθωνα και του Φιλελληνισμού του πατέρα του Λεοπόλδου του Α’, η Αθήνα υπήρξε ανοιχτός δίαυλος του Νεοκλασικισμού. Ο κ. Βατόπουλος διασαφήνισε ότι η πρωτεύουσα του ελληνικού βασιλείου βρέθηκε μέσα σε ένα ευρύ δίκτυο ιδεών, όπως του  ρομαντισμού και διεθνών αρχιτεκτονικών τάσεων της εποχής.

 Οδός Αμαλίας

Αρχίζοντας την περιπλάνησή μας στην πόλη, εξήλθαμε από τον κήπο στην οδό Αμαλίας, τον δρόμο που κατοικούσαν οικογένειες με υψηλά εισοδήματα κυρίως ομογενείς, καθώς οι γηγενείς κατοικούσαν στην Πλάκα. Αποδίδοντας το κοινωνικό και πολιτικό πλαίσιο της εποχής ο κ. Βατόπουλος επεσήμανε ότι τις πρώτες δεκαετίες του βασιλείου δεν υπήρχε ισχυρή αστική τάξη στην Αθήνα και την εθνική οικονομία «αιμοδοτούσαν» οι ομογενείς. Εκείνη την περίοδο την οδό Αμαλίας διέσχιζαν άμαξες και  ήταν γνωστή ως η Λεωφόρος με τις πιπεριές (με συστοιχίες δεξιά και αριστερά δέντρων-πιπεριές), αποτελώντας ταυτόχρονα το μεγαλύτερο νυφοπάζαρο της πόλης.

Η Βουλή 

Περπατώντας ως το κτίριο της Βουλής ατενίσαμε την πλατεία Συντάγματος και προσπαθήσαμε να αναλογιστούμε τον αδόμητο τότε χώρο της πόλης πριν αρχίσουν να κτίζονται  τα ανάκτορα το 1836 στον λόφο της Μπουμπουνίστρας από τον ίδιο αρχιτέκτονα Φρίντριχ Φον Γκέρντερ. Το δωρικό πρόπυλο τους από πεντελικό μάρμαρο δεσπόζει μέχρι και σήμερα ενώ το ακροκέραμο ως αρχιτεκτονικό στοιχείο εκλαϊκεύεται και διαχέεται  στην ελληνική αρχιτεκτονική ακόμα και στις λαϊκές της εκφάνσεις.

 Με την ανάπτυξη των ανακτόρων σχηματίζεται και η αριστοκρατική συνοικία του Κολωνακίου, καθώς οι εύποροι όπως προαναφέρθηκε κατοικούσαν στην Οδό Αμαλίας αλλά και στην πλατεία Κουμουνδούρου.

Τα ανάκτορα καταστράφηκαν εσωτερικά το 1909 από μια καταστροφική πυρκαγιά που κατακαίει το εσωτερικό τους και δυστυχώς χάθηκαν πολύτιμα τεκμήρια από την περίοδο του Όθωνα και της Αμαλίας που καταστράφηκαν ολοσχερώς, εκτός του θρόνου, ενός κλιμακοστασίου και ελαχίστων κομματιών του κτιρίου. Επίσης, την ίδια τύχη είχαν κάποια κομμάτια από τα διαμερίσματα της βασίλισσας Όλγας και του Γεωργίου. Όσα σώθηκαν μεταφέρθηκαν στο Τατόι. 

Από το 1909 έως το 1935, που άνοιξε ως Βουλή έμεινε ένα κτίριο σε αχρησία στην καρδιά της Αθήνας. Με απόφαση του Ελευθέριου Βενιζέλου μετακινήθηκε το κοινοβούλιο από την παλιά Βουλή. «Το κτίριο ξεκοιλιάζεται, από τα στοιχεία είχαν μείνει από την πυρκαγιά και σχεδιάζεται εξαρχής ως κοινοβούλιο. Η αίθουσα  του κοινοβουλίου είναι σχεδιασμένη στον Μεσοπόλεμο» επισημαίνει ο κ. Βατόπουλος διευκρινίζοντας ότι δημιουργείται ένα νέο κτίριο με κέλυφος τα παλιά ανάκτορα. Την ίδια εποχή του μεσοπολέμου δημιουργείται και το μνημείο του Αγνώστου Στρατιώτη.

 Η μεταφορά και η λειτουργία του κοινοβουλίου στα παλιά ανάκτορα, σύμφωνα με τον κ.Βατόπουλο «ήταν κομμάτι της βενιζελικής πολιτικής καθώς ο Βενιζέλος είχε συγκεκριμένη  θέση για την πορεία της χώρας όχι μόνο για την γεωπολιτική  αλλά και για την πνευματική και την αρχιτεκτονική. Υποστήριζε πάρα πολύ την επίσημη  εικονογραφία της πόλης  να έχει ένα χαρακτήρα που να εμπνέει σεβασμό και να ακτινοβολεί ερμηνείες θάρρους και μεγαλείου και ενθάρρυνε την διατήρηση του νεοκλασικού στυλ  στην Λ.Βασιλίσσης Σοφίας. Όλο αυτό λοιπόν είναι κομμάτι των στρώσεων και των διαδοχικών μεταβολών  στο βλέμμα πάνω στην πόλη».

Η πλατεία του Συντάγματος

Ατενίζοντας την πλατεία Συντάγματος το μάτι μας συναντά στα δεξιά το κτίριο της Μεγάλης Βρετανίας του 1911, στη θέση ενός προγενέστερου Νεοκλασικού διώροφου του αρχιτέκτονα Θεόφιλου Χάνσεν του 1842 σε νέο αναγεννησιακό ύφος το οποίο στυλ διατηρήθηκε, «πρώτη φορά στην Ελλάδα ένας ιστορισμός κρατήθηκε», σχολίασε ο κ. Βατόπουλος. Με την εξαίρεση αυτού του κτιρίου του Αναστάσιου Μεταξά τα υπόλοιπα, όπως μας εξήγησε ο κ. Βατόπουλος είναι μεταπολεμικά. Η Μεγάλη Βρετανία έρχεται να συμπληρώσει τις μεσοτοιχίες που υπάρχουν στις Μεσοπολεμικές επεκτάσεις της Βουκουρεστίου και στην Πανεπιστημίου. «Το νέο κτίριο του 1957 καλύπτει ένα μεγάλο οικοδομικό συγκρότημα» σημειώνει ο κ. Βατόπουλος.

Τα καφενεία 

Αξίζει να σημειωθεί ότι δίπλα από το King George,  το σημερινό Athens Plaza, υπήρχε ένα υπέροχο νεοκλασικό, της οικίας Βούρου όπου στεγαζόταν το ζαχαροπλαστείο Ζαχαράτου (φωτογραφία ααριστερά). Στην άλλη γωνία ήταν το βιβλιοπωλείο του Ελευθερουδάκη ]. Εκεί που σήμερα είναι το υπουργείο Οικονομικών βρισκόταν το ζαχαροπλαστείο του Ζαβορίτη. Η πλατεία Συντάγματος ήταν το επίκεντρο της κοινωνικής ζωής καθώς ήταν γεμάτη από καφενεία έως τα πιο πρόσφατα χρόνια.

Ένα αριστούργημα χάθηκε

Από το 1957 έως το 1963 κατεδαφίστηκαν σχεδόν 10-11 κτίρια στην πλατεία Συντάγματος. «Αντιλαμβάνεστε τι κοσμογονία ζούσαν οι Αθηναίοι την περίοδο της ανοικοδόμησης! Ήταν μια στόχευση πολύ συγκεκριμένη για την οικονομική ανόρθωση της χώρας, πολύ διαφορετική οπτική από την σημερινή» σχολίασε ο κ. Βατόπουλος. Σε τραγικά λάθη αναφέρθηκε ο Αθηναιογράφος με χαρακτηριστικό παράδειγμα την κατεδάφιση του κτίσματος επί της γωνίας Αμαλίας και Όθωνος, ίσως του ωραιότερου κτιρίου της περιοχής του Μεγάρου Νεγρεπόντη, (φωτογραφία δεξιά) τόσο πολυτελές που φιλοξένησε τον διάδοχο Κωνσταντίνο με την πριγκίπισσά Σοφία όταν χτιζόταν το Μέγαρο Διαδόχου, το νυν προεδρικό Μέγαρο.

Εκδήλωση για τους συμμετέχοντες του λογοτεχνικού διαγωνισμού του Εθνικού Ιστορικού Μουσείου

Η τιμητική εκδήλωση για τους συμμετέχοντες στον λογοτεχνικό διαγωνισμό «1 φράση + 821 λέξεις για το 1821»  πραγματοποιήθηκε χθες, Σάββατο 9 Νοεμβρίου, στην κεντρική αίθουσα του Εθνικού Ιστορικού Μουσείου.

Επρόκειτο για τον λογοτεχνικό διαγωνισμός  που οργάνωσε το Εθνικό Ιστορικό Μουσείο, με αφορμή τον επετειακό εορτασμό των 200 χρόνων από την Επανάσταση του 1821.

Τα μέλη της κριτικής επιτροπής: Μαρία Ευθυμίου, Ισμήνη Καπάνταη, Χαρίκλεια Δημακοπούλου, Τασούλα Επτακοίλη, Ούρσουλα Φωσκόλου, Ισίδωρο Ζουργό και Δημήτρη Αθηνάκη.

Το «παρών» έδωσαν όσοι έλαβαν μέρος στον Λογοτεχνικό Διαγωνισμό.

 Με την ευκαιρία, παρουσιάστηκε η έκδοση «Αν δεν είμεθα τρελοί, δεν εκάναμεν την επανάστασιν» (Αθήνα, ΙΕΕΕ 2019) στην οποία περιλαμβάνονται τα 41 πρώτα διηγήματα του διαγωνισμού.

Πηγή: https://www.facebook.com/nhmuseum/