Γενικά Αρχεία του Κράτους, ο σκευοφύλακας του παρελθόντος μας

Λυχνοφόροι της συλλογικής και ατομικής μνήμης, καταδεικνύουν πως η Ιστορία μεταβολίζεται στις ζωές των ανθρώπων, αφού τα αρχεία καθίστανται μάρτυρες της ανθρώπινης δραστηριότητας και της διανοητικής παραγωγής του τόπου… 
Αυτές οι σκέψεις απασχολούν το μυαλό μου καθώς περιηγούμαι στις αίθουσες και τους διαδρόμους των Γενικών Αρχείων του Κράτους, κι ενώ οι οικοδέσποινες πρόθυμα εξηγούν για την πολύτιμη συλλογή  από μικροφίλμ, χαρτί, dvd έως τα πιο σύγχρονα ψηφιακά αρχεία που εμπεριέχουν το εθνικό μας παρελθόν.

Στον ανεξερεύνητο κόσμο των ιστορικών τεκμηρίων κατάφερα να εισέλθω χάρη στην πρωτοβουλία των Atenistas για το Open Walk Athens. H διοργάνωση προσέφερε την μοναδική ευκαιρία όχι μόνο να ανακαλύψουμε ως κοινό το χώρο των βιβλιοθηκών με αφορμή την κήρυξη της Αθήνας ως Πρωτεύουσα Βιβλίου για το έτος 2018 αλλά και εκείνον το πιο μυστηριώδη σύμπαν των αρχείων.

Της Μαρίας Αλιμπέρτη

Αγέρωχο να αντανακλά το αττικό φως στα λευκά του μάρμαρα, παρατηρώ το κτίριο στην οδό Δάφνης στο Ψυχικό,  που αποπνέει την σοβαρότητα και την στιβαρότητα μιας σημαντικής κρατικής υπηρεσίας.

 Συντροφιά με άλλους φιλοπερίεργους επισκέπτες που κατέφθασαν στην ώρα τους ξεναγηθήκαμε από το φιλόξενο προσωπικό στα διαφορετικά επίπεδα του χώρου  των 6.5 χιλιάδων τ.μ., ενώ φθάσαμε ως τα «άδυτα» δηλαδή τα αρχειοστάσια, στα υπόγεια του κτιρίου,  εκεί που ο υποψήφιος ερευνητής, επισκέπτης των ΓΑΚ συνήθως δεν φθάνει, καθώς έχει δυνατότητα ελεύθερης πρόσβασης στο υλικό μέσω του οργανωμένου αναγνωστηρίου.

Ενθουσιασμένη από την εμπειρία ακούω την ξεναγό μας να σχολιάζει : Η σημασία του

περιεχομένου των ΓΑΚ μπορεί να γίνει κατανοητή εάν αναλογιστούμε την «αδιαμεσολάβητη» σχέση ανάμεσα στον αναγνώστη και το τεκμήριο καθώς αυτό δεν λειτουργεί όπως το βιβλίο, το οποίο ενέχει ακούσια ή εκούσια την ιδεολογική άποψη του συγγραφέα.

Στις πολύτιμες θήκες των ΓΑΚ φυλάσσονται αποδεικτικά στοιχεία της δημόσιας παραγωγής γ’ αυτό τα ΓΑΚ αποτελούν έναν «φάρο» που σηματοδοτεί την πορεία μας στο χρόνο και την καταγραφή αυτής. Η συνεισφορά τους περιλαμβάνει την απογραφή υπηρεσιών του δημοσίου, την διάσωση εγγράφων μείζονος  ιστορικής σημασίας για την κρατική λειτουργία, την έκδοση προεδρικών διαταγμάτων κ.ά..

Οι διαδικασίες προφύλαξης των τεκμηρίων

Τα εισαγόμενα έγγραφα για να βρεθούν στους ειδικούς θαλάμους συντήρησης πρώτα θα πρέπει να περάσουν από τον θάλαμο απεντόμωσης για να προφυλαχθούν τόσο τα ίδια όσο και τα ήδη καταχωρημένα έντυπα από τυχόν έντομα ή μικρόβια. Όλα τα τεκμήρια αφού ταξινομηθούν, θα τοποθετηθούν σε ειδικά κουτιά μέσα στα αρχειοστάσια, όπου θα διατηρηθούν σε θερμοκρασία από 16 έως 18 βαθμούς Κελσίου και 50% υγρασία, όπως μας εξήγησε η προϊσταμένη της βιβλιοθήκης και του αναγνωστηρίου κα Αμαλία Παππά.

Σήμερα τα ΓΑΚ διαθέτουν 13 χιλιάδες τ.μ. αρχειοθετημένου υλικού, έναν τεράστιο όγκο πληροφοριών εάν συνυπολογιστεί ότι κάθε μέτρο περιλαμβάνει 10 κουτιά των 10 εκατοστών με πλήθος εγγράφων και άλλων τεκμηρίων.

Ενδιαφέρον στοιχείο αποτελεί ότι συνήθως όταν φθάνει το υλικό από μια δημόσια υπηρεσία γίνεται σεβαστός ο τρόπος ταξινόμησης από τον οργανισμό από τον οποίο προήλθε.
Σε περίπτωση που αυτός δεν εξυπηρετεί, τότε το υλικό μπορεί να ταξινομηθεί είτε αλφαβητικά,  είτε γεωγραφικά είτε χρονολογικά, όπως μας ενημέρωσε η υπεύθυνη ξεναγήσεων κα Χριστίνα Σάρα.

 Στη συνέχεια, οι πληροφορίες θα ενταχθούν σε ευρετήριο, ώστε να μπορούν να

εντοπιστούν όταν ένας επισκέπτης του αναγνωστηρίου των ΓΑΚ θα αναζητήσει στοιχεία προς έρευνα. Για λόγους διευκόλυνσης το προσωπικό των ΓΑΚ δίνει την δυνατότητα στους αναγνώστες να έχουν πρόσβαση σε αρχεία και μη ταξινομημένα, σύμφωνα με όσα μας είπε η αρχειονόμος κα Ελένη Μάμα που μας φιλοξένησε στο αναγνωστήριο. 

Οι ενδιαφερόμενοι με μια αίτηση ερευνητή μπορούν να έχουν ελεύθερη πρόσβαση σε έγγραφα και μικροφίλμ, ενώ τα ΓΑΚ έχουν ήδη μεριμνήσει και διευκολύνουν τους επισκέπτες με την υπηρεσία ψηφιοποίησης με ένα μικρό αντίτιμο. Ιδιαίτερης μνείας χρήζει το γεγονός ότι το αναγνωστήριο προσφέρει πρόσβαση σε Άτομα με αναπηρία ή ακόμη και με προβλήματα όρασης. Σημειώνεται ότι στο χώρο του αναγνωστηρίου των ΓΑΚ λειτουργεί και βιβλιοθήκη 10χιλιάδων βιβλίων και 300 περιοδικών.

Σήμερα βέβαια ο αναγνώστης μπορεί να έχει πρόσβαση σε κάποιο υλικό από την διαδικτυακή πύλη των ΓΑΚ,  αλλά ο αριθμός των τεκμηρίων που διατίθενται από εκεί αποτελεί σταγόνα στον ωκεανό σύμφωνα με την κα Σάρα,  η οποία εξέφρασε την αισιοδοξία της για μια συνολική ψηφιοποίηση.

Η ιστορία της ίδρυσης

Τα Εθνικά Αρχεία του Κράτους ιδρύονται το 1914 επί κυβερνήσεως Ελ.Βενιζέλου με σχετική καθυστέρηση σε σχέση με τα υπόλοιπα ευρωπαϊκά κράτη που ήδη έχουν μπει στην τροχιά του προβληματισμού περί πρόσβασης στο υλικό. 
Σημειώνεται ότι αρχεία προϋπήρχαν αφού σε Οθωμανοκρατούμενες και φραγκοκρατούμενες περιοχές λειτουργούσαν οργανωμένα αρχεία καθώς οι κατακτητικές δυνάμεις αποσκοπούσαν και στον διανοητικό έλεγχο. 

Δικά τους αρχεία παρήγαγαν μόνο η Εκκλησία, τα μοναστήρια και οι μοναστηριακές πολιτείες του Άθω και των Μετεώρων, όπως μας εξήγησε η κα Σάρα. Ωστόσο, αρχειακό υλικό έχει παραχθεί και την περίοδο των επαναστατικών χρόνων από φορείς όπως η «Διοίκησις», η «Αρχιγραμματεία της Επικρατείας», τα «Μινιστέρια». Αξιόλογο υλικό έχει διασωθεί από τα Αρχειοφυλάκεια της Κέρκυρας και των υπόλοιπων Επτανήσων. Στη συγκρότηση  του αρχειακού υλικού βοήθησε και η βαυαρική γραφειοκρατία επί Όθωνος.

Στην επίσημη ίδρυση των ΓΑΚ συνέβαλε ο ιστορικός Γιάννης Βλαχογιάννης που έπεισε  τον Ελ.Βενιζέλο για την σημασία διατήρησης αρχείων και αυτός του εμπιστεύθηκε την διεύθυνση μετά τη δωρεά της πολύτιμης συλλογής του. Η νέα υπηρεσία ανέλαβε να προστατεύει τα αρχεία του Ιουνίου, της Κρήτης και της Σάμου. Ωστόσο, οι συνθήκες για την προφύλαξη των πολύτιμων μαρτυριών ήταν εντελώς ακατάλληλες καθώς τα αρχεία εγκαταστάθηκαν σε δυο υπόγεια της Ακαδημίας Αθηνών (στη συνέχεια και σε κάποιους χώρους της Βουλής και διάσπαρτους χώρους στην Αθήνα), γεγονός που καταδεικνύει την τότε κρατική απαξία του ρόλου των αρχείων.

Η μη συνειδητοποίηση της αξίας της «συγκομιδής» τους διαφαίνεται από το γεγονός της πώλησης των αρχείων του Ελεγκτικού Συνεδρίου σε δημοπρασία ως χαρτί για να τυλίγουν τα ψάρια στην ιχθυόσκαλα! Ύστερα από προσωπικό αγώνα του αείμνηστου Βλαχογιάννη με την οικονομική στήριξη κάποιων εύπορων φίλων του, όπως ο Μπενάκης, εκτιμάται ότι επετεύχθη να διασωθεί μόνο το 10% των αρχείων, το οποίο αποτέλεσε έναν σημαντικό πυρήνα για την σύσταση των ΓΑΚ. 

Όπως τόνισε με νόημα η κα.Σάρα πολλά τεκμήρια βρίσκονται ακόμη στα ράφια των ΓΑΚ χάρη στον βολονταρισμό των διευθυντών καθώς το υψίστης σημασίας έργο για την κρατική μηχανή αλλά και την μνήμη μας ως έθνους επιτελείται ελλείψει προσωπικού.

Ανάσα για την εύρυθμη λειτουργία των ΓΑΚ  αποτέλεσε η σημαντική δωρεά του Πρόδρομου Αθανασιάδη-Μποδοσάκη που επέτρεψε την κατασκευή του κτιρίου στο Ψυχικό και την  τελική στέγαση των αρχείων το 2003 σε κατάλληλες συνθήκες (με ζώνες πυρασφάλειας, σωστές θερμοκρασίες κ.ά..)

Φωτό : λήψεις από τον χώρο τον ΓΑΚ και φωτό τεκμηρίων από την σελίδα www.facebook.com/Γενικά-Αρχεία-του-Κράτους-1500465946869587/