Από τον γαλλικό μπερέ και τον φρυγικό σκούφο στα κίτρινα γιλέκα! Διαχρονικά Σύμβολα αντίστασης. Η Τέχνη και οι αρχαιολογικές ανασκαφές συμφωνούν;

Τα κίτρινα φωσφόριζε γιλέκα έχουν μετατραπεί στην Γαλλία το τελευταίο μήνα σε σύμβολο αντίστασης στην οικονομική ύφεση, η οποία πλήττει τις ασθενέστερες οικονομικά τάξεις! Χαζεύοντας μια παραλλαγή-σχόλιο του πίνακα του Ευγένιου Ντελακρουά «Η ελευθερία οδηγεί τον λαό», ένα σκίτσο του Κώστα Γρηγοριάδη στην Εφημερίδα των Συντακτών, συνειδητοποίησα την διαχρονική σημασία των συμβολισμών.

 Αναλογιζόμενη ότι το εν λόγω έργο αποτυπώνει τους εξεγερμένους Γάλλους κατά της καταπίεσης στην περίφημη Ιουλιανή Επανάσταση του 1830- και όχι στην Γαλλική Επανάσταση του 1789, όπως νομίζουν οι περισσότεροι-  παρατήρησα έκπληκτη για πρώτη φορά τα ενδυματολογικά σύμβολα που επιστρατεύει ο ζωγράφος, τόσο τον φρυγικό σκούφο που φορά η γυναικεία μορφή, η οποία ενσαρκώνει την Ελευθερία όσο και τον μπερέ του ανήλικου επαναστάτη!

Στην αλληγορία του Ντελακρουά, η «Μαριάννα» (γυναικεία μορφή) λοιπόν, φορά ένα καπέλο διαχρονικό σύμβολο της ελευθερίας, το οποίο είχαν υιοθετήσει οι Ιακωβίνοι, ενώ ο νεαρός τον γαλλικό

μπερέ,  ο οποίος  στο σύγχρονο συλλογικό ασυνείδητο έχει ταυτιστεί  με την γαλλική φινέτσα, ενώ αρκετοί Γάλλοι το θεωρούν εθνικό σύμβολο τους. Όσο για την ιδιότητα του ως φορέα επαναστατικότητας θα την κατανοήσετε αρκεί να φέρεται στο μυαλό σας το φωτογραφικό πορτραίτο του Τσε Γκεβάρα με εκείνο το μαύρο μπερέ και το ασημένιο αστέρι στο μπροστινό μέρος του.

της Μαρίας Αλιμπέρτη

Η αναπαράσταση της γυναικείας μορφής που φέρει τον φρυγικό σκούφο, αποτελώντας μια αλληγορία της Ελευθερίας και της Δημοκρατίας, εμφανίζεται εικονολογικά κατά τη Γαλλική Επανάσταση.Η δε ονομασία της μορφής αυτής ως «Μαριάννα» δεν μπορεί να εντοπιστεί μετά βεβαιότητας, καθώς ήταν πολύ διαδιδόμενο ως όνομα κατά τον 18ο αιώνα.

Εκτιμάται ότι οι αντεπαναστάτες έδωσαν το ίδιο όνομα, ειρωνικά, στη Δημοκρατία.

Όσο αφορά στον φρυγικό σκούφο, αποτελεί διαχρονικά σύμβολο ελευθερίας, καθώς  φορέθηκε από τους απελευθερωμένους σκλάβους στην Ελλάδα και τη Ρώμη. Μάλλον δεν είναι τυχαίο το γεγονός ότι ένα παρόμοιο κάλυμμα του κεφαλιού φορούσαν οι γαλεριάνοι, δηλαδή οι καταδικασμένοι να εκτίσουν την ποινή τους ή οι δούλοι στις γαλέρες, οι οποίες «όργωναν» την Μεσόγειο.

Κατά την Τρίτη Δημοκρατία, τα αγάλματα και κυρίως οι προτομές της Μαριάννας κοσμούσαν δημόσιους χώρους με αποτέλεσμα να αναπτυχθούν διάφοροι τύποι αναπαράστασης. Με την πάροδο του χρόνου ο φρυγικός σκούφος κρίθηκε σε πολλές περιπτώσεις υπερβολικά επαναστατικός και αντικαθίσταται από ένα διάδημα ή ένα στέμμα.

Ο γαλλικός μπερές

Από την άλλη πλευρά, ο μπερές είναι συνδεδεμένος με την γαλλική επαρχία και συγκεκριμένα  κατά παράδοση το έφτιαχναν και το φορούσαν αγρότες και βοσκοί στη γαλλική επαρχία Bearn. Ετυμολογικά προέρχεται από τη λατινική λέξη "birretum" και ο όρος "bearnais berret" αναφέρεται σε ένα επίπεδο μάλλινο καπάκι που φοριέται από τους τοπικούς αγρότες, σύμφωνα με House Appeal.  Τόσο στερεό όσο και ελαφρύ, το καπέλο αυτό προσαρμοζόταν λειτουργικά και άνετα στο κεφάλι του βοσκού. Το φθηνό μαλλί Felt ήταν συνήθως η πρώτη ύλη, η οποία με νερό και πίεση, μπορούσε να σχηματιστεί σε ζεστό κάλυμμα του κεφαλιού. Λέγεται ότι  με το ίδιο υλικό  προσπαθούσαν οι αγρότες και οι βοσκοί να γεμίσουν τα παπούτσια τους για  την προστασία τους από τις καιρικές συνθήκες. 

Βέβαια, το εν λόγω καπέλο ζέστανε τα κεφάλια των διανοουμένων, των εργατών, των ποιμένων, των στρατιωτών. Η πρώτη λοιπόν διασπορά στις υπόλοιπες κοινωνικές ομάδες συνέβη όταν ο στρατός κατανόησε τις ιδιότητές του και τον οικειοποιήθηκε. Η πρακτική του πλευρά και η δυνατότητα ταυτοποίησης στο πεδίο της μάχης το κατέστησαν απαραίτητο για τους περισσότερους στρατούς. Μπλε μπερέ φορούσαν οι Chasseurs Alpins (Οπλίτες των Άλπεων), για να δηλώσουν την ιδιότητά τους ως ελίτ μέλη του γαλλικού στρατού, ενώ κόκκινο μπερέ φορούσαν οι οπαδοί του Καρλισμού στην Ισπανία. Ο δε όρος βάσκικος μπερές αποδίδεται σε ένα ιστορικό λάθος του Ναπολέοντα Γ’ που θεώρησε ότι οι Βάσκοι εφηύραν το συγκεκριμένο καπέλο καθώς τους έβλεπε πάντα να το φορούν.

Παράλληλα, ο μπερές διαχύθηκε όταν υιοθετήθηκε από την εργατική τάξη, όπως εκτιμάται από τους ιστορικούς, καθώς πολλοί αγρότες μετακόμισαν στις πόλεις για να δουλέψουν στις μανιφακτούρες και τα εργοστάσια κατά την βιομηχανική επανάσταση και έφεραν μαζί τους στις πόλεις το μπερέ.

Ο μπερές  διαδόθηκε στις διαφορετικές κοινωνικές τάξεις και ηλικίες. Στο Παρίσι,  στις ημέρες μας εμφανίσεις έκαναν ακόμη και  κινηματογραφικά αστέρια όπως η Brigitte Bardot και η Catherine Deneuve  αλλά και στο Χόλιγουντ η Γκρέτα Γκάρμπο.

Η σύνδεση με του καλλιτέχνες

Από τον 14ο και τον 15ο αιώνα, οι μπερέδες είχαν διαδοθεί στις ευρωπαϊκές καλλιτεχνικές τάξεις. Τον μπερέ φορούσαν καλλιτέχνες όπως ο Ρέμπραντ σε αυτοπροσωπογραφίες του, ενώ  και εντοπίζεται και σε έργα τέχνης του Βερμέερ.

Θεωρείται ότι υιοθετήθηκε κατά κόρον ως ένα από τα πιο χρηστικά αντικείμενα για έναν καλλιτέχνη που φιλοτεχνούσε τοπία σε υπαίθριους χώρους, προκειμένου να προστατευθούν από το κρύο το χειμώνα και τον ήλιο το καλοκαίρι. Την παράδοση αυτή συνέχισε ο Pablo Picasso, του οποίου διαθέτομε φωτογραφικές απεικονίσεις με μπερέ, ενώ και ο ίδιος έχει κάνει σειρά από σπουδές με  την ερωμένη του Μαρί Τρέζ, να φοράει το αγαπημένο του καπέλο τον μπερέ.

Ιστορικές ενστάσεις για τον γαλλικό μπερέ

Ωστόσο, τόσο η αρχαιολογία όσο και η ιστορία της Τέχνης έχουν καταδείξει ότι τα καλύμματα κεφαλής παρόμοια με το σύγχρονο μπερέ έχουν φορεθεί από την Εποχή του Χαλκού. Μάλιστα ίχνη του έχουν βρεθεί από τη Βόρεια Ευρώπη έως τη νότια δηλαδή την αρχαία Κρήτη και την Ιταλία, όπου τον φορούν οι Μινωίτες, οι Ετρούσκοι και οι Ρωμαίοι. Στην Σαρδηνία ανακαλύφθηκαν ανάγλυφα  του 2.000 π.Χ. με άνδρες που φορούσαν μπερέδες.

Τέτοια καλύμματα κεφαλής είναι δημοφιλή μεταξύ των αριστοκρατών και των καλλιτεχνών σε όλη την Ευρώπη σε όλη τη σύγχρονη ιστορία.

Σύμφωνα με το περιοδικό Dis Magazine, οι αρχαιολόγοι βρήκαν ίχνη από καπέλα παρόμοια με το μπερέ στο εσωτερικό τάφου άνδρα στην Δανία  τα εποχής του Χαλκού (3200-600 π.Χ.). Τέλος, συναντάνται και στην μεσαιωνική εικονογραφία από την οποία φέρεται να πέρασε στους πιο σύγχρονους. 

Στην αρχαία Ελλάδα και τη Ρώμη, οι ιστορικοί υποστηρίζουν ότι οι άνθρωποι φορούσαν

κυρίως δύο είδη καπέλων - το πετάσο, το οποίο ήταν ένα δισκοειδές καπέλο, και τον πύλεο, που ήταν κωνικός - και τα δύο αυτά, μαζί με την πάροδο του χρόνου, εξελίχθηκαν σε ένα επίπεδο, δισκοειδές καπέλο από μαλλί.

Πηγές : mic.com/

france-amerique.com, https://gr.ambafrance.org, www.beretbasque.fr/