Και ο θεός έπλασε τη μητέρα: Αντέχεις να κουβαλάς τον Ομφάλιο λώρο;

Η ταινία «Ο Θεός Έπλασε τη Μητέρα» ξύνει με τρυφερότητα και χιούμορ μια πληγή που συχνά δεν τολμούμε να ονομάσουμε: την αναπαράσταση του ομφάλιου λώρου μέχρι την ενήλικη ζωή. Πίσω από τη θυσία και την αφοσίωση της μητέρας, μπορεί να κρύβεται μια υπαρξιακή εξάρτηση που παγιδεύει και τους δύο.

Από τη μια πλευρά, το παιδί νιώθει βαθιά ευγνωμοσύνη και υποχρέωση. Κουβαλά ένα φορτίο στοργής και τύψεων: «Μου έδωσε τα πάντα», «Δεν μπορώ να την αφήσω». Αυτή η συναισθηματική συνέργεια μπορεί να εξελιχθεί σε συνεξάρτηση — μια ενοχική σύνδεση όπου η ανεξαρτητοποίηση βιώνεται σχεδόν ως προδοσία.

Από την άλλη, η μητέρα που έχει επενδύσει όλη της την ταυτότητα στο ρόλο της φροντίδας, δυσκολεύεται να αποδεχτεί την αυτονομία του παιδιού της: Ζει μέσα από αυτό. Αν δεν είναι πια «απαραίτητη», τι ρόλο έχει; Σε ακραίες μορφές, η μητρική φροντίδα μετατρέπεται σε ψυχολογικό βαμπιρισμό – τρέφεται από την ανάγκη του άλλου, παρεμβαίνοντας στη ζωή του με τον μανδύα της αγάπης.

της Μαρίας Αλιμπέρτη

Η ταινία το παρουσιάζει με κωμική ματιά αλλά και συγκινητική συναισθηματική ευφυΐα: Η μητέρα γίνεται φίλτρο μέσα από το οποίο περνούν όλοι οι άλλοι – ο πατέρας, ο έρωτας, ο κόσμος. Ό,τι απειλεί τον δεσμό, αντιμετωπίζεται υποδόρια σαν απειλή. Και το παιδί, παγιδευμένο ανάμεσα στην επιθυμία για ελευθερία και στον φόβο της εγκατάλειψης, παραμένει «παιδί» εφ’ όρου ζωής.

Ότι η αγάπη δεν είναι κατοχή

 Κι ότι το παιδί δεν είναι προέκταση της μητέρας, αλλά ολόκληρος, ξεχωριστός άνθρωπος. Η λύση δεν είναι η αποκοπή με βία, αλλά ο επαναπροσδιορισμός της σχέσης μέσα από την αποδοχή, την αποστασιοποίηση και, πάνω από όλα, τον αμοιβαίο σεβασμό.

 

Στην ταινία Ο Θεός Έπλασε τη Μητέρα, γελάμε – αλλά ταυτόχρονα σφιγγόμαστε. Γιατί πίσω από τις κωμικές υπερβολές, βρίσκεται μια σκληρή, υπόγεια αλήθεια:  Η μητρική υπερπροστασία σε κάποιες περιπτώσεις δεν λήγει απαραίτητα με την ενηλικίωση. Κάποιες φορές, απλώς αλλάζει μορφή — από θρεπτικός, γίνεται αποστραγγιστικός. Σαν ψυχικό βαμπίρ με τη μορφή της αγάπης. Κατά τη  θεωρία του Winnicott για την “Αρκετά καλή μητέρα” ή πανταχού παρούσα, ο ψυχαναλυτής Donald Winnicott υποστηρίζει ότι η μητέρα ικανοποιεί πλήρως τις ανάγκες του βρέφους, αλλά σταδιακά αποσύρεται ώστε να επιτρέψει στο παιδί να αντέξει τη ματαίωση και να ωριμάσει. Χαρακτηριστικά, η μητέρα της ταινίας φαίνεται να έχει ξεχάσει να αποσυρθεί. Σαν να μην αντέχει να μην είναι απαραίτητη. Έτσι, παραμένει στο επίκεντρο της ζωής του παιδιού, καταλαμβάνοντας χώρο που ανήκει στον εαυτό του, στον πατέρα, στην ερωτική σύντροφο.

Η παγίδα της συνεξάρτησης

Από την άλλη πλευρά, το παιδί, μεγαλωμένο με αυτή την υπαρξιακή οφειλή, δεν τολμά να αποκοπεί. Νιώθει ένοχο που αναζητά χώρο, αγάπη, ανεξαρτησία. Η ευγνωμοσύνη του μετατρέπεται σε συναισθηματικό βάρος. Όταν το παιδί γίνεται φροντιστής του γονιού, χωρίς να το έχει επιλέξει, τότε μιλάμε για μια αντιστροφή ρόλων, γνωστή ως parentification. Κατά τη μητρική αναπαραγωγή της ταυτότητας, η φεμινίστρια ψυχαναλύτρια Nancy Chodorow εξήγησε για το πώς οι γυναίκες κοινωνικά και ψυχικά μαθαίνουν να ορίζονται μέσα από τη φροντίδα. Όταν ο ρόλος της μητέρας γίνεται η μοναδική ταυτότητα μιας γυναίκας, τότε η αποδέσμευση του παιδιού βιώνεται σαν απώλεια εαυτού.

Η μητέρα δεν "εκβιάζει" την εξάρτηση από κακία — το κάνει γιατί δεν ξέρει πώς

αλλιώς να υπάρξει. Είναι η ανάγκη για συναισθηματική απογαλάκτιση. Η αποκοπή του “ενήλικου ομφάλιου λώρου” δεν σημαίνει εγκατάλειψη ή αχαριστία. Σημαίνει αναγνώριση. Σημαίνει συγκατοίκηση χωρίς κατάληψη. Και αυτό, καμιά φορά, θέλει μεγαλύτερη γενναιότητα απ’ το να μείνεις κοντά. Η ταινία προκαλί ευθυμία  με την υπερβολή, αλλά μας συγκινεί γιατί μας καθρεφτίζει. Ποιος δεν έχει ζήσει (ή υπάρξει) μια μητέρα που λατρεύει τόσο, που ξεχνά να αφήσει το παιδί να ζήσει;

 

Προτάσεις για άλλες ταινίες                                                                                             

Αν σε συγκίνησε η δυναμική μητέρας–παιδιού όπως παρουσιάζεται στη «Η Θεός Έπλασε τη Μητέρα», αξίζει να δεις το Room (2015) για την ασφυκτική αλλά τρυφερή σχέση μιας μητέρας με τον γιο της σε αιχμαλωσία, το Terms of Endearment για το λεπτό όριο μεταξύ φροντίδας και ελέγχου, και το Mother (2009) του Bong Joon-ho που εξερευνά την εμμονική μητρική αγάπη σε ψυχολογικό θρίλερ. Από βιβλία, το "The Drama of the Gifted Child" της Alice Miller ανατέμνει το βάρος της παιδικής ευγνωμοσύνης απέναντι στους γονείς, ενώ η Nancy Chodorow με το "The Reproduction of Mothering" αναλύει πώς η μητρική ταυτότητα γίνεται κοινωνικός καθρέφτης. Μια ακόμα συγκλονιστική λογοτεχνική αναπαράσταση είναι το My Name is Lucy Barton της Elizabeth Strout, στην οποία μια κόρη ανασκάπτει τον κρυφό έλεγχο στη μητρική σχέση με οδυνηρή τρυφερότητα.