Βεντούζες, φάρμακα, σιδεράκια...Τι πίστευαν για την νόσο και πως την θεράπευαν οι αρχαίοι ημών πρόγονοι;

Φορούσαν σιδεράκια οι αρχαίοι; Έκαναν εμπόριο οπίου; Είχαν γιογιό; Έκοβαν βεντούζες; ... Πόσο μπροστά  ήταν από εποχή τους ή από την εποχή μας...
 Οι εταίρες πλένονταν δημόσια,  γιατί μπορεί να μην γνώριζαν  για τα μικρόβια, αλλά φρόντιζαν την υγιεινή τους. Οι άνδρες είχαν το δοχείο νυχτός τους, ένα ουροδοχείο μαζί τους για να μην χάνουν λεπτό από το συμπόσιο... Στην έκθεση Ίασις του Μουσείου Κυκλαδικής Τέχνης
 μας υποδέχεται μια γιατρός, όχι για για να μας εξετάσει αλλά για να μας ξεναγήσει!

της Μαρίας Αλιμπέρτη


Στους ολόλευκους χώρους  τα εκθέματα μοιάζουν τόσο φωτεινά και όχι αποστειρωμένα όπως περίμενα .Στην πρώτη αίθουσα χάζευα τα ειδώλια -απεικονίσεις ασθενειών. Σε αντίθεση με το εξιδανικευμένο μοντέλο  της αρχαιότητας "νους υγιείς εν σώματι υγιεί", τα ειδώλια  από την Σμύρνη αποδίδουν  διάφορες ασθένειες (άνδρας με κύφωση, γυναίκα με λέπρα κ.α.) . Κατά μια άποψη τα έργα είναι σκωπτικά, αλλά η επικρατούσα άποψη  ισχυρίζεται ότι  αποτελούν είδος προπλασμάτων για ιατρική σχολή Σμύρνης κατά παραγγελία για να εκπαιδεύονται οι μαθητές.
Δίπλα εικονίζεται ένα σύνολο 30 αγγείων με κτερίσματα σε ομαδική ταφή (φωτογραφία)  στον Κεραμεικό Ιερά οδός και την  Πειραιώς. Η αρχαιολογική σκαπάνη - κατά την διάνοιξη του Μετρό εάν θυμάμαι καλά- εντόπισε τάφο 130 ανθρώπων παρά γεγονός ότι οι Αθηναίοι δεν έθαβαν ομαδικά. Δείγμα από τα δόντια οδηγούν στο συμπέρασμα ότι οι θανόντες έχασαν την ζωή τους στο πρώτο έτος Πελοπονησικακό πόλεμο, στον λοιμό. Ο Θουκυδίδης περιγράφει ότι πραγματοποιούνταν ταφές άτακτες γιατί οι δομές κοινωνίας είχαν καταλυθεί. Σήμερα ο λοιμός αποδίδεται σε τυφοειδή πυρετό. 

 Υγεία: σύμπτωση ισορροπίας σώματος και ψυχής.

Η ασθένεια προέκυπτε από την ύβρι, την προσβολή των  θεών. Συνεπώς ο άνθρωπος ερχόταν αντιμέτωπος με ασθένειες θεόσταλτες και μόνο αυτοί μπορούσαν να τις πάρουν πίσω . Στον Απουλικό κρατήρα εντοπίζω τον Λυκούργο Βασιλιάς της Θράκης  ο οποίος θέλει να καταργήσει την λατρεία του  Διονύσου και ο θεός του στέλνει την τρέλα. 

Μπροστά ξεχωρίζει ένα μικρό γλυπτό από την αυτοκτονία Αίαντα Τελαμόνιου, του ήρωα που πολέμησε στην Τροία και προέβη στο απονενοημένο για  να σώσει την αξιοπρέπειά του!
Σε ένα μικρό καμέο θαυμάζω τον μύθο Προιτίδων, τις κόρες του Προίτου βασιλιά της Τίρυνθας, οι οποίες  τιμωρούνται από την Ήρα με τρέλα.  Ο μάντης Μελάμποδας  τους δίνει δίνει βότανα για να τις γιατρέψει. 

 Από τον Όμηρο έως τον  Γαληνό! 

Ταξιδεύω με την ομηρική αφήγηση για  τον Τύλεφο (στήλη) και τον Φιλοκτήτη(κύπελο) και τον τραυματισμό του γιατρού Μαχάονα (στήλη) στο πεδίο της μάχης της Τροίας. Με συνεπαίρνει η λατρεία του Ασκληπιού: η πομπή της οικογένειας του ασθενούς, η θυσία... Το μολύβδινο εισιτήριο από το ιερό του Αμφιάραου (Ωρωπός) μας δίνει εικόνα για την λειτουργία αυτών των ιερών τόπων. 

 Στον τελετουργικό ιαματικό ύπνο, την  εγκοίμησις, λέγεται ότι ο ασθενής έβλεπε τον θεό να έρχεται να τον κάνει καλό. Τις περισσότερες φορές  μάλλον  οι ιερείς- γιατροί που φρόντιζαν για την ίαση.
 Η λατρεία του Ασκληπιού ήταν οικουμενική για την εποχή. Όταν οι Ρωμαίοι ήθελαν να δημιουργήσουν ένα δικό τους Ασκληπιείο, ήρθαν στην  Επίδαυρο, πήραν το ιερό φίδι, το οποίο πήδηξε σε νησάκι του Τίβερη, όπου και κατασκευάστηκε το νοσοκομείο- ουσιαστικά ο μύθος δικαιολογούσε το γεγονός ότι σε λοιμό το νοσοκομείο έπρεπε να είναι μέσα στην πόλη. Ακόμη και σήμερα λειτουργεί παιδιατρική κλινική. 


Αναθήματα!

Σήμερα τα λέμε τάματα, αλλά και τότε ήταν ευχαριστήρια ή παραπολιτικά, ενώ έφεραν κάποιες οπές για να τα κρεμούν. Ωστόσο, δεν υπήρχαν ταμπού καθώς ανδρικά γεννητικά όργανα και γυναικεία  εικονίζονταν χωρίς ντροπή  (στυτική δυσλειτουργία, γονιμότητα,  γαλοκτοφορία κ.α.). Συνήθιζαν να κρεμούν δυο  αυτιά όχι για να τους θεραπεύσουν οι θεοί κάποια σχετική ασθένεια , αλλά αναφέρονταν στα ευήκοα ώτα του Ασκληπιού! 


Επιστημονική ιατρική 

Ο Ιπποκράτης πορεύτηκε στις βάσεις, τις οποίες έθεσαν οι προσωκρατικοί φιλόσοφοι, αποδίδοντας την υγεία του ανθρώπου στην ισονομία -όρος με προέλευση πολιτική-  έχει να κάνει με τα τέσσερα βασικά στοιχεία του σύμπαντος . Ο Ιπποκράτης θα πατήσει  και να αναπτύξει την θεωρία των τεσσάρων χυμών και να πει ότι το εκάστοτε σώμα αποτελείται αίμα φλεύγμα, την μέλανα χολή και την κίτρινη χολή. Όταν βρίσκονται σε ισορροπία μέσα στο σώμα, ο άνθρωπος έχει ευκρασία είναι υγιής (κράση) και συνεπώς οι ασθένειες δεν είναι πια θεόσταλτες.

Εντύπωση μου προκάλεσαν δυο κρανία - το ένα μιας γυναίκας από  τα Άβδηλα και ενός άνδρα από την Χίο. Τα κρανία έφεραν από ένα τραύμα-οπή πάνω σε κρανιακές ραφές, εκεί που ο  Ιπποκράτης έλεγε ότι απαγορεύεται ο τρυπανισμός αλλά οι γιατροί προχωρούσαν σε απόξεση με ξέστρα. Η εν λόγω γυναίκα έζησε δυο δεκαετίες μετά και έφυγε από την ζωή από άλλη ασθένεια. Μάλιστα το χειρουργείο- επέμβαση έγινε δυο αιώνες πριν τον Ιπποκράτη (7ος αιώνας π.Χ.). Ένα ακόμη κρανίο φέρει χρυσά ελάσματα στα δόντια εξωτερικά και εσωτερικά (σαν σιδεράκια) 4ος π.Χ. Οι επιστήμονες κατέληξαν ότι ο συγκεκριμένος άνθρωπος είχε περιοδοντίτιδα οπότε τα χρυσά τοποθετήθηκαν για να κρατήσουν τα δόντια, αλλά ταυτόχρονα ο στολισμός των δοντιών αποτελούσε  τακτική για επίδειξη πλούτου.  Εντυπωσιακά εκθέματα που αναπαριστούν γέννα,  με μια μαία να βοηθά στο θαύμα της φύσης, είναι τα ειδώλια, μεταξύ αυτόν και ένα με  κάθισμα μαιευτικής και μάλιστα με προδιαγραφές!


Φάρμακα, εργαλεία και βεντούζες !

Είναι γνωστά 300 είδη φαρμάκων. Μάλιστα τέσσερα εκθέματα από Κύπρο και Κρήτη- αγγεία μοιάζουν στο σχήμα με παπαρούνα περιείχαν όπιο καθώς ήταν εμπορεύσιμο.

Μάλιστα το ένα έχει εικονιζόμενο ένα φίδι για να επισημάνει ότι ανάλογα με την δοσολογία είναι φάρμακο ή φαρμάκι. Πιο γνωστό φάρμακο της αρχαιότητας ήταν το σίλθιον και πιο ακριβό το λύκειον το οποίο  το εμπορευόταν λόγω τιμής σε μικρά αγγεία, ενώ για οφθαλμολογικούς λόγους χρησιμοποιούσαν το γνωστό μας γκοτζι μπέρι.
Η  σικεία, οι σημερινές βεντούζες που έχουν αρχαία καταγωγή όσο και εάν κοροϊδεύαμε τις γιαγιάδες μας για τα γιατροσόφια τους, σχετιζόταν με μια διαδικασία για την ισορροπία των χυμών. Ο Ιπποκράτης τις διέκρινε σε αναίμακτες και κοφτές. 
Μεταξύ άλλων  εκτίθενται  εργαλεία, κάποια από αυτά χρησιμοποιούνταν και  για κλύσματα, βελόνες για συρραφή, κουταλάκια, τσιμπιδάκια για οφθαλμολογικές παθήσεις, ανδρικός και γυναικείος καθετήρας. Τα περισσότερα ήταν επιχρυσωμένα για την αποφυγή μόλυνσης. 



Μνημεία ιατρών 

Οι γιατροί  ήταν θνητοί που τους λατρεύουν για το καλό που προσέφεραν στην κοινωνία! Μεταξύ αυτών διακρίνεται η προτομή του Ιπποκράτη, η οποία κοσμούσε νομίσματα μετά το θάνατο του.  Εκείνος έλεγε "εάν δεν μπορείς να τον βοηθήσεις τον ασθενή μην τον βλάψεις" και ήταν αρνητικός σε επεμβατικές ιατρικές, όπως οι εκτρώσεις.  
Ενδεικτική της τιμητικής θέσης που είχαν οι γιατροί στην κοινωνία είναι και η ιστορία του Ξενοφώντα, ο οποίος τιμήθηκε από τους Ρωμαίους και έπαιρνε μεγαλύτερο μισθό και από τον Ρωμαίο αυτοκράτορα  Κλαύδιο. Όταν γύρισε στην Κω έδωσε την περιουσία του για την ανακαίνιση κτιρίων. Η έκθεση κλείνει στην τελευταία αίθουσα με  το ανάθεμα ή την κατάρα (μάγια) κατά ενός ιατρικού εργαστηρίου και  του προσωπικού του.