Τι είναι η στρατιωτική αρχαιολογία; Ποιό ελληνικό νησί αποτελεί τον «παράδεισο» της;

Διεθνώς μπορεί να είναι ιδιαίτερα διαδεδομένη, όμως στην Ελλάδα η στρατιωτική αρχαιολογία έκανε τα πρώτα της βήματα μόλις τα τελευταία δεκαπέντε χρόνια και πλέον ανθεί όλο και περισσότερο. Η στρατιωτική αρχαιολογία αφορά την συντήρηση και την ανάδειξη, από τοπικές Αρχές και ιδιώτες, εκατοντάδων οχυρωματικών έργων, στρατιωτικών αντικειμένων, καταφυγίων και εγκαταστάσεων, που βρίσκονται διασκορπισμένα στο σιδηροδρομικό και οδικό δίκτυο, σε σημαντικά περάσματα στο εσωτερικό της χώρας, σε νησιά αλλά και σε παράκτιες περιοχές.  

Του Ανδρέα Αναγνωστόπουλου 

Μεγάλο μέρος από αυτά τα έργα κτίστηκε από τα στρατεύματα κατοχής, κατά την διάρκεια του Δευτέρου Παγκοσμίου Πολέμου, με στόχο την φύλαξη του συγκοινωνιακού δικτύου και την προστασία των κατοικημένων περιοχών από πιθανή απόβαση των συμμάχων. Τα περισσότερα από αυτά εγκαταλείφθηκαν μεταπολεμικά, με αποτέλεσμα οι φθορές ή οι καταστροφές να είναι εκτεταμένες. 

Τέτοια οχυρά, στρατιωτικά καταφύγια, ραντάρ κ.λ.π, που δυστυχώς δεν έχουν συντηρηθεί και αναδειχθεί, βρίσκονται διάσπαρτα σε πολλές περιοχές, όπως στην Αττική, στον Ισθμό της Κορίνθου, στη Κεφαλλονιά, στη Μήλο και σε άλλα σημεία της Ελλάδας. Παρ' όλα αυτά, εκπληκτική προσπάθεια συντήρησης και ανάδειξης τέτοιων μνημείων έχει αναμφίβολα γίνει στη Λέρο. Χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι το Πολεμικό Μουσείο Τούνελ Μερικιάς, που είναι επισκέψιμο τους καλοκαιρινούς μήνες, για όποιον βρίσκεται στο πανέμορφο νησί. 

Μουσείο του Τούνελ Μερικιάς

Σύμφωνα με τον Δήμο Λέρου, το πολεμικό Μουσείο του Τούνελ Μερικιάς αποτελεί έναν μοναδικό εκθεσιακό χώρο για την Ελλάδα. Ένα στρατιωτικό τούνελ – από τα πολλά που υπάρχουν στο νησί – έχει αναστηλωθεί με πολύ προσοχή και σεβασμό. 

Η Λέρος εξαιτίας της γεωστρατηγικής της θέσης και του εξαιρετικού φυσικού λιμανιού στο Λακκί, αποτέλεσε την ιταλική ναυτική βάση της Ανατολικής Μεσογείου, από τη δεκαετία του 1930. 

Με τη συνθηκολόγηση της Ιταλίας τον Σεπτέμβριο του 1943, οι Γερμανοί επιχείρησαν να καταλάβουν τα Δωδεκάνησα που βρίσκονταν στον έλεγχο των πρώην συμμάχων τους. Τα ιταλικά στρατεύματα προσπάθησαν να αμυνθούν με τη βοήθεια κάποιων βρετανικών στρατευμάτων που ήρθαν σε βοήθεια. 'Έτσι, η σφοδρότερη σύγκρουση έγινε στο νησί της Λέρου, με τη μάχη να διαρκεί τρεις μέρες και να αποτελεί την τελευταία σημαντική νίκη για τις δυνάμεις του Άξονα.

Η επίσκεψη στο πολεμικό τούνελ - μουσείο αποτελεί μια περιήγηση στο χρόνο και στην ιστορία του νησιού. Στον περιβάλλοντα χώρο του Τούνελ Μερικιάς λειτουργεί στρατιωτικό μουσειακό πάρκο που περιλαμβάνει στρατιωτικά αυτοκίνητα, φορτηγά, αεροπλάνα και διάφορα άλλα αντικείμενα ή όπλα. Στο τέλος του Τούνελ έχει διαμορφωθεί ειδικός χώρος για την προβολή ταινίας μικρού μήκους με πλούσιο πληροφοριακό υλικό για τη Μάχη της Λέρου.

Αξίζει να σημειωθεί ότι η ιστορία του διάσημου μυθιστορήματος και χολιγουντιανής ταινίας «Τα κανόνια του Ναβαρόνε» βασίζεται στη Μάχη της Λέρου και στα παράκτια κανόνια του Ιταλικού Ναυτικού Πυροβολικού, τα οποία ήταν μεταξύ των ισχυρότερων που χρησιμοποιήθηκαν κατά τη διάρκεια του Β' Παγκοσμίου πολέμου, έως ότου η Ιταλία συνθηκολόγησε το 1943. Όσα έμειναν ανέπαφα από τους γερμανικούς βομβαρδισμούς, χρησιμοποιήθηκαν από τους Γερμανούς μέχρι την οριστική ήττα τους, τον Μάιο του 1945.