Ο Ναός της Αρτέμιδας Αγροτέρας και η μνήμη που τον συνδέει με τη μάχη του Μαραθώνα

«Κάθε χρόνο, στις 6 Βοηδρομιώνος (Σεπτεμβρίου) 500 ερείφια θυσίαζε ο πολέμαρχος στην Αρτέμιδα Αγροτέρα, στο ιερό της  στις Αγρές , επείδη οι Αθηναίοι  είχαν τάξει να θυσιάζουν σ’ αυτήν τόσα  ερίφια, όσους εχθρούς  εξόντωσαν στην μάχη. Καθώς δεν ήταν δυνατόν να εκπληρώσουν την υπόσχεσή τους περιόρισαν τον αριθμό σε πεντακόσια», διαβάζω για το ναό της Αρτέμιδας Αγροτέρας στο λεύκωμα «Δημοκρατία και η μάχη του Μαραθώνα».

Ο περίφημος μικρός ναός συνέδεσε το όνομά του με την περιβόητη μάχη του Μαραθώνα και τη νίκη επί των Περσών το 490 π.Χ., η οποία αποτελεί μια κομβική στιγμή τόσο για την ελληνική όσο και την παγκόσμια ιστορία, καθώς σε αυτή αναμετρήθηκαν, δυο κόσμοι, δυο συστήματα αξιών.

Επρόκειτο για ένα μικρό ιωνικό τετράστυλο και αμφιπρόστυλο ναό  που έκτισαν οι Αθηναίοι στα μέσα 5ου αι. π.Χ., στη θέση Άγραι, στην ανατολική όχθη του Ιλισού. Εκεί πίστευαν οι Αθηναίοι ότι κυνήγησε για πρώτη φορά η θεά όταν ήλθε από τη Δήλο και ως εκ τούτου ο ναός αφιερώθηκε στην Άρτεμη την Αγροτέρα, δηλαδή την κυνηγός.

Υπενθυμίζεται ότι αξιόλογα ιερά της θεάς υπήρχαν εντός της Αττικής στην Βραυρώνα, στο Μαρούσι αλλά στη Μουνιχία, περιοχή που ταυτίζεται με τη σημερινή Καστέλα.  Επίσης, η θεά Άρτεμις λατρευόταν μαζί με τον αδελφό της και τη μητέρα τους στον αρχαϊκό ναό του Απόλλωνα Ζωστήρα του αρχαίου δήμου των Αιξωνίδων Αλών που εκτιμάται ότι σήμερα βρίσκεται ο Λαιμό της Βουλιαγμένης. Σαφώς η λατρεία της είχε φθάσει και στην Ελευσίνα, όπου οι άνθρωποι την τιμούσα ως Άρτεμη Προπυλαία.

Ο ναός της Αγροτέρας ήταν κτισμένος απέναντι από το Ολυμπιείο, κοντά στα νερά του Ιλισού και συγκαταλέγεται στα  «Παριλίσσια Μνημεία», μαζί με τον Ναό του Δελφινίου Απόλλωνος και τον ναό του Μειλιχίου Διός. Δεν ήταν καθόλου τυχαίος καθώς τον αναφέρουν σπουδαίοι Αθηναίοι όπως ο Πλάτων και ο Παυσανίας, ενώ ο Πλούταρχο αφηγείται στην περιοχή του τελούνταν και τα Μικρά Ελευσίνια Μυστήρια. Μάλιστα, λόγω της χρονικής συγκυρίας και της ομοιότητας με τον Ναό της Απτέρου Νίκης εκτιμάται ότι μπορεί να είναι δημιούργημα και  του Καλλικράτη.

Η τύχη του συνδέθηκε με τη νέα θρησκεία αφού μετατράπηκε σε χριστιανικό ναό κατά τον 17^ο αιώνα και ονομαζόταν «Παναγιά στην Πέτρα», αλλά δεν επιβίωσε ως μνημείο καθώς κατεδαφίστηκε- χρησιμοποιήθηκαν υλικά του το 1778 για να κτιστεί το τείχος γύρω από την Ακρόπολη, τείχος του Χατζή Αλή Χασεκή όπως συνέβη και με άλλα μνημεία.

Θραύσματα του «φιλοξενούνται» διασκορπισμένα σε μουσεία του εξωτερικού (Βιέννης και Βερολίνου), ενώ σχέδια από τον ναό φυλάσσονται στην Εθνική Βιβλιοθήκη. Ο χώρος που βρισκόταν ο ναός ανασκάφηκε πρώτη ανασκαφή το 1897 από την Εν Αθήναις Αρχαιολογική Εταιρεία υπό του Ανδρέα Σκιά, ενώ ήδη είχε μελετηθεί από αρκετούς αρχαιολόγους, όπως ήταν ο Βίλελμ Ντέρπφελντ και ο Αναστάσιος Ορλάνδος, καθώς και τους περιηγητές Τζέιμς Στούαρτ και Νίκολας Ρεβέττ, (1751-1753). Στα μέσα του 20^ου αιώνα, το 1962, ο Ιωάννης Τραυλός ανακάλυψε τον αναληματικό τοίχο στα βορειοδυτικά του ναού.

Αβέβαιο μέλλον

Σήμερα, ίχνη του ναού υπάρχουν στη συνοικία του Μετς, στην οδό Αδρηττού, στο οικοδομικό που περικλείεται  και από τις οδούς Θωμοπούλου, Κεφάλου και Κούτουλα, ανάμεσα σε κτίσματα. Ομάδα πολιτών, Πρωτοβουλία κατοίκων Μετς έδωσε αγώνα για την διατήρηση της ιστορικής μνήμης και του ίχνους αυτού της πολιτιστικής μας κληρονομιάς. Η τελευταία απόφαση του ΚΑΣ στις αρχές του 2019 έδινε το «πράσινο φως» για την απαλλοτρίωση του χώρου, ενώ πολλές φορές στο παρελθόν έχει δοθεί παρόμοια έγκριση, αλλά το ζήτημα της διάσωσης των τεκμηρίων ενός ναού που έχει συνδεθεί με την τοπική και την παγκόσμια ιστορία, «σκοντάφτει» περισσότερο από μισό αιώνα.

Μπορείτε να ανα- βιώσετε την εμπειρία της όρασης του ναού με 3D περιήγηση εδώ http://www.ancientathens3d.com/el/temple-of-artemis-agrotera/

Πηγές: «Δημοκρατία και η μάχη του Μαραθώνα», εκδόσεις ΚΑΠΟΝ, Αθήνα, 2010

 http://www.greek-language.gr/, kathimerini.gr, liberal. gr, iefimerida.gr, artemisagrotera.org