culturelovers: Πως ιδρύθηκε το πρώτο πολιτικό νοσοκομείο στην Αθήνα; Η επιδημία και η σύνδεση με τον Δήμο Αθηναίων

Τα νοσηλευτικά ιδρύματα της χώρας θεωρούνται δεδομένα, αλλά κάποτε στην Αθήνα δεν υπήρχε πολιτικό νοσοκομείο, καθώς κατά τα πρώτα «βήματα» του νεοελληνικού κράτους λειτουργούσε το Στρατιωτικό Νοσοκομείο στην περιοχή Μακρυγιάννη.Το πρώτο πολιτικό και πανεπιστημιακό νοσοκομείο ιδρύθηκε το 1836 προσφέροντας φιλανθρωπικό έργο, χωρίς κερδοσκοπικούς σκοπούς. Τόσο η διοίκηση όσο και η χρηματοδότησή του ήταν ευθύνη του δήμου.

Μετά από διερεύνηση της καταλληλόλητας του χώρου λειτούργησε εκεί που βρίσκεται σήμερα το Πνευματικό Κέντρο του Δήμου Αθηναίων. Από το 1842 μετονομάστηκε σε Δημοτικό Νοσοκομείο Αθηνών «Η ΕΛΠΙΣ», τον τίτλο αυτό έφερε μέχρι το 1986.

Το δημοτικό νοσοκομείο συνέδεσε την ιστορία του με την ιστορία του δήμου Αθηναίων και την εξέλιξη της πρωτεύουσας, αλλα και με το πανεπιστήμιο, καθώς υπήρξε το μεγάλο κέντρο κλινικής διδασκαλίας της ιατρικής σχολής και μόρφωσε πλήθη ιατρών.

Το κτίριο υποδομήθηκε σύμφωνα σχέδια του γνωστού Γερμανού αρχιτέκτονα Στάουφερτ και με τροποποιήσεις του επίσης Γερμανού αρχιτέκτονα Σάουμπερτ, υπό την επίβλεψη του Δανού Χάνσεν. Το έργο ολοκληρώθηκε το 1858 μετά από δωρεές πολλών οικονομικών παραγόντων της εποχής.

Το Πνευματικό Κέντρο του Δήμου εγκαταστάθηκε το 1971 στον χώρο και διαθέτει τρεις εκθεσιακούς χώρους, ενώ στον ισόγειο χώρο του στεγάζεται το Θεατρικό Μουσείο.

Ιστορικό πλαίσιο

Ο ναός του Δία. Έργο του Johann Michael Wittmer

Πρόκειται για μια εποχή που η Αθήνα γίνεται πρωτεύουσα (1834), αλλά όπως περιγράφει ο Διονύσιος Σουρμελής στην Ιστορία των Αθηνών όσοι επισκέπτονταν την πόλη έβλεπαν μόνο ερείπια, περιγράφοντας ένα τοπίο με οικίες εντελώς κατεστραμμένες και κατοίκους που διέμεναν σε καλύβες και μαγείρευαν στην ύπαιθρο.

Υποδοχή του Όθωνα στην Αθήνα.
Έργο του Βαυαρού Πέτερ φον Χες

Η εργώδη και ραγδαία ανοικοδόμηση αρχίζει με την άφιξη του Όθωνα και το θεμέλιο λίθο του ανακτόρου, όμως αυτή ήταν άτακτη καθώς δεν έγινε δεκτό το σχέδιο των Κλεάνθη και Σάουμπερτ.
Στο μεταξύ, υπήρξαν δυσκολίες όπως η ύδρευση της πόλης– για την διαχείριση της οποίας συγκρούστηκαν κρατικοί φορείς- και για τον περιορισμό των χειμάρρων που κατέστρεφαν το Λεκανοπέδιο της Αττικής, όπως συνέβη τον χειμώνα του 1834.

Λόγω της ανάγκης εγκαταστάσεων δημόσιων υπηρεσιών και του στρατού καθώς και της ανεπάρκειας των κτισμάτων καταλαμβάνονταν οικείες και ναοί, με αποτέλεσμα να δημιουργούνται προστριβές με τη δημογεροντία.

Καταλύτης η επιδημία

Τον Ιούνιο του 1835 μια επιδημία χτυπά την Αθήνα που χαρακτηρίζεται γαστροχολερική, γνωστή και ως ελώδης πυρετός, έτσι ονόμαζαν την τότε επιδημική χολέρα. Ενδεικτικό είναι ότι ένα εκ των συμπτωμάτων περιγράφεται η «φλόγωσιν των οργάνων».

Αιτίες θεωρούνται εκτός από το κλίμα με την έντονη υγρασία, τα λιμνάζοντα ύδατα, τα ακάθαρτα ερείπια, οι υπόνομοι, η κακή κατάσταση των υδραγωγείων και η παραμέληση της γεωργίας γύρω από την πόλη.

Περισσότεροι από 235 κάτοικοι της πόλης πέθαναν έως τις 15 Αυγούστου, μεταξύ αυτών 85 βρέφη, ενώ υπολογίζονταν ότι προσεβλήθησαν 400 άτομα. Με δεδομένο ότι 100 από τους θανούντες δεν μπόρεσαν να δεχθούν ούτε ιατρική επίσκεψη στο σπίτι τους, σε συνδυασμό με το θάνατο πολλών απόρων άρχισε να «ανθεί» η ιδέα δημιουργίας ενός νοσοκομείου. Παράλληλα, επιχειρείται κάποια ολιθόστρωση δρόμων για να μη λιμνάζουν τα ύδατα και να απομακρυνθούν τα σμήνη κουνουπιών, ενώ δίνεται έμφαση στην καθαριότητα.

Αξίζει να σημειωθεί ότι μέριμνα για την ίδρυση νοσοκομείου υπήρχε κατά την διάρκεια της επανάστασης με το νόμο ΜΘ’ της 55^ης Οκτωβρίου, που προέβλεπε τη σύστασή τους για τους ασθενείς και τους πληγωμένους, ενώ σχέδιο του Γάλλου Φιλέλληνα Bailly έθετε τη βάση για τη δημιουργία τεσσάρων νοσοκομείων, μεταξύ αυτών και στην Αθήνα.

Η ίδρυση

Ο ιατρός Ανάργυρος Πετράκης, ο οποίος έχει διοριστεί δήμαρχος από τον Βασιλιά Όθωνα σε συνεννόηση με τις άλλες αρχές του τόπου αρχίζει την προσπάθεια για την ίδρυση πολιτικού νοσοκομείου. Αξίζει να σημειωθεί ότι ο δήμαρχος την μέλος της τοπικής επιτροπής του παραρτήματος της Φιλανθρωπικής Εταιρείας (Ναύπλιο), η οποία διατηρούσε Νοσοκομείο στο Ναύπλιο για τους πρόσφυγες και τους φτωχούς μέχρι το Φεβρουάριο έως το 1826.

Είχε προηγηθεί το 1834 η πρόταση του Ιωάννη Κωλέττη, ενός άλλους ιατρού-πολιτικού για την χρήση του Τζαμιού κοντά στην αγορά σίτου ως νοσοκομείου, το οποίο κατόπιν της έγκρισης του βασιλιά λειτούργησε ως στρατιωτικό νοσοκομείο.

Ο δήμαρχος ζήτησε την συμβολή όλων για αυτό το έργο και έσπευσαν να συνδράμουν με δωρεές ο Λουδοβίκος της Βαυαρίας με 6.500 φοίνικες, ο βαρώνος εκ Βιέννης , Κωνσταντίνος Μπέλλιος που δώρισε όλη την κτηματική του περιουσία στην Αττική αξίας 50χιλιάδων δραχμών, ενώ δωρέες έκαναν ο Αλ. Μαυροκορδάτος, η Ραλλού Μουρούζη και ο Ι. Κοντογιαννάκης.

Ανάμεσα σε πέντε τοποθεσίες επιλέχθηκε το οικόπεδο της Αγίας Σιών - 150 πόδες δυτικά της εκκλησίας , όπισθεν του νομισματοκοπείου και ανατολικά της οικείας του προξένου της Αυστρίας. Το σημείο προτιμήθηκε γιατί δεν εκτίθεντο σε βόρειο άνεμο, δεν υπήρχαν υπολείμματα παλιάς κατασκευής, ενώ όφειλε το νοσοκομείο να γειτνιάζει με το πανεπιστήμιο η θέση του οποίου είχε καθοριστεί καθώς ακόμη η περιοχή ήταν έρημη και κατάλληλη για να κτισθεί νοσοκομείο. Σήμερα το ίδιο σήμείο βρίσκεται στηνοδό Ακαδημίας, στο πεζόδρομο του ΕΚΠΑ, απέναντι από την οδό Μασσαλίας.

Νοσοκομείο Ελπίς

Το δημοτικό νοσοκομείο λειτούργησε στην οδό Ακαδημίας ως το 1971, οπότε μεταστεγάστηκε στις σημερινές του εγκαταστάσεις. Αξίζει να σημειωθεί ότι το εν λόγω κτηριακό συγκρότημα του Νοσοκομείου στους Αμπελοκήπους θεμελιώθηκε το 1904 και αρχικά δόθηκε στον Ελληνικό Ερυθρό Σταυρό, ώστε να περιθάλψει τραυματίες του πολέμου και στη συνέχεια λειτούργησε ως Στρατιωτικό Νοσοκομείο με τον διακριτικό αριθμό 430 Σ.Ν. Το 1970 αποφασίζεται η εκκένωση των κτηριακών εγκαταστάσεων στους Αμπελοκήπους από τον στρατό και η μεταφορά εκεί του Δημοτικού Νοσοκομείου Αθηνών «Η ΕΛΠΙΣ».

Στο εν λόγω νοσηλευτικό ίδρυμα άρχισαν την ιατρική τους σταδιοδρομία πολλές από τις μεγαλύτερες μορφές της ιατρικής επιστήμης στη χώρα μας που μετέπειτα συμμετείχαν στην ίδρυση πολλών από τα άλλα νοσοκομεία της Αθήνας ήταν ο Θ. Αρεταίος, ο Σπ.Μαγγίνας (αφαίρεσε το 1902 με επιτυχία από ασθενή του ολόκληρο το δεξιό νεφρό του), Ν. Μακκάς (κατόπιν διευθυντής του Αιγινήτειου) κ.ά..

Η ίδρυσή του πρώτου πολιτικού νοσοκομείου είναι αφενός ταυτόσημη με τη μεταφορά της πρωτεύουσας του νεοσύστατου Ελληνικού Κράτους από το Ναύπλιο στην Αθήνα και άμεσα εξαρτώμενη από την ιστορική διαδρομή της πρωτεύουσας, όσο και του Δήμου Αθηναίων.Στη μακρόχρονη ιστορία του, υπήρξε πρωτοπόρο στον τομέα της Υγείας συμμετέχοντας πάντοτε στις εξελίξεις της ιατρικής επιστήμης. Η ιστορία του συνδέθηκε με μνήμες του τόπου καθώς περιέθαλψε τους τραυματίες του άτυχου πολέμου του 1873, τους Θεσσαλούς και Κρήτες πρόσφυγες, τους τραυματίες των βαλκανικών πολέμων, τους μικρασιάτες πρόσφυγες, τους φαντάρους του '40 και τους Αθηναίους στο λιμό της κατοχής, τους τραυματίες στα Δεκεμβριανά και τον Εμφύλιο.

Πηγές: Βασίλειεος Γκρίνης (1984) Η Ιστορία του Δημοτικού Νοσοκομείου Αθηνών, Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων http://thesis.ekt.gr/thesisBookReader/id/0529#page/1/mode/2up

https://athensattica.com/

https://www.elpis.gr/nosokomeio/istoria