Ποια ήταν τα μικρά Παρίλισια Ιερά της Αθήνας κάτω από το Ολυμπίειο;

Ένα από τα αρχαιότερα και ιερότερα τοπία της πόλης σχηματίστηκε γύρω από τον Ιλισό. Η περιοχή γύρω από τον  ποταμό αποτελούσε από την αρχαιότητα έναν από τους πιο ιερούς τόπους της Αθήνας. Εκεί αναπτύχθηκε ένα σύνολο ιερών που ονομάζονται Παρίλισια Ιερά, δηλαδή τα ιερά «παρά τον Ιλισό». Σε μια περιοχή θεωρούνταν κατάφυτη, υδάτινη και ιερή, συνδεδεμένη με μύθους καθαρμών, τελετουργιών και αρχαϊκών λατρειών…Σήμερα βλέπουμε ίχνη από ιερά νότια του Ολυμπιείου, όπως μας εξήγησε η ξεναγός σε ξενάγηση που διοργάνωσε ο Δήμος Αθηναίων. Σε προσωπική αναζήτησή μου μετά από την απολαυστική εμπειρία που προσέφερε πολλά ερεθίσματα, εντόπισα πολλά ακόμη ενδιαφέροντα στοιχεία και αποφάσισα να τα μοιραστώ μαζί σας.

της Μαρίας Αλιμπέρτη

Ας αρχίσει λοιπόν η νοερή περιπλάνησή μας γύρω από τον Ιλισό, που δεν ήταν απλώς ποτάμι, αλλά ήταν ένα ιερό τοπίο. Ο Πλάτων τον περιγράφει ως ειδυλλιακό χώρο περιπάτου και τελετών, με πλατάνια, νερά και ιερά παντού γύρω του.

 

 

 Τι ήταν τα Παρίλισια Ιερά

Ο Ιλισός, άλλοτε ορμητικός ποταμός που διέσχιζε την ανατολική πλευρά της αρχαίας Αθήνας, υπήρξε ένας από τους πιο φορτισμένους τόπους λατρείας της πόλης. Γύρω από τις όχθες του αναπτύχθηκε ένα δίκτυο ιερών που συνδύαζε το φυσικό τοπίο με τη θρησκευτική εμπειρία. Η παρουσία νερού, δέντρων και σκιερών αλσών δημιουργούσε ένα περιβάλλον κατάλληλο για τελετές καθαρμού, μυστικές λατρείες και υπαίθριες ιεροπραξίες. Στο σημείο όπου ο ποταμός πλησίαζε την πόλη, οι Αθηναίοι είχαν αναπτύξει ιερά αφιερωμένα σε διάφορους Θεούς, ενώ η περιοχή συνδεόταν στενά με την παράδοση των Μυστικών Δρωμένων και των τελετουργιών που προετοίμαζαν τους πιστούς για τις μεγάλες γιορτές της πόλης.

Οι ανασκαφές έχουν αποκαλύψει ότι η περιοχή κατοικούνταν και λατρευόταν ήδη από τους πρώιμους ιστορικούς χρόνους, με ευρήματα που μαρτυρούν συνεχή χρήση από την αρχαϊκή έως τη ρωμαϊκή εποχή.

Το Ιερό της Γαίας

  Στο σημείο που σήμερα βλέπουμε απομεινάρια από το «Ιερό της Γαίας» κάτω από το Ολυμπιείο,  ο μύθος  σε κάποιες παραλλαγές του λέει πως  «άνοιξε» η γη  στον κατακλυσμό του Δευκαλίωνα , ένας ιδρυτικό μύθος της Αθήνας,  και από εκεί λυτρώθηκε η πόλη. Σημειώνεται ότι ο Δευκαλίων ήταν γιος του Προμηθέα, ο οποίος έφτιαξε κιβωτό με την σύζυγο του Πύρρα, πέταξε μετά από χρησμό τα οστά της Γαίας-πέτρες- σύμφωνα με την ελληνική εκδοχή του παγκόσμιου μύθου. Αυτήν ήταν η σωτήρια η παρέμβαση του στον κατακλυσμό που διέταξε ο Δίας, αφού από τις πέτρες προέκυψαν νέοι άνθρωποι και σώθηκε η Ανθρωπότητα. Υπάρχουν διάφορες εκδοχές του μύθου , σε κάποιες περιπτώσεις ο Δευκαλίων παρενέβη στη Φθία σε άλλες στον Παρνασσό. Αξίζει να σημειωθεί ότι  η Γαία λατρευόταν σε διάφορα άλλα σημεία της Αττικής.

Σχετικά με τους σημαντικούς μύθους πρέπει να αναφέρω ότι από τους Δευκαλίωνα και της Πύρρας προέκυψε ο Έλληνας, δηλαδή θεωρείται ο επώνυμος γενάρχης των Ελλήνων, δηλαδή αυτός που δίνει το όνομα στο έθνος. Ο Έλλην παντρεύτηκε τη νύμφη Ορσηΐδα και αποκτά τρεις γιους, οι οποίοι γίνονται οι γενάρχες των ελληνικών φύλων: από τον Δώρο προέρχονται οι Δωριείς, από τον Αίολο οι Αιολείς,από τον Ξούθο προέκυψαν ο Ίων και οι Ίωνες, και από τον Αχαιό οι Αχαιοί. Αυτή η γενεαλογία παρουσιάζεται σε πηγές όπως ο Κατάλογος Γυναικών (αποδιδόμενος στον Ησίοδο) και η Βιβλιοθήκη του Απολλόδωρου.

Το Πύθιον – Ιερό του Πύθιου Απόλλωνα

Πρόκειται για το σημαντικότερο ιερό του Απόλλωνα στην περιοχή του Ιλισού. Βρισκόταν νοτιοδυτικά του Ολυμπιείου, στη δεξιά όχθη του Ιλισού, σε μια περιοχή όπου έχουν βρεθεί θεμέλια κτηρίων του 6ου αιώνα π.Χ. και πολλές σχετικές επιγραφές .Ο Θουκυδίδης (II 15.4) αναφέρει ρητά ότι το Πύθιον βρισκόταν δίπλα στον Ιλισό, επιβεβαιώνοντας την τοποθέτηση του ιερού στην περιοχή αυτή.

Έρευνες και τυχαία ευρήματα από τον 19ο και 20ό αιώνα αποκάλυψαν επιγραφές σχετικές με το Πύθιον ,θεμέλια αρχαίου κτηρίου (πιθανότατα του ιερού) και λατρευτικά κατάλοιπα που συνδέονται με τον Απόλλωνα Πύθιο.

 Το Δελφίνιον – Ναός του Δελφινίου Απόλλωνα

Αν και δεν βρίσκεται ακριβώς πάνω στον Ιλισσό, ανήκει στο ίδιο θρησκευτικό σύμπλεγμα της περιοχής. Το Δελφίνιον ήταν ιερό του Απόλλωνα ως προστάτη της δικαιοσύνης και της πόλης. Συνδεόταν με το δικαστήριο «ἐπὶ Δελφινίῳ» και με μύθους όπως αυτός του Θησέα:

Το Δικαστήριον επί Δελφινίω

Στα νοτιοδυτικά του ιερού του Δελφινίου Απόλλωνα, κοντά στον Ιλισό , εντοπίστηκε το λεγόμενο «Δικαστήριον επί Δελφινίω», ένα κτίριο των υστεροαρχαϊκών χρόνων με πολυγωνική τοιχοδομία. Σύμφωνα με την παράδοση, ιδρύθηκε από τον βασιλιά Αιγέα και εκεί δικάζονταν οι «δίκαιοι φόνοι», δηλαδή περιπτώσεις ανθρωποκτονίας που θεωρούνταν θεμιτές, όπως σε μοιχεία ή σε πολεμική σύγκρουση. Το κτίριο διέθετε αυλή, πιθανότατα το «Περίφρακτον» που αναφέρουν οι πηγές, και υπέστη επισκευές κατά τον 4ο–3ο αιώνα π.Χ. Το δικαστήριο αυτό αποτελεί ένα από τα σημαντικότερα παραδείγματα της πρώιμης αθηναϊκής δικαιοσύνης.

 Η μυθολογική αφήγηση παρουσιάζει τον Θησέα να δικάζεται σε αυτό: Πριν γίνει βασιλιάς, ο Θησέας συγκρούστηκε με τους Παλαντίδες, τους 50 γιους του Πάλλαντα, που διεκδικούσαν τον θρόνο της Αθήνας. Στη μάχη αυτή ο Θησέας τους σκότωσε.

Επειδή όμως ο φόνος έγινε σε αυτοάμυνα και για την προστασία της πόλης, ο Θησέας όφειλε να δικαστεί στο αρμόδιο δικαστήριο: Όπως επισήμανα νωρίτερα το ἐπὶ Δελφινίῳ, το οποίο εξέταζε φόνους που θεωρούνταν “δίκαιοι”.Σύμφωνα με τον Πλούταρχο (Θησεύς 18), ο Θησέας παρουσιάστηκε στο Δελφίνιον και υποστήριξε ότι δεν σκότωσε από κακία, αλλά για να προστατεύσει την πόλη και τον νόμιμο θρόνο, άρα ο φόνος ήταν δίκαιος και όχι “μίασμα”. Το δικαστήριο τον αθώωσε, και έτσι ο Θησέας απέκτησε νόμιμη και ηθική νομιμοποίηση ως ηγεμόνας.

 Είναι σημαντική αυτή η σύνδεση γιατί παρουσιάζει τον Θησέα ως υπερασπιστή της δικαιοσύνης, όχι ως βίαιο ή σφετεριστή, εντάσσει τον ήρωα στο αθηναϊκό νομικό σύστημα, δείχνοντας ότι ακόμη και οι ήρωες λογοδοτούν. Επίσης, συνδέει τον Απόλλωνα Δελφίνιο με την έννομη τάξη της πόλης και θεμελιώνει την ιδέα ότι η Αθήνα είναι πόλη νόμου, όχι αυθαιρεσίας. Σημειώνεται ότι ο Θησέας ‘ήταν  γιος του Αιγέα και της Αίθρας, και ανήκε στην εποχή των ηρώων. Ο ρόλος του ήταν να ενοποιήσει την Αττική, να θεμελιώσει την αθηναϊκή ταυτότητα και να γίνει ο «πολιτικός» ήρωας της πόλης.

Το Ιερό του Πανελληνίου Διός

Αποτελούσε έναν από τους πιο ιδιαίτερους λατρευτικούς χώρους της αρχαίας Αθήνας, αφιερωμένο σε μια μορφή του Δία –ίσως λατρευόταν και η Ήρα εκεί .Η λατρεία  δεν περιοριζόταν στην πόλη αλλά αγκάλιαζε ολόκληρο τον ελληνικό κόσμο. Βρισκόταν μέσα στο πυκνό θρησκευτικό τοπίο των Παριλισσίων Ιερών, και λειτουργούσε ως σημείο όπου η πόλη προέβαλλε την πανελλήνια ταυτότητά της.

 Η λατρεία του Πανελληνίου Διός συνδεόταν με την ιδέα της ενότητας των Ελλήνων και με την πολιτική αυτοσυνειδησία της Αθήνας. Δεν ήταν απλώς ένας λατρευτικός χώρος αλλά και σημείο που οι Αθηναίοι διαμόρφωσαν μια κοινή πολιτειακή και θρησκευτική ταυτότητα με το Κοινόν πέντε πόλεων, καλλιέργησαν ένα είδος κοινού σώματος πολιτών και συμμάχων. Το  ιερό λειτουργούσε ως σημείο όπου η Αθήνα προέβαλλε την αξίωσή της να ηγείται του ελληνικού κόσμου, δημιουργώντας ένα άτυπο αλλά ισχυρό «κοινό» που ένωνε πολίτες, συμμάχους και προσκυνητές κάτω από την προστασία του Δία.

Παρότι σήμερα σώζονται μόνο ίχνη του, υπολογίζεται ότι κατάλοιπα του ναού βρίσκονται κάτω από το δρόμο και έφθανε ως το σημερινό ξενοδοχείο. Η  παρουσία του στον Ιλισό μαρτυρεί τον τρόπο με τον οποίο οι Αθηναίοι ενέτασσαν τον Δία σε ένα ευρύτερο αφήγημα συλλογικής ταυτότητας, συνδέοντας τη θεϊκή προστασία με την ιδέα της κοινής ελληνικής καταγωγής και της πολιτικής συνοχής.

 

Ο Ναός της Ρέας και του Κρόνου

Έχουν εντοπιστεί κατάλοιπα ναού της ρωμαϊκής περιόδου, πιθανότατα του 2ου αιώνα μ.Χ., αλλά οι πηγές αναφέρουν ότι υπήρχε ιερό αφιερωμένο στους Κρόνο και Ρέα ήδη από την κλασική εποχή. Ο ναός που σώζεται σε κατάλοιπα είναι δωρικός, ρωμαϊκών χρόνων (2ος αι. μ.Χ.).Αποτελούσε μέρος ενός μεγαλύτερου θρησκευτικού άξονα κατά μήκος του Ιλισσού, μαζί με τα ιερά του Απόλλωνα, της Άρτεμης Αγροτέρας και του Πανελληνίου Διός

Υπενθυμίζεται ότι ο Κρόνος και η Ρέα ήταν οι Τιτάνες-γονείς των Ολύμπιων θεών. Η λατρεία τους στην Αθήνα συνδέεται με την αρχαιότητα της περιοχής, την τιμή προς τις «πρωταρχικές» θεότητες και τελετουργίες σχετικές με τη γονιμότητα και την αναγέννηση της φύσης!

Πηγές:www.culture.gov.gr

http://odysseus.culture.gr/

www.byzantinemuseum.g

http://britannica.com/

http://www.eilissos.gr/

Θησέας: Η μυητική πορεία του θρυλικού βασιλιά της Αθήνας - lus.gr

3. Ο ΘΗΣΕΑΣ

https://www.offlinepost.gr/2021/11/21/o-mythos-toy-deykaliwna-kai-h-katagwgh-ths-anthrwpothtas/

Κατακλυσμός του Δευκαλίωνα