Ταξιδεύοντας με την έκθεση "Ελληνικές Θάλασσες"

Παφλασμός κυμάτων, αλμύρα και θέα το απέραντο γαλάζιο...σαν να περπατούσα ξυπόλυτη σε μια ακρογιαλιά αγναντεύοντας τις “Ελληνικές Θάλασσες”.

Το απόγευμα αυτό στο Μουσείο Μπενάκη (κτίριο Πειραιώς) η έκθεση “Ελληνικές Θάλασσες” με ταξίδεψε στην Ελλάδα του άλλοτε και του σήμερα μέσα από 350 φωτογραφίες. Εικόνες μιας άλλης εποχής, ντοκουμέντα της ελληνικής ναυτοσύνης, καταγράφοντας σε ορισμένες περιπτώσεις στοιχεία σχεδόν στα όρια της λαογραφίας, σε μια έκθεση που αφορά τους περισσότερους Έλληνες ανεξαρτήτως της σχέσης τους με την Τέχνη της φωτογραφίας.

Χαζεύοντας τα εκθέματα ένιωσα την ανάγκη να αφεθώ στο κάλεσμα για μια περιπλάνηση στο χρόνο, ιδιαίτερα στην πρώτη ενότητα που περιελάμβανε κυρίως έργα (αλβουμίνη, κολλοτυπίες κ.α. ) περιηγητών του 19ου αιώνα- Felix Bonfils, Pascal Seban, Giuseppe Berida, αισθάνθηκα ότι σεργιάνιζα τα λιμάνια του Πειραιά, της Θεσσαλονίκης, της Χίου γύρω στα 1880. Το βλέμμα μου στάθηκε σε μια φωτογραφία “Θέα από την Καστέλλα” και “Πλατεία Αλεξάνδρας” αναζητώντας σημεία που ίσως θύμιζαν την φυσιογνωμία της περιοχής σήμερα. Σχεδόν με καθήλωσαν τα βλέμματα των ανθρώπων όπως αποθανατίστηκαν από τον φακό σε φωτογραφία από την Πάτρα του 1880, η οποία περιλαμβάνεται στο λεύκωμα του Μιχ. Τσάγκρη.Στην επόμενη ενότητα που αφορά τις αρχές του 20ου αιώνα χάρη στις τεχνολογικές εξελίξεις που ευνόησαν και την φωτογραφία πλέον περιλαμβάνονται περισσότερα στιγμιότυπα. Όπως αναφέρουν στα κείμενα τους και οι επιμελητές της έκθεσης οι Έλληνες φωτογράφοι δεν αποθανάτιζαν τα θαλασσινά τοπία συνειδητοποιώντας ότι δημιουργούσαν μια φωτογραφική επαγγελματική κατηγορία όσο οι ξένοι επισκέπτες όπως ο Ελβετός Fred Boissonnas, ο οποίος με το έργο του προέβαλε την Ελλάδα στο εξωτερικό, ενώ στιγμάτισε την καλλιτεχνική παραγωγή του Μεσοπολέμου. Τα έργα του “Κατάστρωμα Πλοίου Αγίου Νικολάου” απεικόνισε με παραστατικότητα το πλήρωμα σε εγρήγορση καθώς και η επόμενη φωτογραφία του “Στα ξάρτια”.

Όπως διέσχιζα την αίθουσα στάθηκα μπροστά σε ένα έργο του Charles Avezou, το “Λιμάνι της Θάσου” (1912) :Οι άνθρωποι κατά την επιβίβασή τους από μια βαρκούλα στο πλοίο δείχνουν να με χαιρετούσαν , ενώ ο παπάς δυσανασχετούσε για την κωλυσιεργία κάτω από την μαύρη του ομπρέλα που μάταια προσπαθούσε να τον απαλλάξει από τον καυτό ήλιο. Λίγο πιο πέρα, ένα στιγμιότυπο από την διαμαρτυρία των κατοίκων της Λήμνου την πρωτοχρονιά του 1913 καθώς ζητούσαν την ένωση τους με την Ελλάδα μου κεντρίζει το ενδιαφέρον και στάθηκα για ώρα μπροστά από το έργο του Etinne Labranche.

Η τρυφερότητα που έχει συλλάβει μια κυρία να αγναντεύει τα καΐκια στην Μύκονο το 1905, η Μαίρη Παρασκευά με συγκίνησε, ενώ παρακάτω σε μια ακόμη φωτογραφία έχει αποδώσει πιστά μια εποχή αθωότητας συλλαμβάνοντας με τον φακό της μπόμπιρες να κάνουν μπάνιο γυμνοί. Θαύμασα ντοκουμέντα-φωτογραφίες του Ανατσάσιου Γαζιάδη που αποτύπωσε “τα γυμνάσια δοκίμων καταδρομών “Ναυάρχου Μιαούλη” το 1901 και του “πληρώματος Θωρηκτού Αβέρωφ”.

Καθώς συνάντησα την επόμενη ενότητα, η προσοχή μου προσηλώθηκε στους ασπρόμαυρους τόνους μιας φωτογραφίας του Αντ. Οικονομίδη που παρουσίαζε ψαράδες στο Σαρωνικό και έχει καταγράψει την χαρακτηριστική κίνηση ενός άνδρα που φαίνεται να δίνει οδηγίες. Δεν ξέρω ποιανού τα έργα να πρωτοθαυμάσω από τους παρακάτω Nelly's, Δημ.Χαρισιάδη,Γ.Βαφιαδάκη. Σίγουρα πάντως με κέρδισε η καταγραφή του μόχθου ενός ναυτικού στο έργο “Στο Κατάστρωμα” του Περ. Παπαχατζηδάκη.

Λίγα βήματα πιο πέρα, στην ενότητα της Μεταπολεμικής περιόδου ξεχάστηκα με τις φωτογραφίες που φιλοξενήθηκαν στις σελίδες των περιοδικών “Ταχυδρόμος και “Εικόνες”. Οι δημιουργοί έπαιζαν με το φως του Αιγαίου, όπως έκανε και η Βούλα Παπαϊώαννου σε μια ενότητα επτά φωτογραφιών που γλαφυρά σχεδόν μας μιλούσαν για τον κόπο των ψαράδων να μαζέψουν τα δίχτυα, να τα μαντάρουν και να κουμαντάρουν το καΐκι. Χαμογέλασα μπροστά σε έργο του Δ. Χαρισιάδη, ο οποίος φωτογράφισε έναν πιτσιρίκο με ένα σφουγγάρι μεγαλύτερο από το μπόι του, σε μια σειρά από φωτογραφίες από την Κάλυμνο. Σχεδόν μαγεύτηκα από τις φωτογραφίες του Κ. Μπαλάφα (Λευκάδα, Αφαλάτωση, Άγιο Όρος) και του Κων. Μάνου (Κάρπαθο) καθώς και του Ανδ. Εμπειρίκου, ιδιαίτερα από εκείνη που δείχνει έναν σκυθρωπό άνδρα να κουνά το μαντήλι σε ένα πλοίο, μια εικόνα πολύ συνηθισμένοι για τους νησιώτες και κυρίως τους ναυτικούς. Πιο πολύ όμως με σαγήνευσαν οι  εικόνες μόχθου που  αποτύπωσε ο Δ.Χαρισιάδης στα ναυπηγεία Σκαραμαγκά,  αποδίδοντας άψογα την σκληρότητα της δουλειάς μέσα από τους ασπρόμαυρους τόνους. Φθάνοντας στην περίοδο των νεότερων χρόνων, νιώθω πιο οικεία την θεματολογία, μια καθημερινότητα των ανθρώπων πιο κοντά στο σήμερα όπως κατέγραψαν οι νεότεροι καλλιτέχνες όχι μόνο σε φωτογραφική αποτύπωση αλλά και με άλλα μέσα. Δεν μπορούσα να ξεχωρίσω ποια μου ταιριάζει από τις διαφορετικές ματιές των δημιουργών. Όμως γέλασα στις χιουμοριστικές και σχεδόν γραφικές φωτογραφίες των ηδυπαθών λουομένων.

Αξίζει να σημειωθεί ότι η επιλογή τους πραγματοποιήθηκε από την Φανή Κωνσταντίνου και την Αλίκη Τσίργιαλου (επιμελήτριες του Φωτογραφικού Αρχείου Μουσείου Μπενάκη), καθώς και από τον Κωστή Αντωνιάδη (καθηγητή φωτογραφίας στο Τμήμα Φωτογραφίας και Οπτικοακουστικών Τεχνών του T.E.I. Αθήνας).

                                                                       Μαρία Αλιμπέρτη