Ο θησαυρός του Ιστορικού Αρχείου του ΕΚΠΑ

Φωτογραφικά ντοκουμέντα από ιατρικά εργαστήρια, μαθήματα παλαιοντολογίας κ.ά., τεκμήρια που αφορούν την Λογοτεχνία , ποιητικούς- συγγραφικούς διαγωνισμούς που είχαν μεγάλη απήχηση στο αθηναϊκό κοινό και άλλα που αφορούν τους φοιτητές και την συνδικαλιστική τους δράση… κοιτώ τις ασπρόμαυρες φωτογραφίες τους και σαν να ακούω τον παταγώδη θόρυβο που κάνουν οι μαγκούρες τους (τις κρατούν σε ένδειξη κύρους) καθώς τις χτυπούν στα έδρανα και στο πάτωμα διαμαρτυρόμενοι για τα συγγράμματα ή την διδασκαλία κάποιου καθηγητή…

Σχεδόν όλη η Ιστορία των πρώτων χρόνων του νεοελληνικού κράτους ξεδιπλώθηκε μπροστά μας κατά την χθεσινή επίσκεψη στο Ιστορικό Αρχείου του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών. 





Με μια σημαντική πρωτοβουλία της Βουλής των Ελλήνων, με αφορμή  την έκθεση «180 Χρόνια Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών: ο θεσμός – οι άνθρωποι» πραγματοποιήθηκε ένα μεγάλο  άνοιγμα στο κοινό και διαφώτισε σχετικά με την προσφορά ενός τόσο σημαντικού θεσμού. 
Στο πλαίσιο της δράσης «Το Πανεπιστήμιο ανοίγεται στην πόλη:  Επτά σταθμοί στην Ιστορία και την Τέχνη» είχαμε την ευκαιρία να περιπλανηθούμε στον χρόνο με σημείο εκκίνησης το κτίριο της οδού

Σκουφά 45 και με οικοδεσπότη τον επίκουρο καθηγητής Θεωρίας της Ιστορίας και Ιστοριογραφίας και πρόεδρο του Αρχείου Βαγγέλη Καραμανωλάκη καθώς και τους  φιλόξενους υπαλλήλους του Αρχείου.

της Μαρίας Αλιμπέρτη 

Ανάμεσα στα πολύ ενδιαφέροντα έγγραφα που είχαν ετοιμάσει για εμάς στάθηκα  να θαυμάζω εκείνο που αφορά τον διορισμό (1897) του Κωστή Παλαμά ως Γενικού Γραμματέα του Πανεπιστημίου αλλά και  εκείνα ποτ αφορούσαν τον Εμμανουήλ Ροΐδη, ο οποίος διετέλεσε έφορος της Εθνικής Βιβλιοθήκης που συνυπήρχε με αυτή του πανεπιστημίου.

Και δεν είναι μόνο τα ντοκουμέντα που αφορούν ανάλογες σημαντικές προσωπικότητες, το ιστορικό Αρχείο του Καποδιστριακού Πανεπιστημίου προστατεύει έναν ογκωδέστατο  πολύτιμο θησαυρό: Σημαντικά τεκμήρια που αφορούν αφενός το
πανεπιστήμιο και αφετέρου είναι  συνδεδεμένα άρρηκτα  με την πορεία του Ελληνικού Κράτους. Ένα σημαντικό υλικό από τις δραστηριότητες του θεσμού, την γενικότερη ιστορία-γεγονότα αλλά και την διαμόρφωση της πόλης  και τις διαδρομές εντός της, όπως για παράδειγμα την κατοίκηση της από φοιτητές που φθάνουν στην πρωτεύουσα από την επαρχία και σταδιακά σχηματίζονται φοιτητικές συνοικίες όπως τα Εξάρχεια και την Νεάπολη.

Η ιστορία ίδρυσης του πανεπιστημίου

Ιδρύθηκε το 1837 και αποτελεί το πρώτο πανεπιστήμιο που λειτούργησε στη νοτιο-ανατολική Ευρώπη. Η δημιουργία του λίγα μόλις χρόνια μετά την επανάσταση, εντάσσεται στο πλαίσιο κρατικής οργάνωσης από την βαυαρική βασιλεία. Το πρώτο κτίριο που στέγασε αυτό το μεγαλόπνοο όραμα βρίσκεται στην Πλάκα- σήμερα λειτουργεί ως μουσείο. Υπενθυμίζεται ότι ο πρώτος κυβερνήτης, ο Ιωάννης Καποδίστριας έπρεπε να καλύψει πρώτες ανάγκες γι' αυτό και πρώτο μέλημά του ήταν η ίδρυση ορφανοτροφείου στην Αίγινα, όπως μας εξήγησε ο κ.Καραμανωλάκης.  Άξιο λόγου είναι ότι οι συνθήκες ανέχειας στην Αθήνα εκείνη την περίοδο ήταν τέτοιες που ο προτεστάντης ιεραπόστολος Τζον Χιλ δημιουργεί την «Σχολή του Ψωμιού», δηλαδή συγκεντρώνει ορφανά κορίτσια, τα οποία κεντούν εργόχειρα και πουλώντας τα  τους εξασφαλίζει το ψωμί τους.

Ο ρόλος του 

Συγκεκριμένα, όταν οι συνθήκες ευδοκίμησαν, ο θεσμός του πανεπιστημίου ανέλαβε όχι

μόνο την προώθηση της σκέψης και της επιστήμης, αλλά και την στελέχωση της κρατικής μηχανής καθώς και κλάδους της κρατικής πολιτικής όπως η πρόνοια, η περίθαλψη καθώς με το νέο θεσμό συνδέθηκαν πλήθος ιδρυμάτων. Σύμφωνα με όσα μας επεσήμανε ο καθηγητής το πανεπιστήμιο κάλυπτε κατά τον 19^ο αιώνα καίριους τομείς: είχε υπό την εποπτεία του το αστεροσκοπείο, το σεισμολογικό κέντρο, το οφθαλμιατρείο, το τότε βοτανικό κήπο, τα νοσοκομεία Αρεταίειο και Αιγινίτειο, το χημείο, το ανατομείο αλλά και μουσεία καθώς και εργαστήρια.

Μείζονος σημασίας στόχος βέβαια του ΕΚΠΑ ήταν μορφώσει προσωπικό που θα διδάξει τους υπόδουλους Έλληνες καθώς η επανάσταση έχει πετύχει μερικώς και υπάρχουν ακόμη περιοχές που έπρεπε να απαλλαγούν από τον οθωμανικό ζυγό. Η προσφορά του στο νεότευκτο κράτος κρίνεται μέγιστη καθώς γαλουχεί τις νέες γενιές με την γλώσσα και τον πολιτισμό σε ότι αφορά το εθνικό παρελθόν, διασφαλίζοντας την συνέχεια.

Αξίζει να σημειωθεί ότι το Πανεπιστήμιο είχε τη δυνατότητα να αναπτυχθεί χάρη στις δωρεές όπως του  έμπορου Ιωάννη Δόμπολη, απόδημου Έλληνα από την Πετρούπολη της Ρωσία, του καθηγητή ιατρικής Διονύσιου Αιγινίτη, του καθηγητή ιατρικής Θεόδωρου Αρεταιου κ.ά..

Τα Προπύλαια

Το όραμα του Όθωνα για το νέο θεσμό έπρεπε να νομιμοποιηθεί με βάση την αρχαιότητα, να συνδεθεί με το αρχαίο κλέος γι’ αυτό και δημιουργήθηκαν τα εντυπωσιακά Προπύλαια.  Ο στόχος επετεύχθη χάρη σε μια επιτροπή συγκέντρωσης χρημάτων με μπροστάρηδες προσωπικότητες όπως τον Κολοκοτρώνη και τον Ζαΐμη. Η πρόθεση αυτή καταδεικνύεται στην εντυπωσιακή ζωοφόρο που φέρει τον πρώτο βασιλέα

στο κέντρο περιστοιχιζόμενο από αναγεννησιακές μούσες. Σημειώνεται ότι ο χώρος του πανεπιστημίου διαμορφώθηκε με τα αμφιθέατρα αργότερα λόγω των οικονομικών δυσκολιών και ολοκληρώθηκε με χρήματα τα οποία προσέφερε ο Συμεών Σίνας.

Ενδιαφέρουσα ήταν η περιγραφή του κ.Καραμανωλάκη για το πώς διαμορφώθηκε ο χώρος μπροστά από τα προπύλαια, αφού πενήντα χρόνια μετά την Επανάσταση το 1871 έπρεπε να ενσωματωθεί αυτή στην εθνική αφήγηση. Συγκεκριμένα ο καθηγητής σημείωσε ότι

επιλέχθηκαν οι ανδριάντες του Ρήγα Φεραίου και του Γρηγόριου Ε’, ο οποίος όμως είχε αφορίσει την Επανάσταση. Το γεγονός αυτό προκάλεσε αντιδράσεις, αλλά ήδη είχαν πεθάνει οι αγωνιστές-πρωταγωνιστές της Επανάστασης, ενώ η νέα βασιλική δυναστεία του Γεωργίου επιθυμούσε να έχει καλές σχέσεις με το Πατριαρχείο. Μια δεκαετία αργότερα τοποθετούνται και οι προτομές του Κοραή και του Καποδίστρια. Όπως σχολίασε ο καθηγητής οι προσωπικότητες αυτές είναι τελείως διαφορετικές , «δεν θα συνομιλούσαν», αλλά η τοποθέτηση αυτή τόνισε την συμβολή τους στην ιστορία καθώς έπρεπε να εμπεδωθεί από τους πολίτες του νέου κράτους το εθνικό αφήγημα.