Πού βρίσκεται ιερό της Αφροδίτης; Τι γράφει ο Παυσανίας για αυτό;

«Έπειτα είναι ένας ναός της Αφροδίτης και μπροστά σ' αυτόν ένα τείχος από ακατέργαστες πέτρες αξιοθέατο».

                                                                  Παυσανίας, Ελλάδος Περιήγησις - Αττικά.

Το ιερό για το οποίο έγραψε ο αρχαίος Έλληνας περιηγητής Παυσανίας υπάρχει ακόμα και σήμερα στην περιοχή Αφαία Σκαραμαγκά, δίπλα ακριβώς στην Ιερά Οδό και είναι άκρως εντυπωσιακό! To εν λόγω οικοδομικό συγκρότημα βρίσκεται στο βόρειο κράσπεδο της Ιεράς Οδού, γύρω στο 1,5 χιλιόμετρο δυτικά της μονής Δαφνίου και εντός του Δήμου Χαϊδαρίου, στο σημείο όπου το πέρασμα μεταξύ του όρους Αιγάλεω και του Ποικίλου όρους στενεύει σημαντικά, ενώ μπροστά απλώνεται ο κόλπος της Ελευσίνας. 

Ο χώρος για τον οποίο μιλά ο Παυσανίας έχει ταυτιστεί με σιγουριά εδώ και πάρα πολλά χρόνια λόγω μιας ιδιαιτερότητας που δεν άφησε το ιερό να περάσει απαρατήρητο από κανέναν ταξιδιώτη που διέσχιζε το εν λόγω τμήμα της Ιεράς Οδού. Πρόκειται για τις πολλαπλές τετράπλευρες κόγχες που έχουν ανοιχτεί στη βραχώδη παρειά του όρους Αιγάλεω, πάνω στην οποία «ακουμπούσε» το τέμενος της Αφροδίτης. 

Του Ανδρέα Ανανγωστόπουλου

Ο περίφημος Γάλλος συγγραφέας Gustave Flaubert (1821-1880), ο οποίος ξεκίνησε την πορεία από την Αθήνα προς την Ελευσίνα ανήμερα Χριστούγεννα του έτους 1850, αναφέρει: 
«Στην άκρη της πεδιάδας αρχίζουμε να ανεβαίνουμε. Τα στενά του Χαϊδαριού. Η ανηφοριά διαρκεί αρκετή ώρα, ο βράχος ξεχωρίζει κάτω από το δρόμο, κατηφορίζουμε. » 

Τα περίφημα ντουλαπάκια

Ο χώρος ονομάστηκε από τους κατοίκους «ντουλαπάκια» λόγω των εσοχών για τα αναθήματα στο ανάγλυφο του βράχου. Όπως το ιερό του Απόλλωνα στο Δαφνί, έτσι και το ιερό της Αφροδίτης ήταν μία από τις βασικές στάσεις της πομπής των Ελευσινίων Μυστηρίων, που κατευθυνόταν προς την Ελευσίνα, μέσω της Ιεράς Οδού. Οι πρώτες ανασκαφές στον χώρο έγιναν στις αρχές της δεκαετίας του 1890 από τον Δ. Καμπούρογλου, ο οποίος περιγράφει κάποια από τα εντυπωσιακά ευρήματά του:  

"Κατά τάς άνασκαφάς επήδησαν από τά χώματα και αγαλμάτια Αφροδίτης και άλλων θεοτήτων, ών έν Φειδιακής ωρισμένως τέχνης και συμπλέγματα τής με την Πειθώ και τόν Έρωτα και περιστέρια ενεπίγραφα και μή, και σύμβολα γεννήσεως, και ρόδια τής ευτεκνίας και βάθρα ενεπίγραφα και βάσεις στύλων και γυνή οδηγούσα νεανίαν, προσφέροντα ανάθημα και κάποιος άλλος νεανίας ακέφαλος, που προσέρχεται μόνος του κρατών τό θυμιατήρι."
 

Σημειώνεται πως ο χώρος ερευνήθηκε ανασκαφικά και κατά τη δεκαετία του 1930 από τον Ιωάννη Τραυλό και τον Κωνσταντίνο Κουρουνιώτη, οι οποίοι ολοκλήρωσαν την κάτοψη του τεμένους της Αφροδίτης αλλά και της γύρω περιοχής. 

Ο περίβολος του ιερού έχει σχήμα ακανόνιστο ορθογώνιο. Στη νότια πλευρά του περιβόλου, ακριβώς απέναντι από τις κόγχες, βρισκόταν η είσοδος του τεμένους, που προστατευόταν από μικρό πρόπυλο. 

Ο ναός

Παράλληλα, ο ναός που αναφέρει ο Παυσανίας αποτελούνταν από έναν πολύ μικρό, σχεδόν τετράγωνο σηκό με πρόναο. Είχε χτιστεί σε επαφή με τον δυτικό τοίχο του περιβόλου του ιερού, περίπου στο μέσον του. Ήταν κατά πάσα πιθανότητα δωρικού τύπου και διέθετε μαρμάρινη στέγαση, καθώς στις ανασκαφές είχαν βρεθεί τμήματα τριγλύφων από μάρμαρο. 

Εκτός από τον ναΐσκο, στο πλαίσιο του περιβόλου έχουν εντοπιστεί μικρή στοά και άλλα κτίσματα, σαφώς μεγαλύτερων διαστάσεων από τον ναό, ορθογώνιας κάτοψης και άγνωστης χρήσης. Επίσης ανασκάφτηκαν βάθρα με μαρμάρινες αναθηματικές επιγραφές προς τιμήν της Αφροδίτης, μικροί βωμοί και πλήθος μικρών αναθημάτων.

Στο κέντρο του χώρου μπροστά από το πρόπυλο αποκαλύφθηκε μεγάλη βάση που προφανώς στήριζε κεντρικό βωμό ή το λατρευτικό άγαλμα της Αφροδίτης. 

Σχετικό είναι και το σχόλιο του περίφημου αρχαιόφιλου λογίου Louis-François-Sébastien Fauvel (1735-1838), που υπηρέτησε ως πρόξενος της Γαλλίας στην Αθήνα και είχε την ευκαιρία να περιηγηθεί την Αττική καταγράφοντας και συλλέγοντας αρχαιότητες, αλλά και διενεργώντας μικρές ανασκαφές. Μας το μεταφέρει ο περίφημος περιηγητής Pouqueville:  
«Ο κύριος Fauvel με είχε προειδοποιήσει πως, κάποτε, είχε ανακαλύψει εκεί χάλκινους κίονες, κατάλοιπα κάποιων αναθημάτων που υψώνονταν στο βράχο, βόρεια του ναού». Παρ’ όλα αυτά, πρέπει να σημειωθεί, ότι οι πληροφορίες του Fauvel δεν έχουν επαληθευτεί αρχαιολογικά. 

 Τα άλλα κτίσματα

Στα νότια του ιερού έχει αποκαλυφθεί κτιριακό σύμπλεγμα που έχει ταυτιστεί με την οικία των ιερέων που υπηρετούσαν τη θεά, ο οποίος θα πρέπει να λειτουργούσε και ως ξενώνας για τους ξένους προσκυνητές και τους οδοιπόρους. Στα νοτιοανατολικά της οικίας έχει ανασκαφεί ένα μεγάλο ορθογώνιο κτίσμα από ακατέργαστους λίθους (αργολιθοδομή) διαστάσεων 25x15 μ., που αρχικά χρησιμοποιήθηκε ως φυλάκιο. Εκεί στεγαζόταν κάποια φρουρά, η οποία προστάτευε το πέρασμα και το ιερό της Αφροδίτης. Αργότερα απέκτησε ταφικό χαρακτήρα, καθώς δύο σαρκοφάγοι εντοπίστηκαν στο εσωτερικό του.

Η χρονολογία ίδρυσης του ιερού παραμένει άγνωστη, όμως η λατρεία της Αφροδίτης στον συγκεκριμένο χώρο μοιάζει να σχετίζεται στενά με τον ιερό χώρο της Ελευσίνας και την τελετουργική πομπή των Μεγάλων Μυστηρίων. Βέβαια, είναι παρακινδυνευμένο να υποθέσουμε την ύπαρξη του τεμένους πριν από τον 4ο αιώνα π.Χ., καθώς δεν έχει ανασκαφεί πρωιμότερη κεραμική.  Πάντως το ιερό λειτουργούσε μέχρι και τα ρωμαϊκά χρόνια. 

ΠΗΓΕΣ 

Ιστοσελίδα Δήμου Χαιδαρίου 

Ελλάδος Περιήγησις/Αττικά Παυσανία (I, 37.7)