culturelovers: Ποιό ήταν το Φανάρι του Διογένη και ποιά ήταν η οδό Δόξας της Αρχαιότητας;

Στέκεται αιώνες εκεί, ακοίμητος μάρτυρας μιας ένδοξης εποχής! Είναι το καλύτερα σωζόμενο παράδειγμα χορηγικού μνημείου. Το μοναδικό μνημείο που έχει μείνει όρθιο από την «οδό της Δόξας» της αρχαιότητας! Μάλιστα χάρισε το όνομά του σε μια πλατεία της Πλάκας. Κι όμως στο πέρασμα των αιώνων συνδέθηκε με λαμπρές ιστορίες όπως αυτή του Λόρδου Βύρωνα!

Ο λόγος πρόκειται για το χορηγικό μνημείο που κτίστηκε στην δυτική πλευρά της οδού Τριπόδων από τον Λυσικράτη, το 335-334 π.Χ., όταν η αρχαία οδός των Tριπόδων άρχιζε από το Πρυτανείο και κατέληγε στο θέατρο του Διονύσου. Το κυκλικό κτίσμα ξεχωρίζει πάνω σε τετραγωνικό βάθρο, από πωρόλιθο χάρη στους έξι κορινθιακούς κίονες από πεντελικό μάρμαρο και μάλιστα θεωρείται από τα πρώτα παραδείγματα κορινθιακού ρυθμού στην Αθήνα. Στην ζωφόρο του εξελίσσονται σκηνές από τη ζωή του Διονύσου. Αρκετοί το γνωρίζουν και με την ονομασία "Φανάρι του Διογένη" , ίσως λόγω της μορφής του. Λιγότεροι όμως θα έχουν μάθει την ιστορία του- περιπέτειά του στον χρόνο!

της Μαρίας Αλιμπέρτη

Οι Καπουτσίνοι

Όταν οι Καπουτσίνοι μοναχοί το 1669 αγόρασαν ένα σπίτι από Έλληνα ιδιοκτήτη στην Πλάκα, μέσα στην αυλή του βρισκόταν και το εν λόγω μνημείο. Εκεί δημιούργησαν ένα μοναστήρι με τη μορφή πύργου. Την αγοραπωλησία όμως ακολούθησε δικαστική διαμάχη και η υπόθεση έφθασε έως τον καδή (Οθωμανό δικαστή), ο οποίος ακύρωσε με τα όποια δικαιώματα του έλληνα «ιδιοκτήτη» πάνω στο μνημείο, αφού σύμφωνα με τον οθωμανικό νόμο όλα τα αρχαία μνημεία ανήκαν στο Σουλτάνο. Ο καδής τελικά παραχώρησε στους Καπουτσίνους μόνο τη χρήση του μνημείου με τον όρο να διαφυλαχθεί και να επιτρέπεται η πρόσβαση όλων σε αυτό.

Ο Έλγιν

Η απόφαση του Οθωμανού δικαστή ήταν μάλλον σωτήρια για το μνημείο καθώς όταν ο Έλγιν προσπάθησε να δωροδοκήσει τους Καπουτσίνους προκειμένου να αρπάξει και αυτό το μνημείο και να το μεταφέρει μαζί με τα γλυπτά του Παρθενώνα στο Ηνωμένο Βασίλειο, η αγοραπωλησία δεν προχώρησε. Αξίζει να σημειωθεί ότι οι Καπουτσίνοι μοναχοί προσέφεραν φιλοξενία στους ξένους περιηγητές που επισκέπτονταν την πόλη. Μεταξύ αυτών ήταν κι ο Λόρδος Βύρωνας τον Ιανουάριο του 1811.

Το αναγνωστήριο

Για χρηστικούς λόγους οι Καπουτσίνοι μετακίνησαν έναν ορθοστάτη του για να ανοίξουν είσοδο στο μνημείο και το χρησιμοποίησαν αρχικά σαν παρεκκλήσι και στη συνέχεια ως βιβλιοθήκη και αναγνωστήριο. Ο Δημήτριος Καμπουρογλου μας ενημερώνει «Το Μοναστήρι μέσα έχει μια θύρα που συγκοινωνεί με το Ηγουμενείον και αυτό πάλι με το άνοιγμα του Φαναριού, που το εσωτερικόν του χρησιμεύει για βιβλιοθήκη και δωμάτιο μελέτης. Το άνοιγμα του Φαναριού χωρίζεται από το δωμάτιο μ’ ένα πράσινο παραβάν.»

Η ονομασία Φανάρι αποδίδεται στη λανθασμένη αντίληψη ότι στην κορυφή του μνημείου υπήρχε στα αρχαία χρόνια ένα φανάρι, το οποίο η λαϊκή παράδοση συνέδεσε με το γνωστό κυνικό φιλόσοφο Διογένη, ο οποίος περιφερόταν στην Αθήνα με ένα φανάρι «αναζητώντας τον άνθρωπο.»

Τα μετα-επαναστατικά χρόνια

Το μνημείο επισκευάστηκε από την γαλλική κυβέρνηση αφού το θεωρούσε ιδιοκτησία της. Χαρακτηριστικό είναι ότι στο σημείο υπάρχει μια μαρμάρινη επιγραφή που αναφέρει ότι απέκτησε το μνημείο το 1669 και το επισκεύασε το 1845 και το 1892.

Στη συνέχεια η γαλλική κυβέρνηση διεκδικούσε το μνημείο ως περιουσία τους, αλλά παραιτήθηκε από κάθε τυχόν αξίωση κυριότητας του μνημείου του Λυσικράτη, αφού πήρε σε αντάλλαγμα το οικόπεδο το γαλλικού ινστιτούτου. Διατήρησε μόνο το προνόμιο της εκτέλεσης έργων συντήρησης του και αρχαιολογικής έρευνας στον χώρο του.

Η οδός Τριπόδων

Η οδό πήρε το όνομά της από τους χάλκινους τρίποδες, που δίδονταν ως βραβεία στους νικητές χορηγούς στους αγώνες διθυράμβου στα Διονύσια, οι οποίοι είχαν και την υποχρέωση να αναθέσουν τον τρίποδα, όταν κέρδιζαν οι τριλογίες που χορηγούσαν. Tα χορηγικά μνημεία ιδρύονταν κατά μήκος της οδού, όπως περιγράφει και ο Παυσανίας στο «Ελλάδος Περιήγησις». Ο εν λόγω δρόμος ήταν πλάτους περίπου 6,5 μέτρων, όπου περπατούσαν οι Αθηναίοι πριν από 25 ολόκληρους αιώνες προκειμένου να φτάσουν στο θέατρο του Διονύσου. Επίσης, η οδός συνέδεε την Αρχαία Αγορά με το Ιερό.

Για την αποκάλυψη της αρχαίας οδού η Aρχαιολογική Eταιρεία διενήργησε ανασκαφή το 1921 στην σημερινή πλατεία Λυσικράτους, όπου εντόπισε στοιχεία για άλλα τέσσερα μνημεία (οδούς Βάκχου, Βύρωνος, Σέλλεϊ και Τριπόδων). Βόρεια από το μνημείο του Λυσικράτους ερευνήθηκε ήδη γνωστό θεμέλιο χορηγικού μνημείου μεγάλων διαστάσεων που πιθανόν στήριζε μνημείο σε σχήμα ναΐσκου. Στην περιοχή διαπιστώθηκε ότι περνούσε ανηφορική οδός, που οδηγούσε από την οδό των Tριπόδων στον Περίπατο και το άνω διάζωμα του Διονυσιακού θεάτρου.

Επίσης νότια του μνημείου του Λυσικράτη αποκαλύφθηκαν τα θεμέλια δύο ακόμη χορηγικών μνημείων. Eπίσης ερευνήθηκε ήδη γνωστό θεμέλιο χορηγικού μνημείου στην συμβολή των οδών Tριπόδων και Θέσπιδος. Tέλος, εντοπίστηκε σε βάθος τριών μέτρων τμήμα της αρχαίας οδού της κλασικής εποχής. Ευρήματα έχουν εντοπιστεί σε κατοικίες ή αυλές κατοικιών.