Πλάκα, μια βόλτα στον Χρόνο! Το τεράστιο αρχιτεκτονικό και πολιτιστικό της κεφάλαιο αναδεικνύει ο ΠΙΟΠ

Η Πλάκα θα μπορούσε να παρομοιαστεί με μια χρονοκάψουλα που κρύβει καλά  φυλαγμένα τεκμήρια πολλών διαφορικών εποχών. Ένα βήμα στα σοκάκια της αποτελεί το πέρασμα στο χθες, ενώ βρίσκεσαι ακόμη στο σήμερα… Ο περίπατος στην Πλάκα μοιάζει με περίπατο στους αιώνες … Μια διαδρομή στο χώρο και στον χρόνο διοργάνωσε το Πολιτιστικό ίδρυμα του Ομίλου Πειραιώς,  με αφορμή την έκδοση  του βιβλίου Αρχιτεκτονικός οδηγός Αθηνών του Διονυσίου Ζήβα, ο οποιος με τη μελέτη και τον σχεδιαμσό του μας χάρισε την Πλάκα στην σημερινή  της μορφή.

«Η Αθήνα είναι ένας μικρός θησαυρός, ένα υπαίθριο μουσείο, αλλά οι κατεγιστικοί ρυθμοί  δεν μας αφήνουν να την δούμε έτσι» μας εξήγησε η ιστορικός Λίλα Πατσιάδου που χάραξε τις διαδρομές, αρχικά για παιδιά  στο πλαίσιο ενός προγράμματος του Υπουργείου Πολιτισμού.

Σας μεταφέρουμε συνοπτικά την περιπλάνησή μας στην Πλάκα… Μια μικρή γεύση από μια μοναδική εμπειρία, που σας συμβουλεύουμε να γευτείτε σε κάποιο από τους περίπατους που διοργανώνει ο ΠΙΟΠ κάθε πρώτο Σάββατο του μήνα για ενήλικες και Πέμπτη πρωί για παιδιά.

της Μαρίας Αλιμπέρτη

Το κτίριο του ΠΙΟΠ

Με αφετηρία το κτίριο του ΠΙΟΠ επί της οδού Αγγέλου Γέροντα αρχίζει η περιήγησης μας. Το κτίριο, εξωτερικά μοιάζει να είναι νεοκλασικό (τριμερής διάταξη, περίτεχνα κιγκλιδώματα στα μπαλκόνια και φουρούσια), αλλά ο πυρήνας του είναι οθωμανικής αρχιτεκτονικής, καθώς  το κτίριο πήρε την μορφή του σταδιακά- εκτιμάται ότι άρχισε να χτίζεται το 1801 και να παίρνει την μορφή του ένα διάστημα 130 χρόνων. Η υπέροχη αυλή του αλλά και η θέα του φαίνεται πως εκτιμήθηκαν από τους ιδιοκτήτες της  γκαλερί Τέχνης που φιλοξενήθηκε την δεκαετία του 70’. Από το 1999 αποκαταστάθηκε, ενώ πραγματοποιήθηκαν σε αυτό και έργα στήριξης.

Οικεία της Αγγελικής Χατζιμιχάλη

Με μια μικρή παράκαμψη στο σπίτι της Αγγελικής Χατζημιχάλη  που σήμερα Μουσείο Λαϊκής Τέχνης και Παράδοσης, θα μας φέρει έξω από το επιβλητικό κτίριο με τις έξοχες καμπύλες που θυμίζουν μακεδονίτικα σπίτια, ένα αριστούργημα του αρχιτέκτονα Αριστοτέλη Ζάχου. Η οικεία αυτή της  μεγάλης προσωπικότητας, τόσο στην Λαογραφία όσο και στον ελληνικό Φεμινισμό, στεγάζει την υπέροχη συλλογή της από έργα ξυλογλυπτικής, μεταλλοτεχνίας, αγγειοπλαστικής, παραδοσιακές φορεσιές, κεντήματα και χαλιά φτιαγμένα σε αργαλειούς και στοιχεία από την έρευνά της για την ζωή των Σαρακατσάνων. Καθώς στεκόμαστε στην διασταύρωση  Αγγ.Χατζημιχάλη και Αγγέλου Γέροντα παρατηρούμε ένα μεγάλο αρχιτεκτονικό  κεφάλαιο  της Πλάκας από τα νεοκλασικά έως μεταπολεμική  πολυκατοικία.

Πλατεία Φιλομούσης Εταιρίας

Διασχίζοντας τηνΑγγ.Γεροντα φθάνουμε στην πλατεία Φιλομούσης Εταιρίας, ενός σημαντικού συλλόγου, που έδρασε στην πνευματική ζωή του τόπου προεπαναστατικά δημιουργώντας το πρώτο σχολείο στον Παρθενώνα κυρίως ως αντίδραση στο τεράστιο κύμα αρχαιοκαπήλων που έδρασε με πρόσχημα την ελληνολατρία των ξένων περιηγητών που έφθαναν στην κατεχόμενη Ελλάδα.  

Καθώς πατάμε ίσως στο μοναδικό δημόσιο χώρο της Πλάκας, γυρίζουμε πίσω στην αρχαιότητα… 

Στην περιοχή αυτή, στο κέντρο της Πλάκας επέστρεψαν οι Αθηναίοι, που ζούσαν κατά κύριο λόγο γύρο από τον ιερό λόφο, μετά την επίθεση των Ερούλων (από την Σκανδιναβία)  το 261μ.Χ., κατά την οποία και κατέκαψαν την πόλη και γι αυτό τοιχίζεται εκ νέου.

Την ίδια καταστροφική εικόνα θα έχει η Αθήνα μετά την  Επανάσταση, αφού  μόνο 60 σπίτια θα μείνουν όρθια από αυτά των 10χιλιάδων κατοίκων,  καθώς κάηκαν σε οδομαχίες με τους Τούρκους! Οι Βαυαροί θα ονειρευτούν την ανάδειξη των αρχαιοτήτων στην Πλάκα και για αυτό και στα σχέδια τους η Πλάκα δεν προβλέπεται να χτιστεί. Ωστόσο, η αύξηση του πληθυσμού και η ανάπτυξη της γραφειοκρατίας δεν επιτρέπει τα σχέδια τους να υλοποιηθούν. Με αυτό το τρόπο η παλιά πόλη θα μετατραπεί στο σύγχρονο κέντρο που παρουσιάζει μια  συνεχή αρχιτεκτονική αφήγηση της ιστορίας του τόπου στον χρόνο.

Ο ιερός ναός της Αγίας Αικατερίνη

Σε μια νησίδα της Βυζαντινής ιστορίας φθάνουμε με την επίσκεψη μας στην Αγία Αικατερίνη, η οποία βρίσκεται 1,2 μέτρα κάτω από το σημερινό επίπεδο της πόλης και αντανακλά την ακμή της Αθήνας κατά τους Βυζαντινούς Χρόνους. Ο εντυπωσιακός οκτάπλευρος τρούλος αθηναϊκού τύπου είναι χαρακτηριστικός του ναού αθηναϊκού τύπου.

Εκτιμάται ότι προστέθηκαν οικοδομικά υλικά από άλλους ναούς- κατεστραμένους- προκειμένου να επεκταθεί και να καλύπτει τις ανάγκες της ενορίας μετά την Επανάσταση. Αξιοσημείωτη είναι συνύπαρξη με ρωμαϊκό κτίσμα στο προαύλιο χώρο άγνωστης χρήσης μέχρι σήμερα.

Το χορηγικό μνημείο του Λυσικράτη

Περπατώντας πάνω στην αρχαία χάραξη των δρόμων, στην οδό Λυσικράτους συναντάμε έναν από τους σημαντικότερους αρχαιολογικούς χώρους της Αθήνας, όχι μόνο από αισθητικής, αρχαιολογικής και τουριστικής πλευράς αλλά κυρίως ιστορικής καθώς μας δίνει ένα ατόφιο σημείο της αρχαίας Αθήνας όπου διέρχονταν τα Παναθήναια. Μοναδικό απομεινάρι μιας σειράς χορηγικών μνημείων που υπήρχαν στην αρχαία οδό Τριπόδων. Το εν λόγω μνημείο, γνωστό και ως «Φανάρι του Διογένη» φέρει ακόμη τα σημάδια από την αξιοποίηση του ως βιβλιοθήκη-αναγνωστήριο από τους Καπουτσίνους μοναχούς που είχαν αγοράσει το οικόπεδο, όπου και δημιούργησαν μοναστήρι. Σε αυτό φιλοξενήθηκε και ο Λόρδος Βύρωνας. (Διαβάστε εδώ σχετικό ρεπορτάζ : http://cultureloversgr.blogspot.com/2018/06/blog-post_18.html )

Άγιος Νικόλαος ο Ραγκαβάς

Ένα ακόμη αριστούργημα της Βυζαντινής Αθήνας, από τα λίγα που έχουν διασωθεί, περίπου 40 εκκλησίες, είναι ο ναός του Αγίου Νικολάου του Ραγκαβά. Ο ναός σταυροειδής με τρούλο, όπως ο προαναφερόμενος ναός, διακρίνεται για την δαντελένια τοιχοποιία του, παλαιότερα επιχρυσωμένη. Μάλιστα χρωστάει το όνομά του σε μια αινιγματική επιγραφή «Ραγκαβάς» που πιθανότατα ήταν ο δωρητής-δημιουργός και κτήτορας του ναού. Σημειώνεται ότι η εν λόγω εκκλησία διέθετε καμπάνα- παρά το γεγονός ότι δεν επιτρεπόταν στα χρόνια της οθωμανικής κατοχής στον ελλαδικό χώρο- και λέγεται ότι ήταν δώρο εκ Ρωσίας. Μάλιστα, η καμπάνα χτύπησε κατά την απελευθέρωση της Αθήνας από τους Οθωμανούς και τους Γερμανούς στην πρόσφατη ιστορία μας. Την καμπάνα κρούουν στις μέρες μας στην δοξολογία τα 25^ης Μαρτίου. Γύρω από το σημείο  μπορούμε να διακρίνουμε ίχνη από το Ριζόκαστρο που έχτισαν οι Φράγκοι κατά την δική τους κυριαρχία στην Αθήνα.

Ο πύργος του Τσώρτς

Ο λιτός πύργος στην οδό Σχολείου 5, χωρίς μπαλκόνια, χαρακτηριστικό της αμυντικής αρχιτεκτονικής και της οθωμανικής περιόδου, ήταν ιδιοκτησία του  γνωστού ιστορικού της Ελληνικής Επανάστασης George Finlay. Στον χώρο που λειτούργησε και ως  αστυνομικό φυλάκειο των Τούρκων, έζησε κι ο αρχιστράτηγος σερ Ριτσαρντ Τσωρτς που πήρε μέρος στη μάχη του Φαλήρου δίπλα στον Καραϊσκάκη και σε πολλές άλλες (κατάληψη Μεσολογίου, Αιτωλικού κ.ά.). Λίγα μέτρα πιο κάτω σταθήκαμε έξω από το 1^ο Πειραματικό Σχολείο της Πλάκας, σε μια συνοικία που εκπαιδευτική δραστηριότητα είναι έντονη.

Το Διογένειο Γυμνάσιο και οικεία Μπενιζέλων

Μια μικρή στάση έξω από τον αρχαιολογικό χώρο του Διογένειου Γυμνασίου  ήταν αρκετή για να μας αποκαλυφθούν χνάρια της παλιάς Αθήνας. Αρχαία σπαράγματα- εκεί πραγματοποιούνται ανασκαφές – απομεινάρια από το  ύστερο-ρωμαϊκό τοίχος που χτίστηκε μετά την καταστροφική επιδρομή των Ερούλων στην Αθήνα αλλά και η οικεία των Μπενιζέλων στο βάθος. Στη τελευταία έζησε η Αγία Φιλοθέη και αποτελεί ίσως ένα από τα πιο χαρακτηριστικά εναπομείναντα κτίρια της οθωμανικής περιόδου χάρη στο έργο συντήρησης της Αρχιεπισκοπής Αθηνών. (Περισσότερες πληροφορίες διαβάστε εδώ : http://cultureloversgr.blogspot.com/2017/03/blog-post_97.html )

Παναγία Γοργοεπήκοος ή Αγιος Ελευθέριος

Το μικρό κομψοτέχνημα της Βυζαντινής Τέχνης, δίπλα από την Μητρόπολη Αθηνών, εκτιμάται ότι είναι δημιούργημα του 12^ου αιώνα και σχετίζεται με τον με τον μορφωμένο και μελετητή της αρχαιοελληνικής Γραμματείας Μητροπολίτη Μιχαήλ Χωνιάτη. Είχε χτιστεί στον ευρύτερο χώρο που στεγαζόταν η οικεία του Μητροπολίτη, ένα από τα τρία μεγαλύτερα κτίσματα της Αθήνας εκείνη την περίοδο, μαζί με την οικεία Μπενιζέλων και το κονάκι του Οθωμανού διοικητή. Είναι εντυπωσιακή η ζωοφόρος που φέρει ένας βυζαντινός ναός, ένα γλυπτό-ημερολόγιο, ενώ ο ναός είναι υπερυψωμένος πάνω σε κρηπίδωμα, όπως χτίζονταν οι ναοί της αρχαιότητας.

Το 74^ο Δημοτικό σχολείο Αθηνών ή Σχολείο του Καμπάνη

Το  νεοκλασικό ισόγειο κτίριο στην οδό Αδριανού και Φλέσσα αποτελεί το πρώτο δημόσιο αλληλοδιδακτικό σχολείο, που δημιουργήθηκε στην Ελλάδα  με απόφαση των Δημογερόντων στην ελεύθερη πια Αθήνα και ολοκληρώθηκε από τον πρώτο δήμαρχο της Αθήνας Δημήτριο Καλλιφρονά. Εκεί βρισκόταν παλιά το Σιτοπάζαρο και το κατεστραμμένο από τις εχθροπραξίες κατά την Επανάσταση, Τζαμί της Κολώνας, το οποίο είχε πάρει το όνομά του από την μονολιθική ρωμαϊκή Κολώνα που σήμερα σώζεται στο υπόγειο του σχολείου, όπως ενημερώνει ταμπέλα έξω από το κτίριο.

Κτίριο του ΜΙΕΤ

 Το κτίριο του Μορφωτικού Ιδρύματος της Εθνικής Τραπέζης στην οδό Θουκιδύδου ήταν η τελευταία στάση μας. Ένα στιβαρό κτίριο, λιτό με βαριά ξύλινη πόρτα που κρύβει την εσωτερική αυλή, καθώς κι αυτό το κτίριο ήταν της οθωμανικής περιόδου που όλη η ζωή εξελισσόταν εντός των κτιρίων και όχι στις αυλές.  Το εν λόγω κτίριο λειτούργησε και ως ξενοδοχείο με το όνομα «Ευρώπη», και δε από τα πρώτα στην Αθήνα, όταν οι περιηγητές φιλοξενούνταν σε σπίτια πλουσίων Αθηναίων. Αργότερα φιλοξένησε  σχολείο (Β΄ και Γ΄ Γυμνάσιο Αθηνών). Από τις αρχές του 20ού αιώνα στέγαζε το Κακουργιοδικείο Αθηνών, ενώ από το 1922 φιλοξενούσε οικογένειες προσφύγων από τη Μ. Ασία. Το 1959 περιήλθε  στην ΕΤΕ, η οποία αργότερα το αποκατέστησε εκ βάθρων.