ΤΑ ΔΟΛΑΡΙΑ ΤΟΥ ΑΓΙΟΥ ΔΙΕΚΔΙΚΟΥΝ ΒΡΑΒΕΙΟ ΣΤΗ ΒΑΡΣΟΒΙΑ

Της Μαριέττας Κοντογιάννη

"Τα δολάρια του Αγίου" το εκπληκτικό ντοκιμαντέρ της Αύρας Γεωργίου αφιερωμένο στο πανηγύρι του Αη Συμιού στο Μεσολόγγι, διεκδικεί το βραβείο του καλύτερου μουσικού ντοκιμαντέρ "Chopin's Nose Award" καθώς και το χρηματικό έπαθλο των 1000 ευρώ στο φεστιβάλ ντοκιμαντέρ 11 Planete + Doc Festival  της Βαρσοβίας που διεξάγεται από τις 9-18 Μαΐου. Το ντοκιμαντέρ προβλήθηκε στις 11 Μαΐου για πρώτη φορά στο φεστιβάλ, ενώ θα προβληθεί ακόμα δύο φορές στις 17 και στις 18 Μαΐου κι έχει να ανταγωνιστεί άλλα 11 ντοκιμαντέρ στην ίδια κατηγορία. Το ντοκιμαντέρ έκανε πρεμιέρα στο φετινό 16ο Διεθνές Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ Θεσσαλονίκης. Στη συνέχεια προβλήθηκε στο πλαίσιο του CINEDOC στην Αθήνα, καθώς και στο Βυζαντινό και Χριστιανικό Μουσείο στο πλαίσιο της δράσης «Με τους Ρομά στο Μουσείο» η οποία συγχρηματοδοτείται από την ΕΕ, συντονίζεται από το εν λόγω μουσείο και υλοποιείται με την συνεργασία του Ελληνικού Κέντρου Κινηματογράφου. Προσωπικά παρακολούθησα την τελευταία αυτή προβολή της οποίας ακολούθησε συζήτηση με τον κοινωνιολόγο Γιάννη Γεωργίου, την σκηνοθέτιδα και το κοινό.

Η Αύρα Γεωργίου χρειάστηκε 10 χρόνια από το 2002-2012 για να τεκμηριώσει, να ερευνήσει και να γυρίσει το ντοκιμαντέρ αυτό που καταγράφει με τρόπο μοναδικό το Πανηγύρι του Αη Συμιού, το κορυφαίο από τα εφτά λεβεντοπανήγυρα της Αιτωλίας. Και χρειάστηκε δέκα χρόνια γιατί δυσκολεύτηκε να βρει τη στήριξη που ήθελε από το Κέντρο Ελληνικού Κινηματογράφου και την τότε ΕΡΤ, ενώ ένα χρόνο της πήρε να πείσει τους Ρομά να συνεργαστούν, να κάμψει τον δισταγμό που είχαν να τους ακολουθεί η κάμερα. Κι εδώ κρύβεται το στοιχείο εκείνο που κάνει το ντοκιμαντέρ να ξεχωρίζει, είναι η ματιά της σκηνοθέτιδας η οποία ρίχνει φως σε μια πλευρά του πανηγυριού, αυτήν των Ρομά που συνήθως, για λόγους προκατάληψης, μένει σκοτεινή. Χωρίς τους Ρομά όμως δεν γίνεται Αη Συμιός. Εκείνοι είναι που δίνουν τον ρυθμό του πανηγυριού, εκείνοι είναι που παίζουν παραδοσιακά τη ζυγιά, δύο ζουρνάδες κι ένα νταούλι, που συνοδεύουν τους "Αρματωμένους" και τους "Καβαλαραίους" στη διάρκεια του δρώμενου. Και δεν είναι λίγοι. Σε κάθε πανηγύρι μαζεύονται 15-20 παρέες μουσικών. Όσο για τα όργανα, τα νταούλια τα κληρονομούν συνήθως από τους προγόνους τους, τον ζουρνά όμως τον φτιάχνουν  μόνοι τους από κόκκαλο ζώου και πασχίζουν ώρες ατέλειωτες για να έχει καλό ήχο. 


Μπαλαμό και Ρόμηδες στο πανηγύρι γίνονται ένα. Άλλωστε οι Ρομά θεωρούν τον Αη Συμιό προστάτη τους και λένε: " Ο Αη Συμιός μας βοηθάει να μην κουράζονται και να μην μεθάμε όσο και να πιούμε". Ενώ ανήμερα της γιορτής του Αγίου Πνεύματος πηγαίνουν τα παιδιά τους μαζί με όλους τους πανηγυριστές στο μεταβυζαντινό μοναστήρι του Αγίου, χτισμένο το 1740 στην κατάφυτη λαγκαδιά του Αράκυνθου ή Ζυγού λίγο έξω από το Μεσολόγγι, και κάνουν ομαδικές βαφτίσεις. Νονοί γίνονται κάποιοι από τους παρευρισκόμενους που συνήθως προσφέρονται από μόνοι τους για την κουμπαριά. Γεγονός που αποδεικνύει πόσο αρμονικά συνυπάρχουν στο Μεσολόγγι οι ντόπιοι και οι Ρομά, εδώ και πάρα πολλά χρόνια, έχοντας αναπτύξει μια ιδιαίτερη σχέση αποδοχής και συνύπαρξης. Σύμφωνα μάλιστα με την τοπική παράδοση  ήταν εκείνοι που εμψύχωναν με τα μουσικά τους όργανά τους πολεμιστές κατά την Έξοδο του Μεσολογγίου στις 10 Απριλίου 1826. Μάλιστα οι Εξοδίτες που θα κατάφερναν να σωθούν εκείνη τη νύχτα όρισαν ως τόπο συνάντησης το μοναστήρι του Αη-Συμιού κι εκεί  ήπιαν και το πρώτο νερό της λευτεριάς. Έκτοτε το πανηγύρι, που πήρε το όνομά του από το μοναστήρι, αν κι έχει πανάρχαιες καταβολές, συνδέθηκε με τα ηρωικά αυτά γεγονότα και αφιερώθηκε πρωτίστως στους πεσόντες. Γι αυτό και λένε ότι " Ο Αη Συμιός είναι γιορτή και μνημόσυνο μαζί. Είναι το αντάμωμα των ψυχών ζώντων και τεθνεόντων"

"ΤΟ ΠΑΝΗΓΥΡΙ ΤΟΥ AΙ-ΣΥΜΙΟΥ"

 Είναι ένα παραδοσιακό πανηγύρι με πολυσύνθετο εθνικό-ιστορικό, θρησκευτικό, κοινωνικό και συμβολικό μαζί χαρακτήρα, αλλά και ξεχωριστή λαογραφική σημασία, γι αυτό και είναι το κορυφαίο από τα εφτά λεβεντοπανήγυρα της Αιτωλίας. Το Πανηγύρι του Άη Συμιού διοργανώνεται δύο φορές τον χρόνο, μια τον χειμώνα στις 2 και 3 Φεβρουαρίου, στη γιορτή της Υπαπαντής και του Αγίου Συμεών και ονομάζεται "χειμωνιάτικο", κυρίως όμως το καλοκαίρι την Κυριακή της Πεντηκοστής, τη Δευτέρα του Αγίου Πνεύματος και την Τρίτη της Αγίας Τριάδας και ονομάζεται "καλοκαιρινό".

Τα κύρια στοιχεία του που παραμένουν απόλυτα ανόθευτα μέχρι σήμερα είναι τα όργανα που προαναφέραμε και παίζουν οι τσιγγάνοι, τα τραγούδια, γνήσια δημοτικά, πολλά καθαρά μεσολογγίτικα, τα ρούχα και τα άρματα που δεν έχουν όμοιά τους σε κανένα ανάλογο πανηγύρι. Ένα άλλο χαρακτηριστικό του πανηγυριού είναι τα δολάρια του Αγίου τα οποία έδωσαν και τον τίτλο στο ντοκιμαντέρ της Αύρας Γεωργίου. 
Στα γλέντια καθ' όλη τη διάρκεια του πανηγυριού στους μουσικούς και στους χορευτές ρίχνουν δολάρια, τα οποία αποτελούν τελικά και την αμοιβή των τσιγγάνων, οι οποίοι στη συνέχεια τα αφήνουν στην τοπική αγορά αφού από εκεί κάνουν όλα τα ψώνια τους. Μάλιστα κάποια μέρες νωρίτερα στήνεται σε κάποιο καφενείο ανταλλακτήριο δολαρίων και οι πανηγυριστές δίνουν ευρώ και παίρνουν δολάρια, αφού όπως λένε έχει διαφορά να ρίξεις δολάρια σε σχέση με ευρώ!  

Οι Μεσολογγίτες που συμμετέχουν στα δρώμενα χωρίζονται στους «Αρματωμένους» που είναι ντυμένοι όπως οι παλιοί Κλέφτες και Αγωνιστές με την παραδοσιακή μεσολογγίτικη φορεσιά τον «ντουλαμά» και την «ασημένια αρματωσιά» τους και στους «Καβαλαραίους» που ιππεύουν άλογα. Οι ομάδες αυτές, οι οποίες πληρώνουν από την τσέπη τους για να γίνει το πανηγύρι, την παραμονή της Πεντηκοστής μετά τον σημαιοστολισμό και τη φωταγώγηση της πόλης, μαζεύονται και γλεντούν στα στέκια τους. Την Κυριακή το πρωί ο αρχηγός κάθε παρέας, ο Καπετάνιος, με τη συνοδεία ζυγιάς, περνάει από όλα τα σπίτια των συντρόφων κερνιέται κι ανταλάσσει ευχές. Στη συνέχεια οι παρέες μαζεύονται πάλι και γλεντούν στα στέκια τους. Το απόγευμα συγκεντρώνονται μπροστά στον Ιερό Ναό του Αγ. Σπυρίδωνα, προσεύχονται και παίρνουν την «Σημαία των Εξοδιτών», το «Αη Συμιώτικο μπαϊράκι», κι ένα δίσκο με κόλλυβα από τον εφημέριο του ναού. Ακολουθεί τρισάγιο στον Τύμβο του Κήπου των Ηρώων. 

Στη συνέχεια, οι Αρματωμένοι και οι Καβαλαραίοι, αφού γυρίσουν χορεύοντας στους δρόμους του Μεσολογγίου με τη συνοδεία «ζυγιάς» ξεκινούν για το μοναστήρι όπου στήνουν ολονύχτιο γλέντι με τραγούδια και χορούς το οποίο συνεχίζεται και την επόμενη μέρα μετά από την Αρχιερατική Θεία Λειτουργία, τις βαφτίσεις των τσιγγάνων, το τρισάγιο και την κατάθεση στεφάνων στον Σταυρό, στο Μνημείο των Πεσόντων κατά την Έξοδο. Το βράδυ γίνεται θεαματική επιστροφή στο Μεσολόγγι και υποδοχή των «Αρματωμένων» και των «Καβαλαραίων» στην είσοδο της πόλης. Ακολουθεί μεγάλο γλέντι που τελειώνει με τον λεγόμενο «χορό του πεθαμένου» με θέμα τον θάνατο και την ανάσταση ενός «Αρματωμένου». Ο χορός μοιάζει με πάλη ανάμεσα σε δύο χορευτές έναν γηραιότερο και έναν νεώτερο σε ηλικία. Ο νεώτερος προσπαθεί να επικρατήσει του γηραιότερου όμως ο γηραιότερος στο τέλος τον "σκοτώνει" για να "αναστηθεί" αμέσως μετά.  

Την Τρίτη το πρωί τελείται επιμνημόσυνη δέηση και κατάθεση στεφάνων στο Μνημείο των Πεσόντων στη Μάχη της Κλείσοβας (είναι η νικηφόρα για τους Έλληνες μάχη που προηγήθηκε της Άλωσης του Μεσολογγίου) στο ιστορικό νησάκι απέναντι από το Μεσολόγγι. Το νησάκι απ΄όπου έφτανε οι τροφοδοσία στους πολιορκημένους. Η μεταφορά γίνεται με «γάϊτες» και «πριάρια», τα παραδοσιακά ξύλινα σκάφη που χρησιμοποιούνται στη Λιμνοθάλασσα του Μεσολογγίου.

Το πανηγύρι τελειώνει τα μεσάνυχτα της Τρίτης με το τραγούδι: «Πάλε καλές αντάμωσες/ πάλε ν’ ανταμωθούμε/στον Άη Συμιό, στον πλάτανο/ και στην κρύα βρυσούλα...»και την ευχή "Καλό Αη Συμιό να 'χουμε", για ν ακολουθήσει την Τετάρτη το γλέντι των Ρομά, ενώ από της Αναλήψεως αρχίζουν οι ετοιμασίες για τον εορτασμό της επόμενης χρονιάς.

Στο ντοκιμαντέρ της Αύρας Γεωργίου παρακολουθούμε σκηνές από τα καλοκαιρινά πανηγύρια του Αη Συμιού του 2011 και 2012. Όλο το υπόλοιπο υλικό διάρκειας 8 ωρών βρίσκεται στο μοντάζ και ετοιμάζεται για το φετινό καλοκαιρινό πανηγύρι που θα γίνει 6-9 Ιουνίου.
Κι όπως λέει η ίδια χαρακτηριστικά, η οποία πηγαίνει κάθε χρόνο στον Άη Συμιό από τότε που ήταν φοιτήτρια της ιστορίας της τέχνης στο Παρίσι και μια φίλη της της μίλησε για το πανηγύρι, γνωρίζοντας την αγάπη της για τα διονυσιακά δρώμενα : «Δεν είναι φολκλόρ, με την έννοια της αναπαραγωγής του παρελθόντος στο σήμερα, αλλά κάτι ζωντανό. Ο κόσμος εκεί, ζει όλον τον χρόνο περιμένοντας αυτό το πανηγύρι, είναι η γιορτή των φτωχών και των ψαράδων. Είναι ένας κόσμος με πάθος. Ακόμα και ο παπάς που θα πει "αιωνία η μνήμη" θα τα δώσει όλα. Όλοι εξαντλούνται, να μπουν, να το ζήσουν, να τσαλακωθούν, για να βγει το πανηγύρι».

Αξίζει να σημειωθεί ότι :

Τα άλλα έξι λεβεντοπανήγυρα της Αιτωλίας τα οποία γιορτάζονται με παρόμοιο τρόπο είναι : Το Πανηγύρι του Αη Γιάννη, 23 & 24 Ιουνίου, Ευηνοχώρι. Το Πανηγύρι της Αγίας Παρασκευής, 26 Ιουλίου, Νεοχώρι. Το Πανηγύρι της Αγι-Αγάθης, 23 Αυγούστου, Αιτωλικό-Σταμνά. Το Πανηγύρι του Αγίου Ιωάννου Προδρόμου, 29 Αυγούστου, Γουριά. Το Πανηγύρι των Αγίων Ασωμάτων, 5-6 Σεπτεμβρίου, Άη Λιάς. Το Πανηγύρι του Άη Γιώργη, 23 Απριλίου ή 2^η μέρα (Δευτέρα) του Πάσχα, Μάστρο.