Imagining the Balkans - μια έκθεση που ανατρέπει τα στερεότυπα

Καταπίεση, επανάσταση, πόθος για την ελευθερία, ήρωες, ήθη και έθιμα...ξετυλίγονται σαν παραμύθι μέσα σε μερικά τετραγωνικά του μουσείου. Λίγα σκηνικά, πίνακες ζωγραφικής, φωτογραφίες και λοιπά ντοκουμέντα αρκούν για να σε πείσουν ότι μικρή "απόσταση" χωρίζει τελικά τους κατοίκους της Χερσονήσου του Αίμου. Εάν αφήσετε τις παρωπίδες σας στην είσοδο του Εθνικού Ιστορικού Μουσείου πραγματικά μπορείτε να πραγματοποιήσετε αυτό που σε καλεί να κάνεις ο τίτλος της έκθεσης "Imaging the Balkans, Ταυτότητες και μνήμες στον μακρύ 19ο αιώνα".
Μια έκθεση -μαρτυρία κατά των στερεοτύπων που θέλουν βάρβαρα τα Βαλκάνια- αποτελεί την πιο απτή απόδειξη της δυνατότητας ειρηνικής συνύπαρξης των λαών. Με μήνυμα την αδελφοσύνη επιμελητές από 12 διαφορετικά μουσεία συνεργάστηκαν παρά τις χαώδεις διαφορές σε μερικές περιπτώσεις, με μόνη παραφωνία την αποχώρηση του τούρκικου μουσείου από την έκθεση.
Παρά τις όποιες αντιπαλότητες, η έκθεση εστιάζει και εντοπίζει στο κοινό ρου της Ιστορίας πολιτισμικές συναντήσεις και αποδεικνύει ότι ο συνοριακός διαχωρισμός που φάνταζε αιώνιος λόγω αντιπαλοτήτων και πολέμων, καταρρίπτεται σε επίπεδο κοινωνίας και οικονομίας.

της Μαρίας Αλιμπέρτη

Άραγε έχετε σκεφθεί πως αυτά τα κράτη έλαβαν την ονομασία Βαλκάνια;  Από τους

περιηγητές που δανείστηκαν αυτό τον ορισμό από μια οροσειρά στην Βουλγαρία, αναμεταδίδοντας την εικόνα των Ανατολιτών που  δεν "εκπολιτίστηκαν"! Την ετικέτα αυτή "περιπαίζουν" τα εκθέματα στον "προθάλαμο" της έκθεσης, που συνυπάρχουν μοναδικά το ανατολικό και δυτικό καφενείο. Μιλώντας για μια μόνιμη αλληλεπίδραση Ανατολής και Δύσης, Κωνσταντινούπολης και Βιέννης, μας καλωσόρισε ως συμμετέχοντες του προγράμματος "Ακαδημία Πλάτωνος" ο κ. Φίλιππος Μαζαράκης-Αινιάν, εκ των επιμελητών της έκθεσης και του Μουσείου, σε μια απολαυστική ξενάγηση. Παρά τις μορφικές διαφορές πολιτικά και λογοτεχνικά καφενεία υπήρχαν και στα δυο πολιτισμικά κέντρα προωθώντας άλλοτε την συμμετοχή στα κοινά και άλλοτε στο καλλιτεχνικό γίγνεσθαι. Στον γεωγραφικό χώρο που καλούμε Βαλκάνια επιβιώνει ο παλιός κόσμος, ενώ στην υπόλοιπη Γηραιά Ήπειρο έχει αρχίσει η εποχή του Διαφωτισμού. Ενδεικτικό είναι, όπως αντανακλάται και από το πατριαρχικό Σιγίλιο- το πιο παλιό ντοκουμέντο της έκθεσης, ότι το Πατριαρχείο διατηρεί την θρησκευτική και κοσμική του ισχύ. Η επόμενη εικόνα που εντυπώνει το βαλκανικό κλίμα είναι από την Εθνική Συνέλευση των Βογιάρων (αριστοκρατική συνέλευση), αντανακλώντας τον ιδεολογικό αναβρασμό στην Μολδοβλαχία, μια ιδεολογία επανάστασης κοινή στην περιοχή. Άξιο λόγου αποτελεί ένα πιστοποιητικό απελευθέρωσης, 1840.

Στην επόμενη ενότητα του Οριενταλισμού, ενδιαφέρον έχει η εσωτερική αντίληψη της κατάστασης από τον Κροάτη καλλιτέχνη Σερεζάν που απεικονίζει τον ακρίτα στα αυστριακά σύνορα (Αυστροουγγαρία) και τον Σέρβο Pavle Jovanovič- σπουδαγμένο στην Βιέννη- που απεικονίζει μια σκηνή ξιφασκίας, αναβιώνοντας μνήμες από την λαϊκή επική ποίηση.  


Κοινωνικές συνθήκες 
Τον 19ο αιώνα και τα Βαλκάνια μπαίνουν στην προβιομηχανική τροχιά χάρη στην ανάπτυξη

των μέσων μετακίνησης- σιδηρόδρομοι- αλλά και την διευκόλυνση της μεταφοράς των προϊόντων. Το ελληνικό εμπόριο ανθεί με την Συνθήκη του Κιουτσούκ Καϊναρτζή, καθώς πολλά λιμάνια ελεύθερων δασμών λειτούργησαν ως κέντρα για την ελληνική ναυσιπλοΐα. Μια νέα κοινωνική οργάνωση απασχολεί και την τέχνη καθώς οι νέοι μεγαλοαστοί επιθυμούν να προβάλλουν εαυτούς με χαρακτηριστικό παράδειγμα τις αυτοπροσωπογραφίες ενός ζευγαριού από την Σερβία- ο άνδρας μεγαλέμπορος φοράει φράγκο, ενώ η σύζυγος την εθνική φορεσιά καθώς η γυναίκα αστή  είναι ο θεματοφύλακας των παραδοσιακών αξιών. Εκείνη την περίοδο διαδίδονται και οι φωτογραφίες στις οποίες ποζάρουν οι αστοί προβάλλοντας όχι την εθνική αλλά την αστική τους ταυτότητα. Από τα ταξίδι τους τυπώνουν φωτογραφίες και στέλνουν επιστολικά δελτάρια πίσω στην πατρίδα. Σημειώνεται ότι φιλοξενείται στην έκθεση και το ντοκιμαντέρ «A Balkan Tale / Μια Βαλκανική Ιστορία» σε παραγωγή του Goethe-Institut.
Από τα πιο ενδιαφέροντα σημεία της έκθεσης αποτελεί η ανάπτυξη της εθνικής συνείδησης μέσα από τα σχολεία. Ο ανταγωνισμός εντείνεται. Κάθε πλευρά δρούσε ώστε να κάνει τους μαθητές μετόχους της δικής του εθνικής ιδέας και όχι να απλά να μορφωθούν. Μέσα από αντίθετους δρόμους, είχα ίδιες αφετηρίες και στοχεύσεις. Από αυτό το εγχείρημα ξεπροβάλλουν προσωπικότητες όπως ο Αδαμάντιος Κοραής, αλλά και

σύλλογοι που στηρίζουν τον εθνικοαπελευθερωτικό στόχο. Ωστόσο, η θρησκεία λειτουργεί ως ενοποιητικό στοιχείο με χαρακτηριστικό ντοκουμέντο της έκθεση, το Λεξικό - Κιβωτός της Ελληνικής γνώσης, που εκδόθηκε από την πατριαρχική σχολή του Γένους και το πατριαρχικό τυπογραφείο στην Κωνσταντινούπολη 1819. 
Ενδιαφέρον παρουσιάζουν ο χάρτης του Ρήγα Βελεστινλή που περιέχει τα Βαλκάνια αλλά και την Μ.Ασία, που τυπώθηκε στην Βιέννη το 1797, ένας οικονομικός χάρτης από το αυτοαποκαλούμενο Μουσείο της Μακεδονίας (των Σκοπίων) που απεικονίζει πόλεις με μεγάλο πληθυσμό και ο οποίος αντιπαραβάλλεται με  ένα βιλαέτι του Μοναστηρίου, χάρτη με χριστιανικά σχολεία, έκδοση του Instituto Geografico de Agostin τυπωμένο στην Ρώμη το 1906.   
Εξίσου σημαντική στην ηρώων κατασκευή της εθνικής ταυτότητας αποτελεί και η προβολή των ηρώων. Μήλον της έριδος για Βούλγαρους και Σκοπιανούς αποτελεί ο Γκόλτσε

Ντέλτσεφ, Σλαβομακεδόνας από το Κιλκίς, ενώ στο Εθνικό Ιστορικό Μουσείο το υπάρχων πορτραίτο του ήταν άγνωστο όπως μας περιέγραψε ο κ.Μαζαράκης. Δίπλα στους Εθνικούς ήρωες βρίσκεται και αυτό του Παύλου Μελλά και συγκεκριμένα μια φωτογραφία πάνω στην οποία βασίστηκαν όλα τα μετέπειτα πορτραίτα του. Επίσης στην ίδια ενότητα εκτίθεται  και το πορτραίτο του Ιωάννη Κωλλέτη ως  του πολιτικού που συνέλαβε την Μεγάλη Ιδέα. 
Δεν θα μπορούσα να παραλείψω την φορεσιά του Ολυμπιονίκη Σπύρου Λούη και ένα στιγμιότυπο από την βράβευσή του από τον Χίτλερ. Η έκθεση ολοκληρώνεται με χαρακτηριστικές εικόνες κάθε εθνικού κράτους. 
Για όσους σας ενδιαφέρει να συγκρίνετε την έκθεση  με την εθνική αφήγηση/οπτική γωνία της Ιστορίας, πριν φύγετε από το μουσείο επισκεφθείτε και την μόνιμη συλλογή.