«Περιπλάνηση» στα μονοπάτια της Τέχνης με την κα Μαρίνα Λαμπράκη-Πλάκα

Χρώματα, τεχνοτροπίες, ιστορίες πίσω από τα έργα, μικρά μυστικά για την ζωή των καλλιτενχνών χάρη στο δικό της αφηγηματικό χάρισμα ακούγονται σαν  μαγικό παραμύθι στα αυτιά μου. Πολύτιμο μάθημα λαμβάνω κάθε φορά που  παρακολουθώ την Μαρίνα Λαμπράκη –Πλάκα και μένω αποσβολωμένη από το μέγεθος της γνώσης αλλά και το πάθος της για την Τέχνη.

Σε μια ακόμη περιπλάνηση στην Ιστορία της Τέχνης παρέσυρε εμένα και τους παριστάμενους  στην ξενάγηση στο κτίριο της Εθνικής Γλυπτοθήκης που φιλοξενεί και ένα μικρο κομμάτι των συλλογών της Εθνικής Πινακοθήκης λόγω των εργασιών στο κτίριο της τελευταίας.Μάλιστα την ξενάγηση αφιέρωσε κ. Πλάκα  στη μνήμη του Θ.Βασιλάκη, χορηγού της  Εθνικής Πινακοθήκης σε πολλές δράσεις της.

Στη μικρή αυτή παρουσίαση της συλλογής καλύπτεται ένα χρονικό φάσμα από την μεταβυζαντινή περίοδο, τα μετα-επαναστατικά χρόνια έως την Γενιά του 30’, προβάλλοντας ένα μικρό δείγμα από τα 20χιλιάδες έργα που διαθέτει η Εθνική Πινακοθήκη.

της Μαρίας Αλιμπέρτη 

Ξετυλίγοντας το νήμα του χρόνου, όπως εκείνη μπορεί να κάνει με τον μοναδικό αφηγηματικό της τρόπο  ταξιδέψαμε  στην περίοδο μετά την Άλωση της Πόλης και φθάσαμε στον Χάνδακα της Κρήτης όπου πραγματοποιείται μια μοναδική ώσμωση  δυτικών και ανατολικών στοιχείων της ζωγραφικής. Εκεί συναντήσαμε τον Δομήνικο Θεοτοκόπουλο, γνωστό ως Ελ Γκρέκο, παιδί της Κρητικής Σχολής. Εξηγώντας το πλαίσιο που διαμορφώθηκε από το καθεστώς της Γαληνοτάτης Δημοκρατίας της Βενετίας, η κ.Πλάκα στάθηκε στο πρώιμο έργο της βενετικής περιόδου του Γκρέκο «Η ταφή του Χριστού», ζωγραφισμένο σε ξύλο με αυγοτέμπερα και λάδι. Το έργο χαρακτηρίζεται από την κατάκτηση της προοπτικής, της ανατομίας και το υπεραισθητό στοιχείο του Βυζαντίου.  

Ένα ακόμη έργο που μας μάγεψε κι αγοράστηκε από

την Εθνική Πινακοθήκη με έρανο του λαού- από το σπουδαίο ελληνικό φιλότιμο  όπως τόνισε η κα Πλάκα-  είναι «ο Άγιος Πέτρος», το οποίο ανήκει στα Αποστολάτα, δηλαδή πορτραίτα των Αποστόλων. Δείγμα της υψηλής δημιουργίας του Θεοτοκόπουλου, με τις μακρόστενες φιγούρες, τις υπέροχες μορφές που παίζουν επιδέξια μουσικά όργανα, αποτελεί και το έργο γνωστό ως η «Συναυλία τω Αγγέλων», πο  είναι ένα ημιτελές έργο και στην πραγματικότητα απεικονίζει ένα κονσέρτο  έμπλεο καλλιτεχνικό πάθος και ορμή. Σημειώνεται ότι ο οριζόντιος πίνακας που φιλοξενείται στην συλλογή της Πινακοθήκης είναι μέρος του έργου «Ευαγγελισμός», ενός μακρόστενού μεγάλου έργου του Ελ Γκρεκο.

Με ένα άλμα στον χρόνο βρεθήκαμε στην μεταεπαναστατική Ελλάδα, τις ρεαλιστικές αποδόσεις του Θεόδωρου Βρυζάκη, την ίδρυση του Σχολείου των Τεχνών (διαβάστε εδω αναλυτικά για την μεταεπαναστατική περίοδο στην ελληνική Τέχνη  http://cultureloversgr.blogspot.gr/2018/03/h.html), τα πορτραίτα με παραδοσιακές φορεσιές του Τρολέζου Φραντσέσκο Πίτζε αλλά και  εκίνα του Νικόλαου Κουνελάκη. 

Στην αλληγορία του  έργου «Η οικογένεια

του καλλιτέχνη» του Κουνελάκη, στάθηκε η κ.Πλάκα  επισημαίνοντας ότι αποτελεί μια διακήρυξη  της ισοτιμίας Καλών και Ελεύθερων Τεχνών.  Λίγα εκατοστά πιο πέρα, εκτίθεται το αρχέτυπο της Ελληνίδας καλλονής που απεικονίζεται στο πρόσωπο της Κλεονίκης Γενναδείου , της πρώτης ζωγράφου και γλύπτριας στην Ελλάδα, όπως επεσήμανε η καθηγήτρια για το έργο του Λουδοβίκου Θειρέσιου.

Μπορεί να φαίνεται παράδοξο αλλά η Σχολή του Μονάχου μεσουρανεί στην Ελλάδα μετά την έξωση του Όθωνα, γιατί οι εν λόγω καλλιτέχνες είναι απόφοιτοι της Σχολής που ολοκληρώνουν τις σπουδές και επιστρέφουν. Πρόκειται λοιπόν για μια «καλλιτεχνική βαυαροκρατία, μετά τη πολιτική βαυαροκρατία» υπογράμμισε στα λεγόμενά της η καθηγήτρια.  Οι καλλιτέχνες ξεπέρασαν και τους δασκάλους τους πραγματοποιώντας ταυτόχρονα ένα πνευματικό άλμα  από την προηγούμενη απαίδευτη γενιά η οποία λόγω της Επανάστασης δεν είχε εκείνα τα πνευματικά εχέγγυα.  

Με αυτόν το συλλογισμό η καΠλάκα υποστήριξε για τους καλλιτέχνες της Σχολής του Μονάχου «αισθάνομαι ότι πρέπει να γονατίζουμε μπροστά τους». Ο Γενάρχης της Σχολής στην Ελλάδα ήταν ο Νικηφόρος Λύτρας, ο οποίος εντυπωσιάζει τους επισκέπτες της πινακοθήκης με «Το ψαριανό μοιρολόι». Το έργο  με το αναποδογυρισμένο σκαμνί  υποδηλώνει την απουσία του εκλιπόντα ναυτικού, ενώ στρέφει το βλέμμα  του θεατή προς τα μέσα. Αξιοσημείωτο είναι ότι καθώς  το έργο παρέμεινε ημιτελές  έχει και ένα μοντέρνο στοιχείο.

Ένα ακόμη αριστούργημα της συλλογής της πινακοθήκης αποτελεί το έργο του Νικολάου Γύζη «Τα αρραβωνιάσματα», που ξεχωρίζει για τα πλούσια χρώματα. Ο υπέροχος αυτός πίνακας κρύβει ένα μυστικό, τον φόβο για το παιδομάζωμα των Ελλήνων επί οθωμανικού ζυγού και με αυτό τον τρόπο ερμηνεύεται η παράδοση του αρραβωνιάσματος στην παιδική ηλικία.

Σε προβληματισμό μας υπέβαλε η κ.Πλάκα με την σύγκριση γυμνού και γδυμένου,  δηλαδή δυο έργων που εκτίθενται παράλληλα,  του Νικηφόρου Λύτρα και του Πολυχρόνου Λεμπέση, επισημαίνοντας τη διαφοράς μεταξύ μιας μορφής του εξιδανικευμένου προτύπου της Αφροδίτης και μιας πιο λάγνας, λιγότερο ωραιοποιημένης  που δίνει  την αίσθηση ότι την κοιτάμε από την  κλειδαρότρυπα.

Την ιδιαιτερότητα του  Θεόδωρου Ράλλη ως «οριενταλιστή από την Ανατολή» σχολίασε η κα Πλάκα, μιλώντας χαρακτηριστικά για «μια περίεργη ταυτολογία». Κεντρίζοντας την προσοχή μας στο έργο «Η Λεία» εξήγησε το πώς γοήτευε η Ανατολή τους δυτικούς, ως φαντασιακό καθώς εκείνη ήταν  προσφερόμενη για ηδονιστική θεματολογία, όπως αυτό το γυμνό μέσα σε μια βανδαλισμένη εκκλησία.

Η ομάδα των επισκεπτών καταγοητεύτηκε από τον «Αχόρταγο» έργο του Γεωργίου Ιακωβίδη που εντοπίστηκε πρόσφατα, δημοπρατήθηκε και ανήκει πλέον σε ιδιώτη ο οποίος το πρόσφερε για τρίμηνο δανεισμό στην Εθνική Πινακοθήκη. Η κ.Πλακα επεσήμανε ότι ο Ιακωβίδης  είναι υμνητής της τρυφερής σχέσης μεταξύ ηλικιωμένων και των εγγονών τους.

Μεταξύ των πολλών ενδιαφερόντων πληροφοριών που μας χάρισε η δασκάλα-ξεναγός μας ήταν αυτές για  τις διαφορές των Ελλήνων Ιμπρεσιονιστών, όπως ο Αλταμούρας που σπούδασε στη Δανία και άλλων με γαλλικές επιρροές, ενώ επέμεινε στην διαφορετική απόδοση του ίδιου θέματος του Άρειου Πάγου από  τον Περικλή Πανταζή  και τον Πολυχρόνη Λεμπέση.

Η ομάδα Τέχνη δημιουργήθηκε με φόντο το κλίμα του Εθνικού Διχασμού,  μας εξήγησε η κα

Πλάκα, υπενθυμίζοντας την περσινή έκθεση στο Βυζαντινό και Χριστιανικό Μουσείο. Οι  εν λόγω καλλιτέχνες    ξεχωρίζουν για τα καθαρά ζωηρά χρώματα, την απόδοση της αίσθησης της υπαίθρου, με ελευθερία στην πινελιά και με επιδράσεις από το Μόναχο και το Παρίσι. Αντίθετα, η Γενιά του 30’, μετά τη τομή του 1922 «θαμπώνει» το αίθριο κλίμα και η τέχνη γίνεται πιο εσωστρεφής και ανθρωποκεντρική. Οι καλλιτέχνες αναζητούν την αυτοεπιβεβαίωση   μέσα από τη βυζαντινή λαϊκή παράδοση και «υιοθετούν τον Μοντερνισμό αλλά του δίνουν ελληνική ιθαγένεια», με ένα μπόλιασμα από το Βυζάντιο, τον Καραγκιόζη, τον Θεόφιλο…

Μετά την ξενάγηση παρακολουθήσαμε ντοκιμαντέρ  για τον El Greco με τίτλο «Μνημειακά  έργα στο Τολέδο και το Εσκοριάλ» που δημιουργήθηκε με αφορμή 400 χρόνια από τον θάνατό του, καταγράφοντας τα αριστουργήματα του Δομίνικου Θεοτοκόπουλου που βρίσκονται στην Ισπανία αλλά μεταφέρονται στη ταινία σε υψηλή ψηφιακή ανάλυση και με τις υπέροχες περιγραφές και αναλύσεις της κας Πλάκα.