Μετακινήσεις πληθυσμών, μολυσματικές ασθένειες και προπαγάνδα στον Α' Π.Π.

Μάχες, έμψυχες και υλικές απώλειες, νέα σύνορα, αυτά μόνο περιγράφουν τον Α’ Π.Π. όπως μας έχουν εντυπωθεί στο μυαλό από τις χάρτινες αποτυπώσεις σε σχολικά βιβλία;  Κι όμως ο «Μεγάλος Πόλεμος» δεν αποτελεί μια απλή εμπόλεμη σύρραξη, αλλά ένα μεγαλύτερο φαινόμενο που εμπεριέχει βίαιες μετακινήσεις πληθυσμών, αφού και η ιστοριογραφία το αντιμετωπίζει ως φαινόμενο πλέον συνολικό.

Με αφορμή την συμπλήρωση

ενός αιώνα πραγματοποιήθηκε ενημερωτική εκδήλωση με τίτλο «100 χρόνια από το τέλος του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου. Αλλάζοντας τόπους:  μετακινήσεις και μετατοπίσεις στον καιρό του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου.» στο πλαίσιο του Nostos Festival 

στο ΚΠΙΣΝ από την Εθνική Βιβλιοθήκη που έχει μεταφερθεί στις νέες εγκαταστάσεις και βρίσκεται σε μια περίοδο δοκιμαστικής λειτουργίας, όπως εξήγησε ο κ. Σταύρος Ζουμπουλάκης, Πρόεδρος του Εφορευτικού Συμβουλίου της Εθνικής Βιβλιοθήκης Ελλάδος.

 Της Μαρίας Αλιμπέρτη

Στις άκρως ενδιαφέρουσες ομιλίες, εκτός από το γεγονός ότι διαφωτίστηκε το ιστορικό πλαίσιο της περιόδου, αναδείχθηκαν επιμέρους πτυχές, οι οποίες επέφεραν αλλαγές στις δομές της κοινωνίας, ενώ διαμόρφωσαν αντιλήψεις που ώθησαν την ανθρωπότητα στον όλεθρο του Β’ Π.Π. . Ο συντονιστής της

εκδήλωσης κ.Δημήτρης Δημητρόπουλος, Μέλος του Εφορευτικού Συμβουλίου της Εθνικής Βιβλιοθήκης της Ελλάδος, σημείωσε ότι μπορεί ο Α’ Π.Π. να μην έχει εντυπωθεί στη συλλογική μνήμη ως ένα τραγικό γεγονός που αφορά άμεσα τον ελληνικό χώρο, επειδή το δυτικό μέτωπο ήταν μακριά, αλλά υπήρξε μεγάλος ο φόρος αίματος στο Μακεδονικό μέτωπο, γεγονός που επισκιάστηκε λόγω του Εθνικού Διχασμού.

Οι μετακινήσεις
Ένα ευρύ φάσμα  βίαιων πληθυσμιακών μετακινήσεων, συμπεριλαμβανομένων  αυτών των αιχμάλωτων πολέμου, τη μετακίνηση εχθρικώ  πληθυσμών και πληθυσμών από αποικίες ως εργασιακή δύναμη στην Δύση περιέγραψε η κα Έλλη Λεμονίδου, Επίκουρη Καθηγήτρια, Πανεπιστήμιο Πατρών. 

Στο Ανατολικό μέτωπο, χαρακτηριστικά παραδείγματα αποτέλεσαν ο διωγμός γενοκτονικού χαρακτήρα των Αρμενίων και ο βίαιος ξεριζωμός 15χιλιάδων  Ελλήνων από την Θράκη και το Ανατολικό Αιγαίο.

 Ενδεικτικό είναι ότι οι 1500 Έλληνες που επρόκειτο να σταθούν στο πλευρό των συμμάχων στην Καλλίπολη βρέθηκαν στην Μασσαλία για εκπαίδευση, ενώ μεταφέρθηκε σε στρατόπεδο στην πόλη Γκέλριτς της Ανατολικής Γερμανίας το 4^ο  Σώμα Στρατού, το οποίο παραδόθηκε το 1916 στη Δράμα στους Γερμανούς για να αποφύγει το εξευτελισμό με την παράδοση στους Βούλγαρους.

Οι ασθένειες

Πέρα από τους τραυματισμούς και τους ακρωτηριασμούς, η εξάπλωση μολυσματικών ασθενειών αποδιοργάνωσε τα προϋπάρχοντα συστήματα υγείας και αναθεώρησε τις πολιτικές υγείας μεταπολεμικά, όπως διασαφήνισε η κα Λένα Κορμά, επιστημονικό μέλος της Γαλλικής Σχολής Αθηνών. Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί η συγκέντρωση της Στρατιάς της Ανατολής στη Θεσσαλονίκη που επέφερε τον συνωστισμό του πληθυσμού σε  άθλιες συνθήκες διαβίωσης, με αποτέλεσμα την έξαρση ασθενειών.

 Μια ακόμη πτυχή της ιστορίας αποτελεί και η «χολέρα» που «θέρισε» τους Σέρβους, οι οποίοι στρατοπέδευσαν στην Κέρκυρα, μετά την ήττα από τις Αυστροουγγρικές δυνάμεις, την κατάληψη του Βελιγραδίου και την υποχώρηση στο Νότο(γνωστό ως Αλβανικός Γολγοθάς), καθώς υπολογίζεται ότι στο νησί υπήρξαν 15 χιλιάδες ασθενείς και  πέντε χιλιάδες νεκροί. 

Ωστόσο, ο εξανθηματικός τύφος απείλησε με αφανισμό και τα δυο στρατόπεδα, με μια πολύ ενδιαφέρουσα πληροφορία ότι η εν λόγω αρρώστια έφθασε στο στρατόπεδο των Σέρβων όταν έπιασαν  αιχμαλώτους ασθενείς  Αυστριακούς. Όσο για το ελληνικό πεδίο η ελονοσία βρήκε έφορο έδαφος στην κοιλάδα του Στρυμόνα.

Φυλετικές προκαταλήψεις

Για τους κατοίκους της συμπρωτεύουσας δεν ήταν το μόνο πλήγμα, καθώς οι δεισιδαιμονίες και τα φυλετικά αισθήματα βρέθηκαν επίσης σε έξαρση στη θέα των έγχρωμων στρατιωτών της Στρατιάς της Ανατολής, που κατέφθασαν από τις αποικίες των συμμάχων από την Αφρική και την Ασία. 

Μάλιστα,  εκτιμάται ότι 12 εκ. ήταν οι  κάτοικοι της Afrique Occindentale Français ( γαλλικών αποικιών τηςΔυτικής Αφρικής) εκ των οποίων περίπου 400 χιλιάδες κατέφθασαν στην Ευρώπη για να προσφέρουν τις υπηρεσίες τους. Σκοπός ήταν να σταλούν στην πρώτη γραμμή αντικαθιστώντας λευκούς στρατιώτες και υπολογίζεται ότι εν λόγω πληθυσμός είχε 2,5 φορές περισσότερες πιθανότητες σε σχέση με τους λευκούς να σκοτωθεί στο μέτωπο. 

Στα πολύ ενδιαφέροντα στοιχεία που έφερε στην επιφάνεια η κα Έφη Γαζή, Αναπλ. Καθηγήτρια Ιστορίας, Πανεπιστήμιο Πελοποννήσου συγκαταλέγεται και το υβρεολόγιο αλλά και η προσφώνηση του Ελ.Βενιζέλου ως «Σενεγαλέζου τράγου» από το φιλοβασιλικό στρατόπεδο επειδή έγχρωμοι Σενεγαλέζοι της Ανατολικής Στρατιάς βρήκαν καταφύγιο στη Θεσσαλονίκη.

Αξίζει να σημειωθεί ότι  οι ασθένειες αξιοποιήθηκαν ως προπαγανδιστικό όπλο για την χειραφέτηση  των λαών εναντίον του εχθρού, καθώς υποστηριζόταν ότι εξαπλώνονταν  από δικούς του μηχανισμούς. Ομοίως, η στράτευση  των Αφρικανών χρησιμοποιήθηκε από την προπαγανδιστική μηχανή του Χίτλερ στο φυλετικό παραλήρημα κατηγορώντας τους Γάλλους ότι έφεραν έγχρωμους στην καρδιά της Ευρώπης, συγκεκριμένα στον Ρήνο και επιπλέον καταλογίσθηκε  ότι αντιμετώπιζαν τους υπόλοιπους Ευρωπαίους ως κατώτερους και από τους Αφρικανούς.