Πώς ένα κλαδί ελιάς αλλάζει την ιστορία;

Ένα κλαδί ελιάς αρκεί για να ανατρέψει τις επικρατούσες θεωρίες των ερευνητών για τον χρόνο της μεγάλης έκρηξης του ηφαιστείου της Σαντορίνης,  αυτού του κατακλυσμικού γεγονότος που είχε τεράστιες συνέπειες για τους αρχαίους πολιτισμούς του Αιγαίου Πελάγους, της Αιγύπτου και της Μέσης Ανατολής.  

Του Ανδρέα Αναγνωστόπουλου 

Ο ακριβής προσδιορισμός του έτους της

έκρηξης έχει αποδειχθεί δύσκολη υπόθεση, όμως αναπάντεχη βοήθεια ήρθε πρόσφατα από ένα πανάρχαιο κλαδί ελιάς που βρέθηκε θαμμένο κάτω από τα ηφαιστειακά πετρώματα του νησιού. Βάσει της χρονολόγησης του δέντρου που θάφτηκε από την ηφαιστειακή τέφρα, η μεγάλη έκρηξη τοποθετήθηκε μεταξύ του 1632 και του 1615 π.Χ. (ή, με μικρότερη αβεβαιότητα εκτίμησης, μεταξύ του 1656 και του 1609 π.Χ.).

Νέα χρονολόγηση

Οι ημερομηνίες αυτές τοποθετούν το ιστορικό συμβάν ένα αιώνα νωρίτερα σε σχέση με τις προηγούμενες εκτιμήσεις των αρχαιολόγων ότι η έκρηξη είχε γίνει γύρω στο 1500 π.Χ. και πάντως μετά από την έναρξη του Νέου Βασιλείου στην Αίγυπτο (γεγονός που εκτιμάται στο 1570-1544 π.Χ.).

Σύμφωνα με δημοσίευμα στο περιοδικό «Scientific Reports», η χρονολόγηση του ελαιόδεντρου είχε βασισθεί στην εκτίμηση ότι ο πιο εξωτερικός δακτύλιος του ξύλου της ελιάς σχηματίσθηκε λίγο πριν το κλαδί θαφτεί ζωντανό κάτω από την τέφρα. Ωστόσο, το ερώτημα είναι κατά πόσο όντως ο εξωτερικός δακτύλιος μιας ελιάς δημιουργείται οπωσδήποτε λίγο πριν από τον θάνατο του δέντρου και άρα μπορεί να θεωρηθεί αξιόπιστο εργαλείο χρονολόγησης.

Το κλαδί της ελιάς

Οι επιστήμονες ανέλυσαν τη συγκέντρωση του ραδιοάνθρακα σε 20 δείγματα

σύγχρονων ελιών, καθώς και σε 11 δείγματα από ένα κλαδί που είχε κοπεί το 2013. Διαπίστωσαν ότι σε όλες τις περιπτώσεις τα δείγματα δεν είχαν ίδια ηλικία, αλλά διέφεραν έως 50 χρόνια στην χρονολόγησή τους. Συνεπώς, το στρώμα του ξύλου στο εξωτερικό μέρος του δέντρου δεν αντιπροσωπεύει κατ’ ανάγκη την ημερομηνία του τελευταίου έτους ανάπτυξης. 

Από αυτό οι ερευνητές συμπέραναν ότι αποτελεί συχνό φαινόμενο η δημιουργία ενός νέου δακτυλίου σε ένα δέντρο ελιάς να έχει σταματήσει αρκετές δεκαετίες πριν τον θάνατό του. Με άλλα λόγια, η χρονολόγηση της ελιάς της Σαντορίνης μεταξύ του 1627 και του 1600 π.Χ. μπορεί τελικά να είναι παλαιότερη κατά 40 έως 50 χρόνια της έκρηξης του ηφαιστείου της Θήρας!

Τα ευρήματα έρχονται να αμφισβητήσουν την ακρίβεια της χρονολόγησης της έκρηξης. Κάτι τέτοιο, όπως επισημαίνουν, μπορεί να αποδειχθεί σημαντικό όχι μόνο για την αρχαιολογική ιστορία του Αιγαίου, της Αιγύπτου και της Μέσης Ανατολής, αλλά και για κάθε μελλοντική χρονολόγηση αρχαιολογικών ευρημάτων με τη βοήθεια ενός ξύλου ελιάς.