Πού βρίσκονται τα Άβδηρα, γενέτειρα του Δημόκριτου και του Πρωταγόρα;

Πατρίδα πολλών σπουδαίων προσωπικοτήτων της αρχαιότητας, όπως του φιλοσόφου Δημόκριτου, του σοφιστή Πρωταγόρα και άλλων είναι τα αρχαία Άβδηρα της Θράκης, που ιδρύθηκαν τον 7ο αιώνα π.Χ.  από Έλληνες νησιών του ανατολικού Αιγαίου και πόλεων της δυτικής Μικράς Ασίας. 

Η πόλη, που σήμερα είναι αξιόλογος αρχαιολογικός χώρος, κτίστηκε στην θρακική ακτή του Αιγαίου, στη θέση του ακρωτηρίου Μπουλούστρα, ανάμεσα στις εκβολές του Νέστου και του Πόρτο Λάγος. Πρώτοι έφτασαν στην περιοχή οι άποικοι από τις Κλαζομενές με αρχηγό τον Τιμήσιο το 656-652 π.Χ., ίδρυσαν την πόλη των Αβδήρων και την οχύρωσαν με ισχυρά τείχη. 

Του Ανδρέα Αναγνωστόπουλου 

Επειδή η πρώτη αυτή αποικία δεν ευδοκίμησε, τα Άβδηρα ιδρύθηκαν ξανά, το 545 π.Χ. από τους κατοίκους της ιωνικής πόλης Τέω, οι οποίοι έφυγαν από την πατρίδα τους για να αποφύγουν την περσική υποδούλωση. Οι Τήιοι στην νέα τους πατρίδα έκοψαν νομίσματα, όμοια με εκείνα της Τέω, που έφεραν ως εμπροσθότυπο κεφαλή του Απόλλωνα και στον οπισθότυπο γρύπα.

Σύμφωνα με την μυθολογία, ιδρυτής της πόλης είναι ο Ηρακλής, που έχτισε τα Άβδηρα προς τιμή του φίλου του Άβδηρου, από τον οποίο πήραν και το όνομα τους. Τον Άβδηρο κατασπάραξαν τα σαρκοβόρα άλογα του βασιλιά των Βιστόνων Θρακών, Διομήδη. Τοποθετημένη σε μια προνομιούχο για το εμπόριο με τη Θρακική ενδοχώρα θέση, με δύο λιμάνια και πλούσιες καλλιεργήσιμες εκτάσεις, η αποικία των Τηίων εξελίχθηκε γρήγορα σε μια από τις πιο ακμάζουσες πόλεις του βόρειου Αιγαίου.

Έντονη και καθοριστική για την πορεία των Αβδήρων τους υπήρξε η παρουσία των Περσών, που άρχισε να γίνεται αισθητή στην περιοχή ήδη από το 512 π.Χ.. Όταν το 491 π.Χ. ο Μαρδόνιος κυρίευσε τις ελληνικές πόλεις της περιοχής και υπέταξε μερικά από τα θρακικά φύλα, το λιμάνι των Αβδήρων χρησίμευσε ως ορμητήριο των Περσών. Το 480 π.Χ. η πόλη φιλοξένησε τον Ξέρξη και το στρατό του, ενώ το 479 π.Χ. ο βασιλιάς των Περσών φιλοξενήθηκε για μια ακόμη φορά, όταν ηττημένος αποχωρούσε από την Ελλάδα. Ένα χρυσό ξίφος και μια χρυσοποίκιλτη τιάρα ήταν τα δώρα που άφησε τότε ο Ξέρξης στα Άβδηρα. 

Μετά από τους Περσικούς πολέμους τα Άβδηρα γνώρισαν μια μακρά ειρηνική περίοδο μεγάλης οικονομικής και πολιτιστικής ακμής. Έγιναν μέλος της Α΄ Αθηναϊκής Συμμαχίας, πληρώνοντας ιδιαίτερα υψηλό φόρο, ενώ στενές ήταν και οι σχέσεις τους με το ανεξάρτητο θρακικό βασίλειο των Οδρυσών.

Η αρχαία πόλη διέθετε τότε τείχη, λιμάνι και ιερά που έχουν αποκαλυφθεί από τις αρχαιολογικές ανασκαφές. Ωστόσο, ο Πελοποννησιακός Πόλεμος έφερε μια σειρά στάσεων, συγκρούσεων και συμμαχιών που αποδυνάμωσαν την πόλη.

Το 170 π.Χ., ο Ρωμαίος στρατηγός Ορτένσιος, με τη βοήθεια των στρατευμάτων του βασιλιά της Περγάμου, Ευμένη Β΄, καταλαμβάνει την πόλη, σκοτώνει και εξανδραποδίζει τους κατοίκους της. Η κατάληψη έγινε μετά από προδοσία του Αβδηρίτη Πύθωνος, ο οποίος υπεράσπιζε το πιο σημαντικό τμήμα των τειχών. 

Ανάμεσα στους πνευματικούς άνδρες που γεννήθηκαν στα Άβδηρα, κορυφαία προβάλλει η μορφή του Δημόκριτου, που γεννήθηκε περίπου το 470 π.Χ. Ο μεγάλος υλιστής φιλόσοφος, ο θεμελιωτής της θεωρίας του ατόμου, απέκτησε μεγάλη φήμη όσο ακόμη ζούσε. 

Ένας από τους μεγαλύτερους σοφιστές της αρχαιότητας, ο Πρωταγόρας, που έδρασε κυρίως στην Αθήνα, γεννήθηκε επίσης στα Άβδηρα. Αβδηρίτης ήταν ακόμη ο δάσκαλος του Δημόκριτου Λεύκιππος, ο Ανάξαρχος, μαθητής του Δημόκριτου που ακολούθησε τον Μέγα Αλέξανδρο στις εκστρατείες του, ο γραμματικός Εκαταίος και ο ποιητής Νικαίνετος. 

Εξάλλου, ο Βίων ο Αβδηρίτης, μαθηματικός που έζησε τον 4ο αιώνα π.Χ., ήταν ο πρώτος που διατύπωσε τη θεωρία ότι υπάρχουν περιοχές στη Γη όπου για έξι μήνες είναι μέρα και για έξι μήνες νύχτα.

Οι ανασκαφές στον σημερινό αρχαιολογικό χώρο ξεκίνησαν το 1950 από τον Δημήτρη Λαζαρίδη στον λεγόμενο νότιο περίβολο (κλασική-ελληνιστική πόλη). Ακολούθησαν οι ανασκαφές της ΙΘ΄ Εφορείας Προϊστορικών και Κλασικών Αρχαιοτήτων στο ίδιο σημείο και στα αρχαία νεκροταφεία. 

Από το 1981 ανασκάπτεται συστηματικά η αρχαϊκή πόλη του βορείου περιβόλου και τα νεκροταφεία της. Παράλληλα, αποκαλύφθηκαν τείχη και κτίσματα του βορείου και του νοτίου περιβόλου.

Σημειώνεται ότι από το 1985 ξεκίνησε πρόγραμμα συντήρησης, το οποίο συνεχίζεται έως σήμερα. Συντηρήθηκαν τα κτίσματα των παλαιότερων ανασκαφών και ο χώρος διαμορφώθηκε κατάλληλα ώστε να γίνει επισκέψιμος.

Τα σημαντικότερα μνημεία και αρχιτεκτονικά σύνολα του αρχαιολογικού χώρου των Αβδήρων είναι:

Η περιοχή της Δυτικής Πύλης και το τείχος του 4ου π.Χ. αιώνα.

Οικία ρωμαϊκών χρόνων με πλακόστρωτη περίστυλη αυλή και περιμετρικά δωμάτια.

Συγκρότημα κατοικιών που είχε χρησιμοποιηθεί και για βιοτεχνικές δραστηριότητες.

Συγκρότημα ρωμαϊκών κατοικιών στο λόφο του Αγίου Παντελεήμονα.

Αρχαϊκός πόλη με τείχη, νεώσοικους, ιερό και κατοικίες.

Οικία κλασικής εποχής στην οποία αποκαλύφθηκε ψηφιδωτό δάπεδο με δελφίνια.

Έχουν επίσης εντοπιστεί διάφορα λιμενικά έργα: τρία από τα λιμάνια βρίσκονται σε περιοχή που σήμερα είναι χερσαία και δύο στην σημερινή παραλία.

Πηγές:

ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΚΟΣ ΟΔΗΓΟΣ "ΑΒΔΗΡΑ ΠΟΛΥΣΤΥΛΟ"

Ντίνα Καλλιντζή, Αρχαιολόγος

Δόμνα Τερζοπούλου Αρχαιολόγος 

Νίκος Ζήκος Αρχαιολόγος 

Εγκυκλοπαίδεια Μαλλιάρης Παιδεία, 2005