Όταν ο νεοκλασικισμός συναντά στοιχεία λαϊκής ή και ανατολίτικης αρχιτεκτονικής! Ο δρ. Σπύρος Ανανγώστου μας μιλά για τα διατηρητέα αρχοντικά της Μυτιλήνης

Μια αστείρευτη γοητεία ασκεί η πόλη της Μυτιλήνης στους επισκέπτες της  χάρη στα υπέροχα αρχοντικά της. Θύμα της ομορφιάς αυτής έπεσα κι εγώ κατά τη τελευταία μου επίσκεψη στο νησί της Λέσβου, επιχειρώντας να φωτογραφίσω αυτό τον πολιτιστικό-αρχιτεκτονικό θησαυρό. 

Μια συγκροτημένη όμως προσπάθεια έχει πραγματοποιήσει εδώ και  χρόνια ο καθηγητής του τμήματος Γεωγραφίας του Πανεπιστημίου Αιγαίου,  Δρ. Σπύρος Αναγνώστου, ο οποίος ήδη διαθέτει πολύτιμο φωτογραφικό υλικό από 90 αρχοντικά της Μυτιλήνης, εκτιμώντας ο ίδιος ότι  «180-200 περίπου κτίρια της πόλεως μπορούν να χαρακτηριστούν με αυτόν τον όρο. Συνολικά, πάνω από 800 κτίρια μέσα στην πόλη της Μυτιλήνης είναι κηρυγμένα «διατηρητέα», αλλά μέσα σε αυτά περιλαμβάνονται πολλές κατηγορίες κτιρίων, όχι μόνο κατοικιών, αλλά και εμπορικών, βιομηχανικών κ.λ.π.» Ένα χαρατηριστικό δείγμα του υλικού του κ.Αναγνώστου δημοσιεύεται στην ανάρτηση αυτή.

Στην απολαυστική συζήτησή μας  με τον καθηγητή, ο οποίος ειδικεύεται σε θέματα Πολεοδομίας-Χωροταξίας, Δικαίου Χωροταξίας  και Περιβάλλοντος, θα εντοπίσετε ενδιαφέροντα στοιχεία για την ελληνική νοοτροπία απέναντι στην πολιτιστική μας κληρονομιά, θύμα της αδηφάγας οικοπεδοποίησης και τσιμεντοποίησης,  ζητήματα όπως την έλλειψη κινήτρων για την διατήρηση των πολιτιστικών αρχιτεκτονικών τεκμηρίων καθώς και την μεταπολεμική «κακοποίηση»  της ομορφιάς των Ελληνικών πόλεων.

συνέντευξη στην Μαρία Αλιμπέρτη

-    -Έχουν απαλλοτριωθεί κάποια από τα αρχοντικά για να διασωθούν από το δημόσιο; Από την λίστα διακηρύξεων μνημείων του ΥΠΠΟ διαφαίνεται ότι κάποιες κηρύξεις άρχισαν την δεκαετία του 80’, έχετε την ίδια εικόνα;

-          «Δεν έχουν απαλλοτριωθεί, απ’ όσο γνωρίζω, αλλά δεν νομίζω και ότι η απαλλοτρίωση είναι η λύση για την διατήρηση τους. Η λύση θα ήταν να δοθούν οικονομικά και φορολογικά κίνητρα στους ιδιοκτήτες τους, πολλοί από τους οποίους δεν είναι σε θέση να τα διατηρήσουν. (Άλλωστε αυτό γίνεται και σε όλον τον κόσμο…) Η κήρυξη τους ως διατηρητέα ξεκίνησε πράγματι τη δεκαετία του ’80, και συνεχίστηκε και την επόμενη.»

-   

-  Όσα στέκουν όρθια μέχρι τις μέρες μας, έχουν διατηρηθεί ως αρχιτεκτονικά σύνολα, δηλαδή μαζί με τον περιβάλλοντα χώρο;

-          -«Δυστυχώς, σε πολλές περιπτώσεις, τα 20-25 τελευταία χρόνια επιτράπηκε να χτιστούν μεζονέτες στα οικόπεδα των σπιτιών αυτών, που σε κάποιες περιπτώσεις ήταν πανέμορφοι κήποι αρκετών στρεμμάτων, οι οποίοι και αποτελούσαν ένα αδιαίρετο σύνολο με τα κτίσματα.»

    

-«Με ποια περίοδο συνδέονται; Τα περισσότερα αρχοντικά διαθέτουν εκλεκτιστικά στοιχεία. Μπορούν να ενταχθούν όλα στο ίδιο αρχιτεκτονικό στυλ; Ποια είναι τα υβριδικά στοιχεία τους;»

-          «Τα «αρχοντικά» της Μυτιλήνης ανήκουν όλα στην περίοδο 1880-1930, και στην πλειονότητα τους χαρακτηρίζονται από αρχιτεκτονικό εκλεκτικισμό. Παρουσιάζουν έντονες δυτικές επιρροές, ενώ σε κάποια μόνο από αυτά κυριαρχούν τα νεοκλασικά  στοιχεία, σε αρκετές περιπτώσεις αναμεμιγμένα με στοιχεία λαϊκής –ή και ανατολίτικης- αρχιτεκτονικής. Κάποια από τα πιο εντυπωσιακά αποτελούν έργα του μεγάλου Λέσβιου αρχιτέκτονα Αργύρη Αδαλή, ο οποίος υπήρξε και ο αρχιτέκτων του εμβληματικού μνημείου της Μυτιλήνης, που είναι η εκκλησία του Αγίου Θεράποντα, αλλά και της εκκλησίας των Ταξιαρχών στο προάστιο Καγιάνι.»

-         

-Τι καταμαρτυρούν τα συγκεκριμένα αρχοντικά  για την διαμόρφωση του χώρου  της πόλης της Μυτιλήνης; Είναι αλήθεια ότι συνδέονται με την οικονομική άνθηση του εμπορίου και την μετανάστευση του πληθυσμού καθώς και τον επαναπατρισμό του;

-          «Όλα ουσιαστικά τα «αρχοντικά» της Μυτιλήνης συνδέονται με την τεράστια οικονομική άνθιση των τελών του 19^ου αιώνα και αρχών του 20^ου, στο νησί. Η πόλις της Μυτιλήνης υπήρξε το 7^ο σε εμπορική κίνηση λιμάνι της αχανούς τότε οθωμανικής Αυτοκρατορίας, και οι Λέσβιοι έμποροι είχαν ιδρύσει παροικίες σε μια σειρά από λιμάνια, όπως Οδησσό, Βάρνα, Σμύρνη, Αλεξάνδρεια, Μασσαλία και Λονδίνο. Πολλά από τα αρχοντικά που έχτιζαν στην πατρίδα τους την Μυτιλήνη ήταν έτσι άμεσα επηρεασμένα από την αρχιτεκτονική των πόλεων όπου είχαν ζήσει.»

-     Με ποιες πολιτιστικές ταυτότητες και ποιες πρακτικές θα μπορούσαμε να συσχετίσουμε τα συγκεκριμένα πολιτιστικά τεκμήρια; Κατά πόσο έπαιξε ρόλο η ετερότητα π.χ. η οθωμανική ταυτότητα στη διαμόρφωση της συγκεκριμένης αρχιτεκτονικής;

-            «Η Οθωμανική υπηκοότητα των Ελλήνων κατοίκων της εποχής δεν έπαιξε κανέναν ουσιαστικό ρόλο στην αρχιτεκτονική των κατοικιών αυτών, με εξαίρεση  μία κατηγορία τους, που προσδιορίστηκε αρνητικά από την τουρκική κυριαρχία: πρόκειται για τα «αρχοντικά» που ανήκουν στην κατηγορία των «νεοκλασικών», και τα οποία τα έχτιζαν έτσι οι ιδιοκτήτες τους με σκοπό να υπογραμμίσουν και να προβάλουν την Ελληνικότητα τους.»

 -   Πόσο έχει αλλάξει σήμερα  η αστική γεωγραφική οργάνωση στην πόλη;

-          «Η σημερινή πόλις της Μυτιλήνης έχει υποστεί την μεταπολεμική «κακοποίηση» που έχουν υποστεί όλες σχεδόν οι Ελληνικές πόλεις, καθώς δεν υπήρξε έγκαιρα μέριμνα για την διάσωση των ιστορικών τους κέντρων. Οπωσδήποτε, υπήρξε και ένας δεύτερος επιβαρυντικός παράγοντας σε αυτήν την υποβάθμιση, που έχει να κάνει με το χαμηλό επίπεδο της αισθητικής των ίδιων των κατοίκων και των τοπικών ιθυνόντων που αυτοί εκλέγουν…»