Ποιές είναι οι «Καρυάτιδες της Θεσσαλονίκης»; Μια περιπέτεια αρχαιοκαπηλείας και το άδοξο τέλος της

 Οι «Μαγεμένες» ή Ιncantadas, τα γλυπτά μιας ρωμαϊκής κιονοστοιχίας της Θεσσαλονίκης που το 1864 αποσπάστηκαν από τον παλαιογράφο Εμμανουέλ Μιλλέρ και κατέληξαν στο Λούβρο, φιλοξενούνται «προσωρινά»στο Αρχαιολογικό Μουσείο Θεσσαλονίκης.

Η πορεία τους στον χρόνο και η «μετανάστευση» τους βοηθά να ανασυνθέσουμε το παρελθόν αλλά και το παρόν της πόλης. Με ίχνη από τη ρωμαϊκή και βυζαντινή Θεσσαλονίκη, το οθωμανικό τοπίο, κάτω από τον ίσκιο τους έζησαν  διαφορετικές εθνοτικές και θρησκευτικές ομάδες που ζούσαν στην πόλη από τον 15ο αιώνα έως τις αρχές του 20ού.

Ένα από τα σημαντικότερα μνημεία της Ρωμαϊκής περιόδου αποσπάστηκε βίαια και εκλάπη από τη Στοά των Ειδώλων στη Θεσσαλονίκη το 1864 από τον Μίλερ και φυγαδεύτηκαν στη Γαλλία, όπου και βρίσκονται μέχρι σήμερα, στο μουσείο του Λούβρου.

Πριν τέσσερα χρόνια γύρισαν, όχι οι ίδιες αλλά τα αυθεντικά αντίγραφά τους, στην πόλη όπου «έζησαν» αιώνες.

Πρόκειται για τέσσερα αμφίπλευρα γλυπτά, οι λεγόμενες «Καρυάτιδες της Θεσσαλονίκης» που αναπαριστούν οχτώ αγάλματα τα οποία κοσμούσαν τη Στοά των Ειδώλων. Στα τέλη του 2ου αρχές του 3ου αιώνα μ.Χ. τοποθετήθηκαν πάνω σε ένα μνημείο που σχημάτιζε στοά, ανατολικά της Παναγίας Χαλκέων, βόρεια της οδού Εγνατίας, νότια της Ρωμαϊκής αγοράς και πολύ κοντά στην τότε εκκλησία του Αγίου Νικολάου του Τρανού (κάηκε το 1917). 

Πρόκειται για οχτώ ανάγλυφες μαρμάρινες μυθολογικές μορφές που κοσμούν μια κορινθιακή κιονοστοιχεία,  ύψους 12,69 μέτρα και μήκους 20,465 μέτρα. 

Οι μορφές ήταν αμφίπλευρες πάνω σε τέσσερις πεσσούς και αναπαριστούν μία Μαινάδα που παίζει φλάουτο, τον θεό Διόνυσο σε νεαρή ηλικία δίπλα σε έναν πάνθηρα, την Αριάδνη στεφανωμένη με τα φύλλα μιας κληματαριάς, τη Λήδα μαζί με τον κύκνο, τη Νίκη, την Αύρα με το πέπλο της, τον Διόσκουρο με ένα άλογο στα πόδια του και τον Γανυμήδη μαζί με τον Δία μεταμορφωμένο σε αετό. Σε ένα από τα επιστύλια υπήρχε τμήμα επιγραφής: …ΝΓΕΓΕΝΗΜΕΝΟΝΥΠΟ…

Γυρίζοντας τον χρόνο

Από γκραβούρες του 18^ου αιώνα γνωρίζουμε ότι το μνημείο ήταν ενσωματωμένο σε ένα σπίτι στην εβραϊκή συνοικία Rogos και σύμφωνα με τους περιηγητές όλες μαζί συνιστπύσαν ένα μεγαλοπρεπές μνημείο, το οποίο φαινόταν από πολύ μακριά.   

Όμως οι φλόγες της μεγάλης φωτιάς του 1917 κατέστρεψαν το σπίτι και όλη η συνοικία. Τα ερείπια κατεδαφίστηκαν.

Είχε προηγηθεί κατά πολύ η αρπαγή των Μαγεμένων το 1864 από τον παλαιολόγο Εμμανουέλ Μίλερ, που βανδάλισε το μνημείο, αφού δωροδόκησε τον σουλτάνο και  κατάφερε με την άδειά να αποσπάσει βίαια τους αμφίπλευρους πεσσούς και διάφορα άλλα μέλη του μνημείου, τα οποία έσετιλε στη Γαλλία.

Η μεταφορά των μαρμάρων έγινε με βοϊδάμαξες και οι Θεσσαλονικείς ξέσπασαν σε έντονες διαμαρτυρίες για την κλοπή του μνημείου. Ο  Μίλερ κατάφερε να ακρωτηριάσει ένα από τα πιο όμορφα μνημεία της πόλης, με αποτέλεσμα σήμερα να εκτίθενται στο μουσείο του Λούβρου.

Τα αντίγραφα

 Πιστά αντίγραφα σήμερα κοσμούν το προστώο του Αρχαιολογικού Μουσείου Θεσσαλονίκης.

Η προσπάθεια για τον επαναπατρισμό τους έγιναν το 1997 και το 2012 με αφορμή τη συμπλήρωση των 100 χρόνων της απελευθέρωσης της Θεσσαλονίκης, έγιναν οι πρώτες ενέργειες για να κατασκευαστούν τα αντίγραφα των Μαγεμένων και να επαναπατριστούν τα εκμαγεία στην πόλη, χωρίς όμως αποτέλεσμα.

 Τελικά, το 2015 με πρωτοβουλία της ΔΕΘ – Helexpo, τα αντίγραφα καταφθάνουν στην 80η ΔΕΘ και εκτίθενται στο περίπτερο 3, με το κόστος για την κατασκευή και μεταφορά των εκμαγείων να ανέρχεται στο ποσό των 150.000 ευρώ με χρηματοδότηση.

Τον Σεπτέμβριο του 2017  έγιναν τα εγκαίνια της μόνιμης έκθεσης της στοάς των Ειδώλων στο προστώο του Αρχαιολογικού Μουσείου Θεσσαλονίκης, όπου εκτίθενται πλέον οι τέσσερις αμφίγλυφοι πεσσοί.

Πηγή: https://www.thessnews.gr/, https://www.amth.gr/