Ως παλιά Συμβασιλεύουσα, δηλαδή δεύτερη σημαντικότερη πόλη της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας μετά την Κωνσταντινούπολη, η Θεσσαλονίκη φημίζεται για τις εξαιρετικής ομορφιάς βυζαντινές εκκλησίες της. Μια από αυτές είναι ο Ναός του Αγίου Νικολάου του Ορφανού, που έχει χαρακτηριστεί ως Μνημείο Παγκόσμιας Πολιτιστικής Κληρονομιάς, Η εκκλησία βρίσκεται στη βορειοανατολική γωνία της Άνω Πόλης, εντός των τειχών, μεταξύ των οδών Ηροδότου και Αποστόλου Παύλου.
Του Ανδρέα Αναγνωστόπουλου
Ο ναός
Στη σημερινή του μορφή, ο ναός είναι μια μονόχωρη ξυλόστεγη βασιλική με περίστωο στις τρεις πλευρές, στεγασμένη με δίρριχτη στέγη στον κεντρικό χώρο.
Από τις τοιχογραφίες του, η ανέγερση του μνημείου τοποθετείται κατά τη δεκαετία 1310-1320.
Η εκκλησία του Αγίου Νικολάου του Ορφανού ήταν το καθολικό παλιού άγνωστου μοναστηριού, που συνέχισε να λειτουργεί καθ' όλη τη διάρκεια της Τουρκοκρατίας. Ο ιδιαίτερα πλούσιος τοιχογραφικός διάκοσμος ήρθε στο φως την περίοδο 1957-1960, οπότε οι τοιχογραφίες καθαρίστηκαν από το σοβά που είχαν ρίξει οι Οθωμανοί.
Τοιχογραφίες
Ο αριστουργηματικός τοιχογραφικός διάκοσμος της εκκλησίας του Αγίου Νικολάου του Ορφανού αποτελεί ένα από τα πιο αντιπροσωπευτικά δείγματα ζωγραφικής της παλαιολόγειας Αναγέννησης.
Στον κυρίως ναό απεικονίζονται σκηνές των Παθών, του Αναστάσιμου και του λειτουργικού κύκλου, καθώς και μορφές Αγίων.
Σκηνές του Ακάθιστου Ύμνου κοσμούν τη βόρεια στοά, ο βίος του Αγίου Νικολάου και Μηνολόγια τη δυτική, ενώ ορισμένα θαύματα του Χριστού, οι προεικονίσεις της Θεοτόκου και ο βίος του Αγίου Γερασίμου του Ιορδανίτη τη νότια στοά.
Οι αφηγηματικές σκηνές χαρακτηρίζονται από γραφικότητα και ζωηρότητα, ενώ οι σκηνές του Πάθους από δραματική ένταση. Στις μεμονωμένες μορφές αναδεικνύεται ο όγκος, η λεπτότητα των χαρακτηριστικών και ο χρωματικός πλούτος.
Παράλληλα, οι τοιχογραφίες του ναού αποτελούν έργο της ώριμης παλαιολόγειας Αναγέννησης που συνδέεται με τον καλλιτεχνικό κύκλο των Θεσσαλονικέων ζωγράφων Γεωργίου Καλλιέργη, Μιχαήλ Αστραπά και Ευτύχιου. Ο δημιουργός τους πιθανώς ταυτίζεται με εκείνον που φιλοτέχνησε το καθολικό της σερβικής μονής Χιλανδαρίου το 1314.
Επίσης, στον ναό υπάρχει απεικόνιση του Αγίου Γεωργίου του Γοργού και του Αγίου Κλήμη Αχρίδας - θέματα αγαπητά στη σερβική εικονογραφία που αποδεικνύουν τον κεντρικό ρόλο της Θεσσαλονίκης στην τέχνη των Βαλκανίων.
Ιστορία
Το όνομα του ναού, Άγιος Νικόλαος Ορφανός ή των Ορφανών, συναντάται για πρώτη φορά σε πηγές του 17ου και 18ου αιώνα. Ταυτίζεται με τον άγνωστο κτήτορα του μνημείου, που ανήκε στην οικογένεια των Ορφανών ή στη λειτουργία ορφανοτροφείου στο χώρο της μονής.
Άλλες πηγές αποδίδουν το όνομα στην ιδιότητα του Αγίου Νικολάου ως προστάτη των χηρών και των ορφανών. Ως ιδρυτής του ναού έχει προταθεί από τους ερευνητές ο Νίκων Σκουτέριος Καπανδρίτης Ορφανός, καθώς και ο ηγεμόνας (κράλης) της μεσαιωνικής Σερβίας, Μιλιούτιν, που λόγω του γάμου του με την πριγκίπισσα Σιμωνίδα είχε στενούς δεσμούς με τη βυζαντινή Θεσσαλονίκη.
Πηγές
Βυζαντινά και Μεταβυζαντινά μνημεία της Θεσσαλονίκης, Ρέκος, Θεσσαλονίκη 1997, Συλλογικό - Ε. Μαρκή
Χρυσάνθη Μαυροπούλου-Τσιούμη. Ο Άγιος Νικόλαος ο Ορφανός. Θεσσαλονίκη: Εταιρεία Μακεδονικών Σπουδών, 1970.
Χαράλαμπος Μπακιρτζής. Άγιος Νικόλαος Ορφανός: οι τοιχογραφίες. Αθήνα: Ακρίτας, 2003.
Άννα Τσιτουρίδου. Ο ζωγραφικός διάκοσμος του Αγίου Νικολάου Ορφανού στη Θεσσαλονίκη: συμβολή στη μελέτη της Παλαιολόγειας ζωγραφικής κατά τον πρώιμο 14ο αιώνα. Θεσσαλονίκη: Κέντρο Βυζαντινών Ερευνών, 1986.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου