culturelovers: Ο αρχαιολογικός χώρος της Βραυρώνας: Το αρχαίο ιερό αφιερωμένο στη γυναικεία ωρίμανση και λοχεία!

Το Ιερό της Βραυρώνιας Αρτέμιδας στην Ανατολική Αττική ένας αρχαιολογικός χώρος σημαντικός λόγω των θρησκευτικών παραδόσεων και της σύνδεσής του με τις κοινωνικές λειτουργίες του αθηναϊκού κράτους, όχι όμως και τόσο γνωστός κρύβει καλά κρυμμένα γυναικεία μυστικά και συγκεκριμένα μια άλλη πτυχή της θεάς του κυνηγιού. Προστάτιδα του τοκετού, των νεογνών, των επίτοκων και των λεχώνων εμφανίζεται η θεά της φύσης και με αυτή της τη λατρεία συνδέθηκε σε αυτό τον όμορφο τόπο με μια άλλη πλευρά της γυναικείας φύσης. Σε αυτή τη σύνδεση συνέβαλαν και διαβατήριες τελετές για την μετάβαση των κοριτσιών από την παιδική ηλικία σε αυτή της γυναίκας.

της Μαρίας Αλιμπέρτη

Ο αρχαιολογικός χώρος

Τα παλαιότερα ευρήματα που σχετίζονται με τη λειτουργία του ιερού στη Βραυρώνα ανάγονται στην Νεολιθική Εποχή.
Προϊστορικά χνάρια εντοπίζονται χάρη στο ναό ή το ηρώο της Ιφιγένειας, το οποίο είχε κτίσθεί στη θέση του Iερού Σπηλαίου, που σχετίζεται τη λατρεία της Ιφιγένειας.

Τα σημερινά αρχαιολογικά «αποτυπώματα» αποδίδονται στις αρχές του 5ου αιώνα π.Χ., όταν κτίζεται ο μεγάλος πώρινος δωρικός ναός της Αρτέμιδας κοντά στον Ερασινό ποταμό, διέθετε τρίκλητο σηκό και βαθύ άδυτο, ο οποίος οικοδομήθηκε στη θέση ενός παλαιότερου αρχαϊκού ναού. Σήμερα σώζονται μόνο τα θεμέλια, ενώ ούτε το λατρευτικό άγαλμα της θεάς, που θεωρείται έργο του Πραξιτέλη, δεν έφθασε στις μέρες μας.

Ο επισκέπτης μπορεί να θαυμάσει τη «στοά των άρκτων» σε σχήμα Π, που πλαισιώνει προς Βορρά τον υπαίθριο χώρο του ναού σχηματίζοντας ορθογώνια αυλή. Εκεί εκτιμάται ότι ήταν τα δωμάτια της στοάς που διέμεναν τα παιδιά στη διάρκεια της θητείας τους στις υπηρεσίες της θεάς.

Από τους πήλινους κρατηρίκσους ενημερωνόμαστε ότι υπήρχε ο βωμός, όπου γίνονταν θυσίες κατά τις ιδιαίτερες τελετές με τα κορίτσια πριν φθάσουν στην ηλικία της ήβης, οι «άρκτοι» φορώντας κροκωτούς, κοντούς χιτώνες και μιμούμενεςαρκούδες χόρευαν γύρω του στη διάρκεια της «αρκτείας» τους, διαβατήριου εθίμου προς την ενηλικίωση, μετάβασης από την παρθενικότητα στον έγγαμο βίο.

Μύθος

Τα «αρκτεία» προήλθαν από ένα «ατυχές» γεγονός: Ένα κορίτσι πείραξε την αρκούδα που βρισκόταν στο ιερό. Η αρκούδα τότε το γρατσούνισε και τα αδέλφια του κοριτσιού την σκότωσαν, εξοργίζοντας έτσι τη θεά, η οποία για να εξευμενιστεί ζήτησε στο εξής όλα τα κορίτσια πριν από τον γάμο να διεξάγουν τελετές προς τιμήν της.

Η λατρεία της Άρτεμης στο ιερό της Βραυρώνας χρονολογείται από τη γεωμετρική εποχή, με την ακμή αυτής στο τέλος του 6ου και στο πρώτο μισό του 5ου αι. π.Χ. 124. Μια φορά κάθε τέσσερα χρόνια τα κορίτσια εγκατέλειπαν για ένα συγκεκριμένο χρονικό διάστημα τη ζωή στην οικογένεια και αναχωρούσαν για το ιερό της Άρτέμιδος

Κάποιοι ερευνητές αμφισβητούν τις τελετές ως διαδικασία ενηλικίωσης και θεωρούν ότι προσέφεραν υπηρεσία προς την πολιτεία (civic service) δηλαδή η ἀρκτεία- η ωρίμανση, η οικογένεια και η γέννα- αποτελούσε περισσότερο καθήκον στην πολιτεία.

Βραυρώνια

Πρόκειται για πομπές προς τιμή της Βραυρωνίας Άρτεμιδος, που υπήρχε και στην Ακρόπολη των Αθηνών τον 6ο αιώνα π.Χ. , όταν ο Πεισίστρατος τής κτίζει το Βραυρώνιο, καθώς ο τύραννος καταγόταν από τη Βραυρώνα. Στο εσωτερικό του ιερού φυλασσόταν το ξύλινο άγαλμα (ξόανο) της θεάς, αντίστοιχο με εκείνο που υπήρχε στο ιερό της Βραυρώνας. Σύμφωνα με τον Παυσανία τον 4ο αι. π.Χ. προστέθηκε στο ιερό ένα δεύτερο άγαλμα, έργο του γλύπτη Πραξιτέλη. Από το Βραυρώνιο άρχιζε η πομπή που πραγματοποιούνταν κάθε πέντε χρόνια. Στο ιερό της θεάς, τελούνταν θυσίες, αθλητικοί και μουσικοί αγώνες, καθώς και αρματοδρομίες.

Ανασκαφές

Την ιδιαιτερότητα του χώρου που υπάρχει εκκλησία του Aγίου Γεωργίου είχε εντοπίσει τον 19ο αι. οLudwig Ross και την ευρύτερη περιοχή της Βραυρώνας το 1885 ο Βαρέλιος Στάης, ο οποίος ανακάλυψε προϊστορικούς σπηλαιώδεις τάφους με κτερίσματα στο Λαπούτσι Χαμολιάς.

Στον χώρο παρενέβει η Εν Αθήναις Αρχαιολογική Εταιρεία, υπό τη διεύθυνση του Ιωάννη Παπαδημητρίου.Η στοά αναστηλώθηκε από τον καθηγητή Χ. Μπούρα, με ελάχιστες αναγκαίες προσθήκες, τα σωζόμενα μέλη των κιονοστοιχιών και του θριγκού της

Στο πλαίσιο των παρεμβάσεων αποκαταστάθηκε και συντηρήθηκε ο ζωγραφικός διάκομος του Αγίου Γεωργίου. Μετά το 2005 εργασίες συντήρησης προχώρησαν και στη στοά όμως το εγχείρημα είναι δύσκολο καθώς λόγω της υγρασίας που ευνοεί την βλάστηση η οποία προκαλεί ρωγμές αλλά και λόγω της ιδιαιτερότητας του υπεδάφους- κατακράτησης όμβριων υδάτων αλλά και μεταφορά θαλάσσιων υπόγειων υδάτων που προκαλούν άλατα, παρατηρείται συσσώρευση και κατακράτηση υδάτων οπότε και πραγματοποιήθηκαν έργα αντιπλημμυρικής προστασίας.

Το μουσείο

Πλησίον του αρχαιολογικού χώρου, βρίσκεται το Αρχαιολογικό Μουσείο Βραυρώνας, το οποίο παρουσιάζει με σύγχρονες μουσειολογικές και μουσειογραφικές μεθόδους τα πλούσια και ποικίλα ευρήματα από την ανασκαφή αλλά και αρχαιότητες από την ευρύτερη περιοχή της Μεσογαίας.

Με εύγλωττο τρόπο, μετά την ανακαίνιση του 2009 αναδεικνύονται οι προϊστορικοί οικισμοί και αρχαίος δήμος Φιλαϊδών, τα μνημεία του ιερού της Αρτέμιδας και της ευρύτερης περιοχής της Βραυρώνας, οι θρησκευτικές παραδόσεις, οι ιδιότητες της θεάς, καθώς και η ιστορία της Μεσογαίας.

Στον εκθεσιακό χώρο που αναπτύσσεται σε ένα επίπεδο- προθάλαμος, πέντε αίθουσες και αίθριο- ο επισκέπτης θαυμάζει έργα από την Πρώιμη Εποχή του Χαλκού έως και τη Ρωμαϊκή Εποχή,τα ευρήματα του Ιερού της Βραυρωνίας Αρτέμιδας, σημαντικά γλυπτά, όπως είναι αυτά των «Άρκτων».