Από τα πλέον αξιόλογα μεταβυζαντινά μνημεία όλης της Ελλάδας είναι η
εκκλησία του Τιμίου Σταυρού Δολιανών - Κρανιάς, στην περιοχή της νότιας Πίνδου. Ο ναός, που ήταν το καθολικό παλιού μοναστηριού,
χρονολογείται στον 18ο αιώνα και
βρίσκεται σε απόσταση 1,5 χλμ. από τον οικισμό Δολιανά και 2 χλμ. από την
κοινότητα Κρανιά Ασπροποτάμου.
Η εκκλησία αυτή αποτελεί μοναδικό αρχιτεκτονικό θαύμα, σύμφωνα με τους
ειδικούς, αφού στη στέγη της υψώνονται 13 τρούλοι - το ιδιαίτερο αυτό
χαρακτηριστικό της αποκαλείται «χορός των τρούλων»!
Του Ανδρέα Π. Αναγνωστόπουλου
Το μνημείο
Το οικοδόμημα του Ιερού Ναού του Τιμίου Σταυρού χαρακτηρίζεται από την
ιδιόρρυθμη αρχιτεκτονική, τις καινοτόμες εφαρμογές και την κατασκευαστική
πρωτοτυπία του. Αποτελείται από τον πολύτρουλο και πολύκογχο κυρίως ναό, καθώς
και τον ανακαινισμένο σήμερα νάρθηκα.
Ο κυρίως ναός ακολουθεί στην κάτοψη τον ρυθμό της τρίκλιτης βασιλικής με
τρεις ημικυκλικές αψίδες στην ανατολική πλευρά. Η εκκλησία καλύπτεται με στέγη
από πλάκες σχιστόλιθου, πάνω από την οποία υψώνονται 12 τρούλοι και τρουλίσκοι
κτιστοί. Στο εσωτερικό του Ιερού Βήματος διαμορφώνεται σύνθρονο και επισκοπικός
θρόνος.
Στο εσωτερικό του ο ναός δεν είναι αγιογραφημένος. Μάλιστα δεν φέρει καν
επιχρίσματα και με τον τρόπο αυτό αναδεικνύεται ακόμη περισσότερο η ιδιαίτερη
φυσιογνωμία της λίθινης κατασκευής του, που δεσπόζει με μεγαλοπρέπεια.
Το στοιχείο που κυριαρχεί και εντυπωσιάζει στο εξωτερικό μέρος του ναού
είναι οι πολλοί του τρούλοι, οι οποίοι είναι περισσότεροι εξωτερικά από όσους
είναι ορατοί στο εσωτερικό. Κάποιοι δηλαδή από αυτούς έχουν καθαρά διακοσμητικό
χαρακτήρα και είναι επιπρόσθετα κτισμένοι στην στέγη του κτιρίου.
Ένα άλλο κύριο χαρακτηριστικό του Ιερού Ναού του Τιμίου Σταυρού είναι ο
πλούσιος πλαστικός διάκοσμος, καθώς και τα αξιόλογα ανάγλυφα λαϊκής
τεχνοτροπίας που κοσμούν το εξωτερικό μέρος του ναού.
Ιστορικό
Πρώτη γραπτή αναφορά στο μνημείο γίνεται σε δύο έγγραφα, του 1839 (Φιρμάνι)
και 1841 (Απανταχούσα), που αφορούν στην ανακαίνιση και ανοικοδόμηση του ναού.
Ο ναός του Τιμίου Σταυρού, ήταν καθολικό παλιάς μονής (προφορική παράδοση
χρονολογεί την κατασκευή του μοναστηριού στα 1630), η οποία καταγράφεται ως
μονή του Αγίου Νικολάου, ενώ σήμερα οι κάτοικοι της περιοχής την ονομάζουν Μονή
της Αγίας Ζώνης.
Εξάρτημα της ίδιας μονής ήταν ακόμη ένα παρεκκλήσιο, αφιερωμένο στον Άγιο
Νικόλαο, που βρισκόταν σε κοντινή απόσταση. Από τα τρία αυτά ιδρύματα που
αποτελούν μετόχια της Ιεράς Μονής Αγίου Στεφάνου Μετεώρων, σώζεται ακέραιος
μόνο ο ναός του Τιμίου Σταυρού, ενώ τα άλλα δύο, όπως και
άλλα μνημεία στα γύρω χωριά, καταστράφηκαν το 1943, από σφοδρή επιδρομή των
Γερμανών.
Κτήτορας του ναού, σύμφωνα με λιθανάγλυφη σχετική επιγραφή, είναι ο
Γιανούσιος Γκουγκουζής από το χωριό Βεντίστα (σημερινός Αμάραντος)
Ασπροποτάμου.
Αποκατάσταση
Από τα τέλη της δεκαετίας του ’50, με πρωτοβουλία των κατοίκων της
περιοχής, που δεν έπαψαν ποτέ να εκδηλώνουν την έμπρακτη αγάπη τους για το ναό
του Τιμίου Σταυρού, ξεκίνησαν οι πρώτες εργασίες αναστήλωσης του. Η πρώτη
επέμβαση, που έγινε με πρωτοβουλία και οικονομική συνδρομή των κατοίκων της
Κρανιάς και των Δολιανών, πραγματοποιήθηκε στις 13-9-1956, όπως αναφέρει
επιγραφή που τοποθετήθηκε στο κτίριο.
Ακολούθησε η επιστέγαση με κεραμίδια του κενού που άφησε ο γκρεμισμένος
κεντρικός τρούλος στο χρονικό διάστημα 1960-1963. Στην συνέχεια η αναστηλωτική
προσπάθεια οργανώνεται συστηματικά με πρωτοβουλία του Σεβασμιωτάτου Μητροπολίτη
κ. Σεραφείμ και λαμβάνει επίσημο χαρακτήρα, με την ανάθεση από το ΥΠΠΟ στον
αρχιτέκτονα κ. Κατσιμπίνη της μελέτης συντηρήσεως του κτιρίου.
Τα τελευταία χρόνια, σε συνεργασία με την Ιερά Μονή Αγίου Στεφάνου
Μετεώρων, η Εφορία Αρχαιοτήτων Τρικάλων πραγματοποιεί εργασίες συντηρήσεως του
ναού και αναπλάσεως του περιβάλλοντος χώρου.
Λειτουργία του ναού
Ο ναός του Τιμίου Σταυρού λειτουργεί με ευθύνη της Ιεράς Μονής Αγίου
Στεφάνου Αγίων Μετεώρων, στην οποία ανήκει ως μετόχι. Παραμένει ανοικτή για
τους επισκέπτες-προσκυνητές από τις 10.00 π.μ. έως τις 18.00 μ.μ. στις εξής
περιόδους: από τον Απρίλιο μέχρι τον Οκτώβριο καθημερινά, εκτός Τετάρτης, καθ’
όλη την διάρκεια της Διακαινησίμου εβδομάδος (από την Δευτέρα του Πάσχα μέχρι
την Κυριακή του Θωμά), καθώς και τα Σαββατοκύριακα των μεγάλων εορτών και
αργιών.
Η Ιερά Μονή πανηγυρίζει δύο φορές τον χρόνο: την εορτή της Αγίας Ζώνης στις
31 Αυγούστου, οπότε και τελείται ιερά αγρυπνία το βράδυ της 30ης Αυγούστου, και
κατά την εορτή της Υψώσεως του Τιμίου Σταυρού στις 14 Σεπτεμβρίου, με
πανηγυρικό εσπερινό την παραμονή και πανηγυρική Θεία Λειτουργία ανήμερα της
εορτής.
Πηγές
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου