Ποια η ιστορία της ανέγερσης του Μνημείου του Αγνώστου Στρατιώτη;

Αναγνωρίσιμο σε όλους μας είναι το Μνημείο του Αγνώστου Στρατιώτη, που βρίσκεται μπροστά από το κτίριο της Βουλής των Ελλήνων, όμως ελάχιστα γνωστή είναι η ιστορία της κατασκευής αυτού του κενοταφίου προς τιμή των πεσόντων στους πολέμους.

Η απόφαση για την ανέγερση ενός μνημείου στον άγνωστο στρατιώτη ελήφθη από τον  στρατηγό και για λίγους μήνες δικτάτορα Θεόδωρο Πάγκαλο. Με απόφαση του, καθώς ήταν και υπουργός Στρατιωτικών, ο Πάγκαλος, στις 3 Μαρτίου 1926, προκήρυξε καλλιτεχνικό διαγωνισμό στην εφημερίδα Εσπέρα «διά την υποβολήν μελέτης ανεγέρσεως τάφου Αγνώστου Στρατιώτου εις την έμπροσθεν των Παλαιών Ανακτόρων Πλατείαν, καταλλήλως προς τούτο διαρρυθμιζομένην». Στις 9 Οκτωβρίου 1926, το Υπουργείο Στρατιωτικών ενέκρινε και βράβευσε κατά πλειοψηφία την μελέτη του αρχιτέκτονα Εμμανουήλ Λαζαρίδη. 

Του Ανδρέα Αναγνωστόπουλου 

Η θέση του Μνημείου είχε υποδειχθεί από τον ίδιο τον αρχιτέκτονα στην θέση των Παλαιών Ανακτόρων (σημερινή Βουλή των Ελλήνων), ενώ ήταν και πρόταση του Πάγκαλου, ο οποίος επιθυμούσε στο κτίριο των Παλαιών Ανακτόρων να στεγαστεί το Υπουργείο Στρατιωτικών. 

Ωστόσο, μετά από έντονες αντιδράσεις, το 1929, στην Ζ΄ συνεδρίαση της Βουλής, ο τότε πρωθυπουργός Ελευθέριος Βενιζέλος, παραμερίζοντας τη διαφωνία του με τον Θεόδωρο Πάγκαλο, αποφάσισε ότι η καλύτερη θέση ήταν η αρχική στην Πλατεία Ανακτόρων, θεωρώντας ότι το μνημείο πρέπει να είναι στο κέντρο της Αθήνας, όπως είναι το αντίστοιχο της Γαλλίας που βρίσκεται στο κέντρο του Παρισιού.

Η επιτροπή ανέγερσης είχε δώσει όλη την ευθύνη κατασκευής στον αρχιτέκτονα Εμμανουήλ Λαζαρίδη. Αρχικά, η επιτροπή είχε συνεργαστεί με τον γλύπτη Θωμά Θωμόπουλο, ο οποίος είχε προτείνει ως κεντρικό γλυπτό την παράσταση γιγαντομαχίας, όπου μια μορφή αγγέλου, που θα συμβόλιζε την Ελλάδα, θα παραλάμβανε στοργικά τον νεκρό στρατιώτη. 

Παρά την αρχική συμφωνία με τον Θωμόπουλο, ο Λαζαρίδης, ως επιβλέπων όλων των εργασιών, τον παραμέρισε από το έργο εξαιτίας χρηματικής ασυμφωνίας. Το 1930,  ο αρχιτέκτονας αντικατέστησε τον Θωμόπουλο με τον γλύπτη Φωκίωνα Ροκ, ενώ η επιτροπή ανέγερσης ενέκρινε νέα πρόταση για το έργο, με έναν οπλίτη «εκτάδην κείμενο» (ξαπλωμένο στο έδαφος). 

Το μνημείο είναι μια αστική σύνθεση με αρχές γαλλικής πολεοδομικής παράδοσης και κλασικισμού, συνδυασμένες με το μοντέρνο πνεύμα της Αρ Ντεκό και με συμβολικές αναφορές στην ελληνική αρχαιότητα. 

Κεντρικό θέμα ήταν η ενότητα του μνημείου με την πλατεία Συντάγματος, η εναρμόνισή του με τα νεοκλασικά Ανάκτορα και η συμβολή στην ανάπλαση της πλατείας Συντάγματος με κύριο άξονα την οδό Ερμού. Για την κατασκευή του μνημείου έγινε εκσκαφή μεγάλης κλίμακας και ισοπεδώθηκε το λοφώδες τοπίο μπροστά από τη Βουλή.

Το έργο είναι ένα ανάλημμα σχήματος Π από λαξευμένους πωρόλιθους μεγάλων διαστάσεων. Το γλυπτό βρίσκεται στο βάθος και κεντρικά του όλου έργου. Αριστερά και δεξιά υπάρχουν δύο πλευρικές κλίμακες (σκάλες) ενώ στο κέντρο υπάρχει ένας τάφος σε παραλληλόγραμμο πλαίσιο και ανυψωμένος. Οι μνημειώδεις κλίμακες είναι διακοσμητικές, καθώς τα σκαλοπάτια τους προορίζονταν για θεωρεία κατά τη διάρκεια τελετών.

Το γλυπτό παριστάνει μια γυμνή ανδρική μορφή ενός νεκρού πολεμιστή ξαπλωμένη σε κάποια έξαρση του εδάφους. Ο νεκρός πολεμιστής στο αριστερό χέρι κρατάει κυκλική ασπίδα, στο κεφάλι φοράει αρχαίο κράνος με το πρόσωπο γυρισμένο από τα πλάγια, ώστε να θυμίζει αρχαίο νόμισμα. Η απόδοση του σώματος του νεκρού από τον καλλιτέχνη δίνει την εντύπωση στο θεατή ότι ο Άγνωστος Στρατιώτης αναπαύεται ζωντανός, έτοιμος να σηκωθεί.

Αριστερά και δεξιά της παράστασης έχουν χαραχτεί φράσεις από το έργο του Θουκυδίδη: ΜΙΑ ΚΛΙΝΗ ΚΕΝΗ ΦΕΡΕΤΑΙ ΕΣΤΡΩΜΕΝΗ ΤΩΝ ΑΦΑΝΩΝ, από την περιγραφή της ταφικής τελετής πριν την εκφώνηση του Επιταφίου του Περικλή - 2.34- φαίνεται αριστερά, ενώ στα δεξιά ΑΝΔΡΩΝ ΕΠΙΦΑΝΩΝ ΠΑΣΑ ΓΗ ΤΑΦΟΣ από τον Επιτάφιο (2.43). Στο μέσο του κενοταφίου χαράχτηκε με μικρότερα γράμματα η φράση: ΕΙΣ ΑΦΑΝΗ ΣΤΡΑΤΙΩΤΗ.

Τον τοίχο περιβάλλουν εκατέρωθεν πελεκημένοι πωρόλιθοι όπου είναι χαραγμένα, κατά ενότητες, τα ονόματα τόπων που έδωσε πολύνεκρες μάχες ο ελληνικός στρατός στη νεότερη ιστορία. Στα αριστερά της σύνθεσης περιλαμβάνονται οι μάχες του Α΄ Βαλκανικού Πολέμου. Στο κέντρο του μνημείου, στους πωρόλιθους που υπάρχουν στις κλίμακες, περιλαμβάνονται μάχες του Β΄ Βαλκανικού Πολέμου και της Μικρασιατικής Εκστρατείας. 

Στα δεξιά της σύνθεσης αναγράφονται συγκρούσεις του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου και επιχειρήσεις του Ελληνικού Στρατού στη Μεσημβρινή Ρωσία (Ουκρανία). Μετά από την απελευθέρωση το 1944, πάνω στο κενοτάφιο προστέθηκαν τα πεδία των μαχών του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου και αργότερα οι επιχειρήσεις στη Κορέα (1950-1953). Το 1994, με απόφαση της Βουλής των Ελλήνων προστέθηκε και το όνομα «Κύπρος».

Τα υπόλοιπα καλλιτεχνικά στοιχεία του μνημείου συμπλήρωσε ο καθηγητής γλυπτικής Κώστας Δημητριάδης. Με την δημιουργία του γλυπτού διαμορφώθηκε και όλος ο χώρος της πλατείας μπροστά από την Βουλή, δίνοντας έτσι στο έργο μνημειακό χαρακτήρα σε όλο τον χώρο της πλατείας που κατασκευάστηκε. 

Πάντως, το έργο παρουσίασε πολλές καθυστερήσεις λόγω των χωματουργικών εργασιών και της υψομετρικής διαφοράς, αλλά και εξαιτίας της δυσκολίας στην επεξεργασία του πωρόλιθου. Ειδικοί τεχνίτες ήρθαν από την Γαλλία, γεγονός που ανέβασε το κόστος της κατασκευής. 

Τα αποκαλυπτήρια του μνημείου έγιναν στις 25 Μαρτίου 1932 από τον τότε πρωθυπουργό Ανδρέα Μιχαλακόπουλο, με μεγάλη επισημότητα και συμμετοχή πολλών ξένων αντιπροσωπειών. Στην συνέχεια ακολούθησε παρέλαση της φρουράς του μνημείου. Τότε μεταφέρθηκε και φως από το ιστορικό μοναστήρι της Αγίας Λαύρας για την αφή της ακοίμητης καντήλας, που βρίσκεται στο μέσο του κενοταφίου.

Την τιμητική φύλαξη του μνημείου ανέλαβε ειδικός στρατιωτικός λόχος της Φρουράς του Προέδρου της Δημοκρατίας, ο οποίος και μετονομάστηκε σε Φρουρά του μνημείου του Αγνώστου Στρατιώτη. Το 1935 με την επάνοδο του βασιλιά Γεωργίου Β΄, ο λόχος ονομάστηκε σε Βασιλική Φρουρά, ενώ από το 1974 ονομάστηκε Προεδρική Φρουρά και έχει την ευθύνη της εικοσιτετράωρης τιμητικής φύλαξης του Μνημείου.

Πηγές 

Γενικό Επιτελείο Στρατού, Μνημείο του Αγνώστου Στρατιώτη 

http://www.geetha.mil.gr/

Στης Βουλής τα πέριξ: Το μνημείο του Αγνώστου Στρατιώτη και ο Εθνικός Κήπος-Ίδρυμα της Βουλής των Ελλήνων, 2009.