Η έκθεση Αντίδωρα του ΄21 στο Μουσείο Νεότερου Ελληνικού Πολιτισμού

 

Τις πύλες του άνοιξε το Μουσείο Νεότερου Ελληνικού Πολιτισμού αποδίδοντας τιμή στην Ελληνική Επανάσταση και τη συμπλήρωση 200 χρόνων. Το νέο κτήριο περιοδικών εκθέσεων στο Μοναστηράκι κάνει πρεμιέρα με την έκθεση «Αντίδωρα του ΄21. Ήρωες και σύμβολα».

 

Η εν λόγω έκθεση αποτελεί προϊόν συνεργασίας της ιστορικού τέχνης Λουΐζας Καραπιδάκη, με τον καλλιτέχνη Γιάννη Αδαμάκη και τα ποιήματα του Μιχάλη Γκανά  σε συνομιλία με τις πλούσιες συλλογές του Μουσείου.

Επιδίωξη είναι η προσέγγιση της απήχησης του ’21, των τρόπων που το ’21 φέρεται μέσα μας και γύρω μας, ως βασικό στοιχείο μνήμης, ταυτότητας, αντίληψης και εικόνας.

 

Εκθέματα θα είναι τα αντικείμενα από τις συλλογές του ΜΝΕΠ, καθώς και τρία αντικείμενα από τη Συλλογή Τατοΐου, δίπλα σε πίνακες και στίχους στο περιβάλλον της έκθεσης: μορφές αγωνιστών, σημαίες, φουστανέλες και τσαρούχια, όπλα και καράβια, κεντήματα, τάματα, ξυλόγλυπτα, φιγούρες του θεάτρου σκιών, αντικείμενα χρηστικά και της γιορτής.

 

Τα αντικείμενα θα βρεθούν σε διάλογο με τις εμβληματικές σύγχρονες αναφορές η ποίηση του Μιχάλη Γκανά και οι ζωγραφικές αφηγήσεις του Γιάννη Αδαμάκη.

 

Στο πνεύμα αυτό θα αναδειχθούν ιστορικές μνείες, γεωγραφικοί προσδιορισμοί, αφανείς και επώνυμοι ήρωες, εθνικά σύμβολα, διαχρονικά θραύσματα της ιστορικής μνήμης αλλά και σημερινά πρόσωπα. Ήρωες και σύμβολα, τα δικά μας «αντίδωρα» στο ’21, συνιστούν βασικά στοιχεία της εικόνας μας για το κοντινό παρελθόν και αναδεικνύουν τη σχέση μας με τα «μεγάλα» ιστορικά γεγονότα, στον «μικρό» ιστορικό χρόνο της ανθρώπινης ζωής.

Το δημοτικό τραγούδι «Του νεκρού αδελφού» έγινε παραμύθι στο Λουτρό των Αέρηδων!

Με πάθος στην αφήγηση μας  προσέφερε μια κατάδυση στην ελληνική παράδοση  ο Δημήτρης Προύσαλης με την παραμυθιακή ιστόρηση «Του Κωνσταντή: Η ιστορία μιας υπόσχεσης, μιας κατάρας και μιας επιστροφής» βασισμένο στο δημοτικό τραγούδι «Του νεκρού αδελφού».

Με αφορμή τις Ευρωπαϊκές Ημέρες Πολιτιστικής Κληρονομιάς 2019 το Μουσείο Νεότερου Ελληνικού Πολιτισμού άνοιξε το Λουτρό των Αέρηδων και έγινε η «προκυμαία» μας για ένα ταξίδι με τον γλαφυρό λόγο του Δημήτρη Β. Προύσαλη και τις μελωδίες του γλυκόλαλου Φίλιππου Πλακιά.

Της Μαρίας Αλιμπέρτη

Μια εμπειρία που αποδεικνύει πόσο γόνιμη είναι ακόμη η παράδοσή μας με το έντονο φαντασιακό στοιχείο,αφού ένα δημοτικό τραγούδι έγινε το ερέθισμα και η έμπνευση για ένα παραμύθι με σύγχρονο αφηγηματικό τρόπο.

Με έντονη δραματικότητα ως άλλος ραψωδός, ο κ. Προύσαλης επέλεξε να μας παρουσιάσει ένα θέμα με το οποίο έχουν καταπιαστεί αρκετοί λογοτέχνες, ενώ στο εν λόγω δημοτικό τραγούδι έχουν εμβαθύνει πολλοί μελετητές.

Ενδεικτικό του ενδιαφέροντος που παρουσιάζει είναι ότι μόνο στον ελληνικό χώρο υπάρχουν δέκα προφορικές παραλλαγές, ενώ το ίδιο θέμα έχει γονιμοποιηθεί και σε άλλες χώρες των Βαλκανίων («Λαζάρ και Πετκάνα» στη Βουλγαρία, «Η κόρη και τ΄αδέλφια της» στη Σερβία, «Κωνσταντής και Δοκίνα» στην Αλβανία). Η κυρίαρχη παραλλαγή στον ελληνικό χώρο είναι:

Μάνα με τους εννιά σου γιους και με τη μια σου κόρη,

την κόρη τη μονάκριβη την πολυαγαπημένη.

Την είχες δώδεκα χρονών και ήλιος δε σου την είδε.

Στα σκοτεινά την έλουζε, στ’ άφεγγα τη χτενίζει,

στ’ άστρι και στον αυγερινό έπλεκε τα μαλλιά της.

Προξενητάδες ήρθανε από τη Βαβυλώνα,

να πάρουνε την Αρετή πολύ μακριά στα ξένα.

Οι οκτώ αδερφοί δε θέλουνε κι ο Κωνσταντίνος θέλει.

Μάνα μου κι ας τη δώσουμε την Αρετή στα ξένα.

Στα ξένα εκεί που περπατώ,

στα ξένα που πηγαίνω,

αν πάμε εμείς στην ξενιτιά, ξένοι να μην περνούμε.

Φρόνιμος είσαι Κωσταντή, μ’ άσκημα απιλογηθης.

Κι α’ μο `ρτει γιε μου θάνατος κι α’ μο `ρτει γιε μου αρρώστια,

αν τύχει πίκρα γη χαρά,ποιος πάει να μου τη φέρει;

Βάλλω τον ουρανό κριτή και τους Αγιούς μαρτύρους,

 αν τύχει κι έρτει θάνατος, αν τύχει κι έρτει αρρώστια,

 αν τύχει πίκρα γη χαρά, εγώ να σου τη φέρω.

Μέσα από την αφήγηση του κ. Προύσαλη και με τα μελοποιημένα ποιητικά μέρη σε 15 σύλλαβο στίχο του ποιητή Δημήτρη Φιλελέ και τη μουσική του Φίλιππου Πλακιά, ζήσαμε την δραματικότητα της ανθρώπινης τύχης, αναγνωρίσαμε τον ηθικό συμβολισμό και την πίστη στις αξίες, νιώσαμε  την ένταση των συναισθημάτων και των βασάνων των ηρώων και βιώσαμε το δραματικό κορύφωμα.

Με σπόρο λοιπόν, το δημοτικό τραγούδι ο ποιητής Δημήτρης Φιλελέ «μπόλιασε» και κατάφερε να ανθίσει στίχους κρατώντας το νήμα της μακρόχονης παράδοσης με τα πολυσήμαντα μυθολογικά στοιχεία όπως είναι η δύναμη του όρκου και του θρήνου, αναδεινύοντας τον λαογραφικό μας πλούτο.

Όλη αυτή την ομορφιά της άυλης πολιτιστικής μας κληρονομιάς, καταδεικνύεται μέσα από τη σύνδεση όπως πιστεύουν οι μελετητές, των βασάνων της μάνας, της νεκρανάστασης του Κωνσταντή και την επιστροφή της Αρετούσας από την ξενιτιά, με τις παραδόσεις (πίστη στις κατάρες), τις θρησκευτικές πεποιθήσεις περί νεκρανάστασσης  και τις δεισιδαιμονίες των Βαλκανίων σε βρικόλακες ακόμη και  τις μυθολογικές ρίζες της επανόδου του Άδωνη και της Περσεφόνης απόν τον Άδη.

Σημειώνετται ότι η εκδήλωση πραγματοποιήθηκε σε συνεργασία με την Αστική μη Κερδοσκοπική Εταιρεία "Παραμύθια και μύθοι στου Κένταυρου τη ράχη".