Όταν ο Δομίνικος Θεοτοκόπουλος στάθηκε στην προκυμαία του Χάνδακα

Στο σταυροδρόμι της βυζαντινής και της αναγεννησιακής τέχνης εκεί στην Βενετοκρατούμενη Κρήτη  γεννιέται ένα αγόρι με μοναδικό χάρισμα.  θα εμπνευστεί, θα ζωγραφίσει στα χνάρια των καταβολών του και ώριμος καλλιτέχνης θα φύγει, θα ταξιδέψει στην Μεσόγειο, σε μια εποχή που οι μετακινήσεις ήταν δύσκολες ακόμη και στο εσωτερικό του νησιού του. Κι όμως κατάφερε η Ευρώπη να θαυμάζει το ταλέντο του και να θεωρείται προφήτης του μοντερνισμού. Τέτοιες σκέψεις "βασάνιζαν" τον μυαλό μου καθώς περπατούσα σιγά -σιγά ανάμεσα στα έργα του και των σύγχρονών του στην έκθεση  "Ο Δομίνικος Θεοτοκόπουλος πριν τον El Greco".

της Μαρίας Αλιμπέρτη

Πριν λίγες μέρες πέρασα την υπέροχη αυλή του Βυζαντινού και Χριστιανικού Μουσείου, που μοιάζει  με όαση μέσα στην γκρίζα πόλη και κατάφερα επιτέλους να δω από κοντά μερικά από τα αριστουργήματα του μεγάλου Έλληνα και Ευρωπαίου καλλιτέχνη. Η έκθεση είναι σαφώς καλοστημένη. Βρήκα ευρηματικό το "παιχνίδι του θησαυρού" δηλαδή τα μικρά μυστικά /παρελειπόμενα από την ζωή του καλλιτέχνη που κρύβονταν κάτω από τα  χάρτινα folder. 

 Ένιωσα σαν παιδί που θέλει να τα ανακαλύψει όλα σε μια έκθεση που χωρίζεται σε δυο ενότητες, προσπαθώντας να επεξεργαστεί την κρητική περίοδο του καλλιτέχνη. Το πρώτο μέρος ρίχνει φως στο κοινωνικό πλαίσιο όπου ανατράφηκε, αναγεννώντας μια εποχή αστικής ανάπτυξης και ανατρέχοντας στους αγιογράφους που προηγήθηκαν. Η δεύτερη απεικονίζει τη

"διελκυστίνδα" ανάμεσα στην υψηλή τεχνοτροπία της βυζαντινής αγιογραφίας και στη σαρωτική ομορφιά της δυτικής τέχνης. Η συνύπαρξη έργων των "προδρόμων" αλλά και συγχρόνων αναδεικνύει το επίπεδο της καλλιτεχνικής περιόδου της εποχής, αλλά ταυτόχρονα διαφωτίζει τα ερεθίσματα που ενέπνευσαν τον Θεοτοκόπουλο.

 Μερικές φορές νιώθεις ότι τα μάτια σου δεν αντέχουν τόση ομορφιά! 
Κάπως έτσι ένιωσα θαυμάζοντας τον φωτισμό στον πίνακα  "Ο Άγιος Φργκίσκος της Ασίζης" και πολλά άλλα έργα του Γεώργιου Κλότζα και του Μιχαήλ Δαμασκηνού που ζωγράφιζαν δυτικά θέματα με βυζαντινό τρόπο. Κάνοντας ένα βήμα πίσω προσπαθούσα να "ρουφήξω" κάθε λεπτομέρεια από το έργο "Γάμος στην Κανά" του Μιχαήλ Δαμασκηνού, μην μπορώντας να αγνοήσω την μεγαλειώδη προοπτική του. Παρατηρώντας ολόγυρα το τρίπτυχο του Κλόντζα προσπαθούσα να αποκωδικοποιήσω το  αγωνιώδες μήνυμά του "για την ενότητα των Εκκλησιών , αλλά και την πεποίθησή ότι τελικά μόνο η Θεία Πρόνοια θα σώσει την ανθρωπότητα".

Το βλέμμα μου βυθίστηκε στο βάθος της επόμενης αίθουσας στην εικόνα του Ευαγγελιστή Λουκά να ζωγραφίζει την Παναγία, ένα έργο ταλαιπωρημένο από τον φθοροποιό χρόνο. Δεν είναι τυχαίο ότι ο Θεοτοκόπουλος επιλέγει τον συγκεκριμένο άγιο, αφού είναι προστάτης της συντεχνίας των καλλιτεχνών, οι οποίοι ζωγράφιζαν εκκλησίες και ιδιωτικές εκκλησίες αστών. 
Μάλιστα,  τον αποδίδει με τέτοια φυσικότητα και τις πτυχώσεις του μανδύα του με τόση λεπτομέρεια! 

Μου φάνηκε ότι βλέπω τον Δομίνικο στη προκυμαία του Χάνδακα το 1567, λίγο πριν φύγει από την Ιταλία και διαβάζω τις σκέψεις του που τρέχουν στα έργα του, τις υπέροχες αγιογραφίες του. 

Σε ένα διάλογο με τα έργα των "δασκάλων" του στέκει "Η προσκήνυσις των Μάγων" εκ των άλλων δυο έργων που αποτελούν τους βασικούς άξονες της έκθεσης.

 Μεγάλη έκπληξη αποτελεί η εικόνα "Κοιμήσης της Θεοτόκου" που ανακαλύφθηκε  το 1984 σε Ιερό Ναό στην Σύρο χάρη στην παρατηριτικότητα ενός αρχαιολόγου. Κάτω από το βαρύ ασήμι κρυβόταν η πολύτιμη υπογραφή του Θεοτόκουλου. Κοντοστέκομαι σ'ένα άλλο έργο με την ίδια θεματολογία και θαυμάζω τον συμβολισμό. Την ψυχή της Παναγίας κρατά ο Χριστός άνω από το σώμα της που μόλις εγκατέλειψε σε μικρογραφία φασκιωμένη.

  Λίγο πιο πέρα στέκει ένα ακόμη έργο, ο "Μυστικός Δείπνος" που θυμίζει την τεχνοτροπία του  El Greco αλλά δεν φέρει την υπογραφή του.

Μερικά μέτρα πιο κάτω θαυμάζω, έργα από την συλλογή του Μουσείου: τον Άγιο Γεώργιο κεφαλοφόρο(η μορφή του προβάλλεται πάνω σε δυτικό τοπίο) τις Παναγίες  σε ύφος a la grega και άλλες a la latina, κ.α.

Αλήθεια να αναλογιζόταν τι κληρονομιά κουβαλούσε στην ψυχή και στο μυαλό του καθώς ταξίδευε για την Ιταλία; Να είχε συνειδητοποιήσει  που οφειλόταν όλη αυτή η καλλιτεχνική ευφυΐα του, όταν ζωγράφιζε τις τρεμάμενες φιγούρες στο Τολέδο, τι ήταν αυτό που τον έκανε τόσο μοντέρνο και ταυτόχρονα τόσο διαχρονικό; Η εμβάπτισή του στη βυζαντινή παράδοση, το μπόλιασμά του με την ιταλική Αναγέννηση και η μεταρσίωσή του σε μια απόλυτα ολοκληρωμένη  καλλιτεχνική προσωπικότητα με την πλήρη απελευθέρωση από τα τεχνικά δεσμά!