Φωτεινή Τσαλίκογλου: “Το εκπαιδευτικό σύστημα αρέσκεται στην βολική και αδιατάραχτη αναπαραγωγή του όμοιου”

Αν σκύψει κανείς το κεφάλι του κοντά, έτσι ώστε να πλησιάσει δίπλα τους το αυτί και να ακούσει αυτά που εκείνες του ψιθυρίζουν, θα το αισθανθεί. Αλήθεια, θα το αισθανθεί. Θα νιώσει όποιον πόνο του βασανίζει την ψυχή, να σκαρφαλώνει σε ένα πελώριο σύννεφο και να χάνεται σιγά-σιγά στον ορίζοντα. Να απομακρύνεται κάνοντας ξανά χώρο για τον ήλιο. Είναι εκείνες που έχουν τη δύναμη να το κάνουν αυτό, όπως και πολλά άλλα μικρά και μεγάλα θαύματα, αν τις αφήσει κανείς να πάρουν τα ηνία και να θεραπεύσουν. Να ανακουφίσουν. Να μετασχηματίσουν τον πόνο σε ρώμη και τη θλίψη σε χαρά. Όλα αυτά εκείνες. Οι λέξεις. Οι λέξεις που γεννιούνται όταν κλείνουμε τα μάτια κι ονειρευόμαστε ή όταν αντικρίζουμε τον εφιάλτη και βρίσκουμε το θάρρος να τον κοιτάξουμε κατάματα ή ακόμη κι όταν η ευτυχία σου χτυπάει την πόρτα και ανοίγεις διάπλατα την αγκαλιά σου για να την υποδεχτείς. 

Λέξεις, οι οποίες κυοφορούν σε κάθε κύτταρό τους την ίδια την ζωή, έτσι που είτε τοποθετηθούν στη σειρά, είτε κάποιος τις ανακατέψει, εκείνες να μην χάσουν ποτέ τον δρόμο τους και να καταφέρουν να βρουν την έξοδο έστω κι από μια τοσοδούλα γρίλια. 

 

“Γερνάω, θυμάμαι, λαχταρώ, επινοώ, επισκευάζω τα κενά μνήμης, ανακαλύπτω. Γεννιέμαι ξανά”. Και δίπλα τους μια χάρτινη ηρωίδα που βάζοντας στην βαλίτσα στοίβες ονείρων, ξεκινά ένα ταξίδι με προορισμό τον εαυτό της. Εκεί, όπου θα μάθει να “είναι” πρώτα εκείνη, για να αρχίζουν να εμφανίζονται γύρω της και όλα όσα λαχταράει να “είναι” μαζί της. Με εκείνη. Για εκείνη. Η χάρτινη ηρωίδα της Φωτεινής Τσαλίκογλου, της συγγραφέως του βιβλίου “Η Μετακόμιση”, η οποία μου άνοιξε την καρδιά της μιλώντας μου για τα φοιτητικά της χρόνια στη Γενεύη με καθηγητή τον Ζαν Πιαζέ, την μητέρα πατρίδα, το εκπαιδευτικό σύστημα, τη συγγραφή, τον έρωτα και τη δύναμη που κρύβει μέσα της μια ρωγμή…

…και ξεφυλλίζοντας τις σελίδες, ξετυλίγεται το κουβάρι της ιστορίας όλων εκείνων των γυναικών που αψηφούν τον κίνδυνο και βαδίζουν το δρόμο τους με το κεφάλι ψηλά. Με αποφασιστικότητα και τσαγανό. Και είναι θέμα χρόνου να τα καταφέρουν. Όλα όσα είχαν ονειρευτεί. Θα τα καταφέρουν…

Συνέντευξη στη Βίκυ Καλοφωτιά

Το νέο σας βιβλίο, με τον τίτλο “Η Μετακόμιση”, περιγράφει την ιστορία της ζωής μιας γυναίκας, η οποία λίγο πριν από το τέλος πραγματοποιεί το παιδικό της όνειρο. Πώς εμπνευστήκατε αυτό το μυθιστόρημα; Υπάρχει και κάποιο δικό σας παιδικό όνειρο, που ακόμη δεν έχει πραγματοποιηθεί;

H “Mετακόμιση” είναι ένα βιβλίο που πιο πολύ από όλα όσα έχω γράψει με παραξενεύει και με διακινεί. Είναι σαν να συνεχίζω ακόμα και μετά το τέλος του να το γράφω ξανά και ξανά, λες και η ηρωίδα μου αντιστέκεται και αρνείται να τακτοποιηθεί μέσα σε ένα τελειωμένο οριστικά έργο. Το όνειρο της Ευρυδίκης από παιδί ήταν να επινοεί ιστορίες και σαν γιατρός να θεραπεύει μέσα από αυτές τον άρρωστο κόσμο. Η γιατρειά του κόσμου είναι ένα παιδικό όνειρο που γίνεται δυσβάσταχτο όταν μεγαλώνοντας αντιλαμβάνεσαι ότι τα όνειρα είναι η άλλη όψη του εφιάλτη. Ότι ο τρόμος παραμονεύει πίσω από τον έρωτα και την αγάπη και ο αφανισμός πίσω από την έκσταση. Όμως η Ευρυδίκη δεν παραιτείται από το παιδικό της όνειρο. Πορεύεται λοιπόν μέχρι τέλους, μάλλον μέχρι και πέρα από το τέλος…πορεύεται αγκαλιά με το όνειρο και τον εφιάλτη. Και αυτό το βέβηλο θράσος  την μεταμορφώνει στα μάτια μου σε ένα ακαταμάχητο πλάσμα.

“Θα ήθελα να θέλω να ζω σε αυτήν τη χώρα. Το όνομά της, Ελλάδα”, είναι λέξεις που έχουν εκφραστεί παλαιότερα από εσάς. Με την εικόνα που παρουσιάζει η χώρα μας σήμερα, κατά πόσο νιώθετε ότι εξακολουθεί να ασκεί πάνω σας μια έλξη, η οποία σας κρατάει ακόμη εδώ;

Η Ελλάδα είναι η χώρα μου. Ο τόπος μου είναι αναντικατάστατος. Όπως είναι στη ζωή μας από τη στιγμή που γεννιόμαστε μέχρι τέλους αναντικατάστατο το πρώτο αντικείμενο αγάπης στη ζωή μας, η μητέρα μας, όσο κι αν αυτή δεν ανταποκρίνεται στην ιδεατή φιγούρα που είχαμε κάποτε φανταστεί. Η μητέρα πατρίδα, όσο και αν ματαιώνει και πληγώνει, παραμένει στο φαντασιακό μας σύμπαν ένας ασφαλής τόπος προσφυγής. Όσο κι αν αυτός ο ασφαλής τόπος τραυματίζεται και αποθαρρύνει και αποκαρδιώνει ανοίγοντας δρόμους  για ατέρμονες θλίψεις και νοσταλγίες. Η Ευρυδίκη στο βιβλίο μου δυσκολεύεται μέχρι θανάτου να εγκαταλείψει το πατρικό της σπίτι όπου γεννήθηκε κι ονειρεύτηκε μια άλλη ζωή. Αυτό το πατρικό σπίτι είναι η χώρα μας. Μπορώ να κατανοήσω φυσικά τις πικρίες, τις αποστροφές, τις κακοδαιμονίες που γεννά ο τόπος, όμως αν ποτέ κάτι αλλάξει, αυτό το κάτι θα γίνει μέσα από τη δύναμη μιας νοσταλγίας ενδυναμωμένης από την καινοτομία μιας ενεργοποιημένης αγάπης. Πάντως όχι μέσα από το μίσος και την μεμψιμοιρία. 

Την εποχή που σπουδάζατε στη Γενεύη, ένας από τους καθηγητές σας ήταν και ο Ζαν Πιαζέ. “Ο πρωταρχικός σκοπός της εκπαίδευσης στα σχολεία είναι να δημιουργεί άνδρες και γυναίκες, ικανούς να κάνουν νέα πράγματα και όχι να επαναλαμβάνουν αυτά που έκαναν προηγούμενες γενιές”, έχει υποστηρίξει ο ίδιος. Ευνοεί το ισχύον εκπαιδευτικό σύστημα και ο τρόπος ζωής μας γενικότερα, τη δημιουργία πρωτοπόρων, σε όλους τους τομείς;

Η ερώτησή σας με ταξιδεύει πίσω στα φοιτητικά μου χρόνια. Σε μαγικές εποχές… Πράγματι ο Πιαζέ στην έννοια της καινοτομίας στήριζε ένα μεγάλο μέρος της αισιοδοξίας του για το τι είναι ικανό να κάνει ένα ανθρώπινο πλάσμα ήδη από την αρχή της ζωής του. Το βρέφος, το μωρό, το παιδί, είναι ικανό για εκπληκτικά πράγματα στο γνωσιακό επίπεδο. Στην αρχή της ζωής, για παράδειγμα, η  αισθησιο- κινητική νοημοσύνη του μωρού εκπλήσσει  σε καινοτομικές δυνατότητες αντίστοιχες ενός ενήλικου επιστήμονα. 

Τα παιδιά κατανοούν αυτά που επινοούν. Δεν πιστεύω ότι το εκπαιδευτικό σύστημα κάνει ό,τι μπορεί για να ευνοήσει και να μην αναστείλει  αυτήν την σχεδόν έμφυτη ορμή για καινοτομία και ανακάλυψη και κατάκτηση του νέου. Η εκτός πλαισίου σκέψη, η αναπάντεχα ασεβής, ανυπάκουη σκέψη είναι μια όχι βολική σκέψη για το σύστημα που αρέσκεται στην ήρεμη και βολική και αδιατάραχτη αναπαραγωγή του όμοιου. 

“Έγινε νύχτα κι όλα μονομιάς άλλαξαν. Η Κοραλλένια, η μονάκριβη κόρη του βασιλιά Αιγέα, ξαφνικά έχασε το φως της. Έτσι, το αλλοτινό Ευτυχισμένο Νησί βυθίστηκε στη θλίψη…”, διαβάζουμε στις σελίδες του βιβλίου σας, “Το Ευτυχισμένο Νησί”. Τι είναι αυτό που χρειάζεται, τη δεδομένη χρονική στιγμή, για να επιστρέψει το συναίσθημα της χαράς και του ενθουσιασμού, στο “Ευτυχισμένο Νησί”, που ο καθένας μας κρύβει μέσα του;

Το “Ευτυχισμένο νησί” είναι μια παραβολή. Και σαν τέτοια ονειρεύεται να πει πράγματα που δεν καταφέρνεις αλλιώς να πεις. Η Κοραλλένια χάνει το φως της καθώς όλη η χώρα της μετέχει σε μια μεγάλη συγκάλυψη. Στην συγκάλυψη ενός μεγάλου πένθους, μιας απώλειας που σημαδεύει τη ζωή. Η μητέρα της πέθανε στη γέννα. Η Κοραλλένια γεννήθηκε από μια νεκρή μάννα. Δεν το έμαθε ποτέ. Αυτό που πονά και μένει θαμμένο μέσα σου, αυτό που υποτίθεται σε προστατεύει από τον πόνο, σε αφήνει έκθετο σε μια τυφλότητα. Η Κοραλλένια έζησε προστατευμένη από τον πόνο και την οδύνη. Η τύφλωση ήταν αναπόφευκτη. Το τραύμα που μένει θαμμένο, εκδικείται. 

Ποια εσωτερική σας ανάγκη ήταν αυτή που λειτούργησε ως “καύσιμο” προκειμένου να ξεκινήσει το ταξίδι σας στο μαγικό κόσμο της συγγραφής;

 

Μα νομίζω η ανάγκη μου να μην μου αρκεί αυτό που ζω. Να μην μου αρκεί η πραγματικότητα και να φαντάζομαι ότι μπορώ μέσα από τη γραφή μου να την μεταμορφώνω. Αυτό το λίγο, το πολύ…

 

Έχετε χαράξει στο χαρτί και άλλη μια ιστορία, που ακούει στο όνομα “Έρως φαρμακοποιός”. Θεωρείτε ότι σήμερα επιλέγουμε έναν σύντροφο επειδή όντως μας γοητεύει πραγματικά ή έτσι ώστε να λειτουργήσει ως “παυσίπονο” ενάντια στη μοναξιά;

Ο “Έρως φαρμακοποιός” είναι ίσως το πιο σκοτεινό μου μυθιστόρημα. Το φάρμακο έχει μια διπλή έννοια. Δηλητήριο μαζί και γιατρικό. Όπως και ο εαυτός μας, οι σχέσεις μας, τα πράγματα γύρω μας διακατέχονται από αυτό το διπλό. Ο έρωτας είναι φτιαγμένος από αυτό. Αναρωτιέμαι πώς αλλιώς θα μπορούσε να είναι…

Αναφέρατε στο παρελθόν ότι αυτοί που εκτιμάτε περισσότερο, είναι “όλοι όσοι καταφέρνουν να μεταμορφώσουν την ατομική τους οδύνη σε δημιουργία”. Με ποιον τρόπο είναι εφικτό κάτι τέτοιο;

Δεν υπάρχουν συνταγές. Αν και για μένα, η οδύνη από μόνη της ανοίγει δρόμους που θυμίζουν συνταγές, ενώ στη πραγματικότητα δεν είναι παρά προτροπές. Προτροπές και όχι συνταγές λοιπόν. Προτροπές ώστε να αντληθεί η  δύναμη που κρύβει μέσα της η ρωγμή… Το ανθρώπινο πλάσμα είναι και δεν μπορεί παρά να είναι και οι ρωγμές που το συγκροτούν από τη γέννησή του. Το πρώτο κλάμα…πιστοποιεί τη ζωντάνια μας. 

Ποιους άλλους σταθμούς περιλαμβάνει, το προσεχές διάστημα, ο επαγγελματικός σας ορίζοντας;

Να με ρωτήσετε ξανά. Αργότερα. Όμως πότε; Αν; Πώς; Θα φανεί…

  

* Προφίλ Φωτεινής Τσαλίκογλου:

H Φωτεινή Τσαλίκογλου είναι ψυχολόγος και καθηγήτρια Ψυχολογίας στο Πάντειο Πανεπιστήμιο. Είναι συγγραφέας πολλών επιστημονικών βιβλίων και δοκιμίων. Τα μυθιστορήματά της –που κυκλοφορούν  από τις εκδόσεις Καστανιώτη– όπως “Η κόρη της Ανθής Αλκαίου”, “Εγώ, η Μάρθα Φρόυντ”, “Έρως φαρμακοποιός”, “Ονειρεύτηκα πως είμαι καλά”, “Το χάρισμα της Βέρθας”, “Όλα τα ναι του κόσμου”, “Το Eυτυχισμένο Νησί”, μεταφράζονται σε διάφορες γλώσσες. Το μυθιστόρημά της “8 ώρες και 35 λεπτά” (“The Secret Sister”), που κυκλοφορεί στην Ευρώπη και την Αμερική, διακρίθηκε από το “World Literature Today” ως ένα από τα πιο αξιοπρόσεκτα μεταφρασμένα βιβλία του 2015. Η ιταλική του μετάφραση (“Sorella segreta”) από τον Maurizio de Rosa, τιμήθηκε με το Κρατικό βραβείο μετάφρασης έργου ελληνικής λογοτεχνίας σε ξένη γλώσσα. 

“Η Μετακόμιση” είναι το τελευταίο της μυθιστόρημα.