Ζαν Εμπυτέρν: Η σιωπηλή μούσα του Μοντιλιάνι- Ποιο είναι το δικό της έργο

 Πίσω από κάθε μεγάλο καλλιτέχνη, συχνά κρύβεται μια μορφή που δεν φωνάζει, δεν διεκδικεί, αλλά εμπνέει. Για τον Αμεντέο Μοντιλιάνι, αυτή η μορφή ήταν η Ζαν Εμπυτέρν — μια νεαρή γυναίκα με βλέμμα σιωπηλό και ψυχή βαθιά, που έγινε η μούσα, η σύντροφος και τελικά ο καθρέφτης της πιο ώριμης περιόδου της τέχνης του. Η ιστορία τους δεν είναι απλώς ρομαντική· είναι τραγική, ποιητική και βαθιά ανθρώπινη.

της Μαρίας Αλιμπέρτη

Ήταν μόλις 19 ετών όταν η Ζαν Εμπυτέρν, μελαγχολική και αθόρυβη, μπήκε στο εργαστήριο του Αμεντέο Μοντιλιάνι. Εκείνος, ήδη φθαρμένος από την αρρώστια και τα πάθη του, την κοίταξε σαν να έβλεπε για πρώτη φορά καθαρά. Δεν χρειάστηκαν λέξεις. Η Ζαν δεν μιλούσε πολύ. Ήταν η σιωπή της που τον μάγεψε — μια σιωπή που έμοιαζε με προσευχή.

 Η Ζαν στο καμβά: μια σιωπηλή επανάσταση

Η Ζαν δεν ήταν απλώς μοντέλο. Ήταν η εσωτερική φωνή του Μοντιλιάνι, η ηρεμία μέσα στο χάος του. Στα πορτρέτα της, τα χαρακτηριστικά της επιμηκύνονται, τα μάτια της μένουν συχνά χωρίς κόρες — όχι από αμέλεια, αλλά από πρόθεση. Ο καλλιτέχνης δεν ζωγράφιζε το βλέμμα της, αλλά την ψυχή της. Η παρουσία της σηματοδότησε μια στροφή στην τέχνη του: Από την ένταση και την πρόκληση, προς τη γαλήνη, την τρυφερότητα και την πνευματικότητα.Η τέχνη του αλλάζει. Οι γραμμές του μαλακώνουν. Τα χρώματα γίνονται πιο γήινα, πιο ζεστά. Η ένταση των προηγούμενων ετών δίνει τη θέση της σε μια τρυφερότητα σχεδόν ιερή. Η Ζαν τον γαληνεύει, και αυτό αποτυπώνεται στον καμβά.

 Η Ζαν έγινε το σύμβολο της πιο ανθρώπινης, πιο ευάλωτης πλευράς του. Στα πορτρέτα της, τα μάτια της —συνήθως χωρίς κόρες— κοιτούν πέρα από τον θεατή, σαν να βλέπουν κάτι που δεν μπορούμε να κατανοήσουμε. Το πρόσωπό της επιμηκυσμένο, σχεδόν αιθέριο, γίνεται σύμβολο της εσωτερικής του αναζήτησης. Η μορφή της  έγινε το φίλτρο μέσα από το οποίο έβλεπε τον κόσμο. Η παρουσία της έφερε μια στροφή προς την ηρεμία και την πνευματικότητα, σε αντίθεση με την ένταση και την ερωτική πρόκληση των προηγούμενων έργων του.

Αυτοπορταίτο της Ζαν Εμπυτέρν

 Μια καλλιτέχνιδα στη σκιά

Η Ζαν ζωγράφιζε κι εκείνη. Σπουδάστρια της École des Beaux-Arts, είχε ταλέντο και ευαισθησία. Όμως η δική της τέχνη έμεινε στη σκιά του έρωτά της. Δεν διεκδίκησε ποτέ φήμη. Ήταν αφοσιωμένη στον Αμεντέο, στο παιδί τους, στη ζωή που χτίζανε με ψίχουλα και χρώματα.

Αυτοπορταίτο της Ζαν Εμπυτέρν

Μόνο το 2000, δεκαετίες μετά τον θάνατό της, παρουσιάστηκαν για πρώτη φορά έργα της — σαν να ζητούσε η ίδια, σιωπηλά, να ακουστεί. Η Ζαν Εμπυτέρν δεν άφησε πίσω της λόγια. Άφησε βλέμματα. Άφησε σχήματα. Άφησε μια σιωπή που μιλά μέσα από τα έργα του Μοντιλιάνι. Ήταν η γυναίκα που τον έκανε να ζωγραφίσει με την καρδιά και όχι μόνο με το χέρι. Και ίσως, τελικά, να ήταν εκείνη το αληθινό του αριστούργημα.

Εργο της  Ζαν Εμπυτέρν

Μέσα από τις γραμμές της, ξεδιπλώνεται μια γυναίκα που δεν ήταν απλώς μούσα, αλλά δημιουργός με δική της φωνή — μια καλλιτέχνιδα που παρατηρούσε τον κόσμο με θάρρος, τρυφερότητα και οξύτητα. Τα σκίτσα της δεν είναι απλώς τεκμήρια μιας εποχής, αλλά μαρτυρίες μιας εσωτερικής ζωής που πάλευε να εκφραστεί, ακόμη και μέσα στη σκιά ενός μεγάλου ονόματος.

 Ο έρωτας που δεν άντεξε τον θάνατο

Όταν ο Μοντιλιάνι πέθανε από φυματίωση το 1920, η Ζαν ήταν 9 μηνών έγκυος στο δεύτερο παιδί τους. Την επόμενη μέρα, χωρίς φωνές, χωρίς επιστολές, ανέβηκε στον πέμπτο όροφο και έπεσε στο κενό. Ήταν μόλις 21 ετών. Η οικογένειά της την έθαψε μακριά του. Χρειάστηκε να περάσουν δέκα χρόνια για να ενωθούν ξανά — αυτή τη φορά για πάντα — στο κοιμητήριο Père Lachaise.

 Από την αγάπη στο σφυρί: η διαδρομή των έργων

Τα πορτρέτα της Ζαν βρίσκονται σήμερα σε διάσημα μουσεία και ιδιωτικές συλλογές ανά τον κόσμο: στο Musée de l'Orangerie στο Παρίσι, στο MoMA της Νέας Υόρκης, στη National Gallery of Art στην Ουάσινγκτον και αλλού. Πολλά από αυτά κοστολογούνται σε δεκάδες εκατομμύρια δολάρια, με το πορτρέτο Jeanne Hébuterne (au chapeau) να έχει πουληθεί για πάνω από 19 εκατομμύρια ευρώ. Η τέχνη που γεννήθηκε από έναν βαθύ, σιωπηλό έρωτα, σήμερα λάμπει σε αίθουσες με προβολείς και φρουρούς, μα η ψυχή της παραμένει εκεί — στα μάτια της Ζαν, που δεν κοιτούν εμάς, αλλά κάτι πολύ πιο πέρα.

 Η τέχνη που γεννήθηκε από έναν βαθύ, σιωπηλό έρωτα, σήμερα λάμπει σε αίθουσες με προβολείς και φρουρούς, μα η ψυχή της παραμένει εκεί — στα μάτια της Ζαν, που δεν κοιτούν εμάς, αλλά κάτι πολύ πιο πέρα.

Ένα βιβλίο για την αγάπη τους

Η ανακάλυψη των σχεδίων της Ζαν Εμπυτέρν, δεκαετίες μετά τον θάνατό της, λειτουργεί σαν μια αργοπορημένη ανάσα δικαίωσης. 

Η Ζαν δεν διεκδίκησε ποτέ το φως — κι όμως, το φως την αναζητά ακόμη. Η τέχνη της, θαμμένη για δεκαετίες, επιστρέφει σήμερα σαν ψίθυρος που γίνεται κραυγή: για όλες τις γυναίκες που έμειναν πίσω από τα κάδρα, για όλες τις ιστορίες που δεν ειπώθηκαν. Η μορφή της, μέσα από τα δικά της χέρια, αποκτά υπόσταση και δύναμη. Δεν είναι πια μόνο η αγαπημένη του Μοντιλιάνι. Είναι η Ζαν. Και είναι παρούσα στην αφήγηση της ιστορίας της. Η Λίντα Λάπιν μαγνητίστηκε  από την πολυδιάστατη προσωπικότητα της Ζαν και  επιχείρησετην «ανάστασή» της από τη λήθη γράφοντας  την ιστορία τους. 

πηγη: www.modigliani-initiative.org, www.messynessychic.com/