Σειρήνιες Γεύσεις, τα αρχαιοελληνικά και ρωμαϊκά συμπόσια, στο Αρχαιολογικό Μουσείο της Μυτιλήνης

 Οι συνδαιτυμόνες συγκεντρώνονται στον ανδρώνα, ξαπλώνουν  στα ανάκλιντρα γύρω από ένα μικρό τραπέζι. Στον χώρο επικρατεί η μυρωδιά από αιθέρια έλαια, από στεφάνια με λουλούδια  αλλά κυρίως από τα φρεσκοψημένα σταρένια και κριθαρένια καρβέλια  τοποθετημένα σε καλάθια. 

Οι δούλοι εισέρχονται στον χώρο και στο τραπέζι σερβίρονται  φρούτα, οστρακοειδή, ψητά πουλιά, παστό και τόνος. Τα πρώτα πιάτα  έρχονται με σαλάτες, φρέσκο ψάρι, καταλήγουν  σε μαγειρευτό, ακόμη και ψητό στη σούβλα αρνί ή κατσίκι. Το κρασί ρέει άφθονο.

 Ο οικοδεσπότης ορίζει την ποσότητα του νερού που θα ανακατευθεί για να κλιμακωθεί η γλυκιά μέθη και το γλέντι. Η οινοποσία συνεχίζεται συνοδεία μουσικής χορευτών και ακροβατών. Όταν πια μεταφερθούν τα αποφάγια  από το τραπέζι θα σερβιριστεί το επιδόρπιο, οι γλυκές πίτες  και οι ξηροί καρποί.

της Μαρίας Αλιμπέρτη

Ένα δείπνο, ένα συμπόσιο για την ακρίβεια, αποκαλύπτεται μπροστά στα μάτια μου καθώς επισκέπτομαι την έκθεση «Σειρήνιες Γεύσεις: η Γαστρονομία στην Αρχαιότητα» στον χώρο του νέου Αρχαιολογικού Μουσείου της Μυτιλήνης. 

Η εν λόγω έκθεση αντικαθιστά την παλαιότερη περιοδική έκθεση που είχε υλοποιηθεί το 2001, με τίτλο «Ένα Λουκούλλειο Γεύμα». Η έκθεση «Σειρήνιες Γεύσεις» με την επιμέλεια της Εφορείας Αρχαιοτήτων Λέσβου, αναπτύσσει θεματικά πτυχές της αρχαίας ελληνικής και ρωμαϊκής γαστρονομίας. Παράλληλα με αφαιρετική τάση ως προς την παρουσίαση των πήλινων αγγείων, αποσκοπεί να τονίσει την αρχέγονη ανάγκη του ανθρώπου για τη διατροφή στον οίκο, καθώς αυτή είχε μετατραπεί στην αρχαιότητα σε κεντρικό γεγονός της ζωής του με περαιτέρω κοινωνικές προεκτάσεις, όπως τη συναναστροφή στα δείπνα και τα συμπόσια, ικανοποιώντας σαρκικές απολαύσεις, αλλά και πνευματικές αναζητήσεις.

Τα έντονα χρώματα, τα γραφικά της έκθεσης και οι συνταγές με μεταφέρουν αιώνες πίσω λες και ακούω την οχλοβοή ανθρώπων που συντρώγουν! Θα υπακούσω και εγώ στο κάλεσμα των Σειρήνων !

Οι αρχαίοι Έλληνες, όπως διαβάζω έτρωγαν το κύριο γεύμα τους απόγευμα, παρέα με άνδρες και καμιά φορά με ερωμένες. Όταν ο οικοδεσπότης δεν είχε επαρκές προσωπικό νοίκιαζε δούλους για να σερβίρουν. Η ελληνική διατροφή άλλωστε καθώς και η γαστρονομία αποτελούν μέρος της ελληνικής σκέψης. Τόσο οι τροφές αλλά και το μαγείρεμα αυτών σχετίζονταν με το εμπόριο, τις ανταλλαγές και τις αλληλεπιδράσεις των λαών καθώς και την τοπική παραγωγή προϊόντων.

Πληροφορίες αντλούμε για τις κυρίαρχες γεύσεις της ελληνικής και της ρωμαϊκής κουζίνας από φιλολογικές πηγές όπως οι Δειπνοσοφιστές του Αθηναίου, τους αττικούς κωμωδιογράφους και τις συνταγές του Ρωμαίου Απίκιου, ενώ δυστυχώς λιγότερα είναι τα αρχαιολογικά δεδομένα.

Οι τροφές

Όσπρια και δημητριακά ήταν από τις αγαπημένες τροφές των αρχαίων Ελλήνων, άλλοτε τις έτρωγαν φρέσκες και άλλοτε αποξηραμένες. Αρκετές φορές τις αποθήκευαν αφού μούσκευαν τους ξηρούς καρπούς σε νερό. Η φακή για παράδειγμα ήταν ένα από τα καθημερινά αγαπημένα  φαγητά. Επίσης τα ρεβίθια προσφέρονταν ως κυρίως πιάτο και ως επιδόρπιο. Εάν ήταν φρέσκα και τρυφερά τα έτρωγαν ωμά ή διαφορετικά τα έψηναν. Βρώσιμοι ήταν και οι σπόροι ή οι άγουροι καρποί των μαυρομάτικων και πιο σπάνια η φάβα. Οι φτωχότερες τάξεις κατανάλωναν ακόμη βελανίδια και λούπινα.

Με ενδιαφέρον μαθαίνω ότι το σιταρένιο ψωμί και ο πολτός κριθαριού ήταν βασικό συστατικό του ελληνικού τραπεζιού, το άλφιτον (αλεσμένοι σπόροι κριθαριού με πλιγούρι, ο χόνδρος (κοπανισμένοι σπόροι σιταριού) και το κρίμνο (χοντροαλεσμένο ή κοπανισμένο κριθάρι)  ήταν συστατικά για χυλούς και σούπες που συνόδευαν τα γεύματά τους. Τα μυστικό της ελληνικής κουζίνας ήταν η εξισορρόπηση της γλυκιάς και της πικρής γεύσης, του ξινού και των ασυνήθιστων γεύσεων που συναντάμε σε συνταγές.

Οι Ρωμαίοι πάλι είχαν αδυναμία στα αυγά, εξέτρεφαν για αυτό τον λόγο πέρα από τις κότες,  και ορτύκια, ενώ είχαν αδυναμία και σ’ αυτά του παγωνιού και της αιγυπτιακής χήνας. Εκείνοι δεν χρησιμοποιούσαν γάλα ή βούτυρο, αλλά ελαιόλαδο. Στο δικό τους τραπέζι υπήρχε πρόβειο ή κατσικίσιο τυρί, καμιά φορά και γιαούρτι. Αγαπούσαν ιδιαίτερα τα φρούτα όπως εμείς τα μήλα και τα κυδώνια, ενώ προσέφεραν ως ορεκτικά κολοκύθες. Τα γλυκά και ξερά φρούτα όπως τα σύκα συνόδευαν τα συμπόσια, ενώ αποτελούσαν συστατικά των γλυκισμάτων τους. Ακόμη, οι Ρωμαίοι φαίνεται πως αρέσκονταν σε γλυκιές σάλτσες, με μέλι και σιρόπι από σταφύλια. Επίσης, συνήθιζαν να ανακατεύουν κρασί και μέλι για την παρασκευή γλυκού οινόμελου που προσέφεραν στην αρχή του γεύματος.  

Αξίζει να σημειωθεί ότι η ρωμαϊκή κουζίνα διέφερε ως προς την αξιοποίηση των μπαχαρικών καθώς προτιμούσαν οι Ρωμαίοι αρωματισμένα τα εδέσματά τους με δυνατά μυρωδικά και καρυκεύματα! Εξελίσσοντας την ελληνική διατροφή ανέπτυξαν μια μαγειρική για καλοφαγάδες. Είναι χαρακτηριστικό ότι οι νεόπλουτοι Ρωμαίοι σέρβιραν λιχουδιές πολυτελείας όπως γλώσσες κορυδαλλών, σπλάχνα στείρας γουρούνας ακόμη και παγώνια, παπαγάλους, φλαμίνγκο καθώς και θαλασσινά από φώκιες μέχρι μέδουσες!