Ποιο αρχαίο ελληνικό θέατρο χρησιμοποιήθηκε από τους Ρωμαίους ως αρένα για μονομαχίες;

Με ιστορία που αρχίζει από την ελληνιστική περίοδο και συνεχίζεται στη ρωμαϊκή εποχή, όταν χρησιμοποιήθηκε ως αρένα για μονομαχίες και θηριομαχίες, το αρχαίο θέατρο της Θάσου είναι και σήμερα πλήρως λειτουργικό.  Σήμερα φιλοξενεί τις παραστάσεις και  τιςσυναυλίες στο πλαίσιο του Φεστιβάλ Θάσου, έχει πανοραμική θέα και μπορεί να φιλοξενήσει 2.000 θεατές. Η πρώτη ανασκαφή έγινε από τη γαλλική αρχαιολογική σχολή το 1921 και αποκαλύφθηκαν το κοίλο του θεάτρου, η ορχήστρα, οι πάροδοι και ένα τμήμα της σκηνής.

Του Ανδρέα Π. Αναγνωστόπουλου

Το θέατρο 

Το κοίλο του θεάτρου διέθετε βορειοδυτικό προσανατολισμό, δηλαδή είχε θέα προς την πόλη και τη θάλασσα. Η ύπαρξή του αναφέρθηκε πρώτη φορά από τον Ιπποκράτη, ο οποίος διέμενε στη Θάσο στα τέλη του 5ου αιώνα π.Χ. Την ίδια περίοδο, στη Θάσο διέμενε ο κωμικός ηθοποιός και συγγραφέας Ηγήμων, εισηγητής του θεατρικού είδους της παρωδίας.

 Πάντως, ο μεγάλος μαρμάρινος αναλημματικός τοίχος που βρέθηκε κάτω από το δάπεδο του προσκηνίου, δεν είναι σίγουρο αν ανήκε σε θέατρο κλασικών χρόνων.

  Η παλαιότερη διαπιστωμένη οικοδομική φάση του θεάτρου της Θάσου ανήκει στις αρχές της ελληνιστικής περιόδου ( τέλη 4ου -  πρώτο τέταρτο 3ου αι. π.Χ.). Το διώροφο κτίσμα του 3ου αι. π.Χ. διέθετε μαρμάρινη πρόσοψη και ένα προσκήνιο, αποτελούμενο από μία σειρά δώδεκα κιόνων, τοποθετημένων μεταξύ δύο παραστάδων.

Οι κίονες του οικοδομήματος έφεραν ραβδώσεις, καθώς και εγκοπές για την τοποθέτηση πινάκων (ζωγραφισμένα ξύλινα πλαίσια που αποτελούσαν το σκηνικό βάθος κάθε παράστασης). Στην κιονοστοιχία του προσκηνίου στηριζόταν η ξύλινη εξέδρα του λογείου.

Παράλληλα, στον δεύτερο όροφο της σκηνής υπήρχε κιονοστοιχία μικρότερου βάρους, από την οποία διασώθηκαν αρκετά αρχιτεκτονικά μέλη.

Κατά τη διάρκεια των ανασκαφών αποκαλύφθηκαν αρκετά λείψανα τοίχων, τα οποία σε συνδυασμό με την ρωμαϊκή κεραμική, οδήγησαν στο συμπέρασμα ότι πιθανότατα υπήρχε προγενέστερη κατοίκηση στο χώρο του θεάτρου.

Το κοίλο του θεάτρου άρχισε να κατασκευάζεται πιθανότατα τον ύστερο 4ο αι. π.Χ. Τα ερείπια του κοίλου, όμως, που διασώζονται στην εποχή μας, χρονολογούνται στην ρωμαϊκή εποχή. Παρουσιάζει ημικυκλική διάταξη και εντοπίζονται αρκετές ασυμμετρίες ως προς την δόμησή του, αφού διαδέχτηκε αρκετές ανοικοδομήσεις.

Για τον αριθμό των εδωλίων δεν έχουμε κάποια έγκυρη πληροφόρηση, γνωρίζουμε όμως πως οι κερκίδες του κοίλου ήταν συνολικά τέσσερις.

Στην περιφέρεια του τμήματος της ημικυκλικής ορχήστρας υπήρχε αποχετευτικός αγωγός, συγκεκριμένα κάτω από το κατώφλι της βορειοανατολικής παρόδου.

Αρένα για μονομαχίες 

Το αρχαίο θέατρο της Θάσου υπέστη αρκετές μετασκευές από τον 1ο αιώνα μ.Χ. και εξής, καθώς την περίοδο εκείνη χρησιμοποιήθηκε για μονομαχίες και θηριομαχίες. Η μετασκευή του θεάτρου σε αρένα πραγματοποιήθηκε στην εποχή της ρωμαϊκής δυναστείας των Σεβήρων (τέλος 2ου – αρχή 3ου αι. μ.Χ.), οπότε και μεγάλες θύρες έκλεισαν τις παρόδους. Στα χρόνια πριν από το 140 μ.Χ., ο Ηραγόρας, γιος του Ευφρίλλου, και η σύζυγός του, χρηματοδότησαν την κατασκευή ενός θωρακίου με κιγκλίδωμα κατά μήκος της ορχήστρας για την ασφάλεια των θεατών.

Το κτήριο της σκηνής αποκαλύφθηκε ότι διέθετε ρωμαϊκή φάση, καθώς και ελληνιστική. Στο κεντρικό κτίσμα της σκηνής μετά από ορισμένες εργασίες στο χώρο, βρέθηκε ένας ελληνιστικός τοίχος, ο οποίος έπειτα ενσωματώθηκε στον όγκο του τοίχου της ρωμαϊκής περιόδου.

Ανασκαφές

Το 1921 άρχισε η ανασκαφική διαδικασία από την Γαλλική Αρχαιολογική Σχολή, στο χώρο που ήταν εγκατεστημένο το αρχαίο θέατρο. Η παραπάνω ανασκαφική διαδικασία δεν διήρκεσε παραπάνω από δύο χρόνια.

Η Ελληνική Αρχαιολογική εταιρεία δραστηριοποιείται στο θέατρο μετά από το 1960, δίνοντας βάση όχι τόσο στην εξερεύνηση του μνημείου, αλλά στη στερέωση και συντήρησή του. Οι εντατικές εργασίες έγιναν για να μπορέσει να ενταχθεί το αρχαίο θέατρο της Θάσου στο πρόγραμμα παραστάσεων του Φεστιβάλ Θάσου, που ξεκινούσε το 1961.

Με αφορμή αυτό το γεγονός έγιναν οι απαιτούμενες για την επαναχρησιμοποίηση του θεάτρου ενέργειες από τον τότε Έφορο Δ. Λαζαρίδη, με τη στερέωση των μαρμάρινων εδωλίων του κοίλου. Η ανασκαφική έρευνα στο θέατρο έχει ολοκληρωθεί. Το μνημείο ερευνήθηκε, αρχικά, στο σημείο του κοίλου, έπειτα στο κτήριο της σκηνής, των παρόδων και της ορχήστρας.

 

Αναστηλώσεις

Κατά τη διάρκεια του αναστηλωτικού προγράμματος 1997-2001, το έργο αποδείχθηκε ιδιαίτερα δύσκολο, καθώς υπήρχαν πολλές ρίζες δέντρων που περιέβαλαν τα εδώλια. Τα δέντρα σήμερα έχουν κοπεί. Το 2010 εκπονήθηκε νέα ολοκληρωμένη μελέτη αποκατάστασης και ανάδειξης του αρχαίου θεάτρου της Θάσου, προκειμένου το μνημείο να καταστεί ασφαλές τόσο για επίσκεψη, όσο και για χρήση. Το έργο αποκατάστασης του θεάτρου εντάχθηκε: α) στο Επιχειρησιακό Πρόγραμμα «Μακεδονίας – Θράκης 2007-2013» (με προϋπολογισμό 1.645.000,00 €), β) στην Πολιτιστική Διαδρομή, VIA EGNATIA, με προϋπολογισμό. 3,500,000 € από το Π.Ε.Π. Αν. Μακεδονίας & Θράκης.

Πηγές

Μποσνάκης Δ., Γκαγκτζής Δ., Αρχαία Θέατρα, …θέατρα θέας αξία…, Αθήνα 1996, Εκδόσεις ΙΤΑΝΟΣ

Μπόνιας Ζ., Αρχαία θέατρα της Μακεδονίας, Αθήνα 2016, Εκδόσεις: ΔΙΑΖΩΜΑ