Με αφορμή τη χθεσινή τελετή επαναπατρισμού κιονόκρανου απο την Αρχαία Ολυμπία που είχε αφαιρεθεί παράνομα θα κάνουμε ένα ταξίδι στον χρόνο για να ιχνηλατήσουμε την επιστροφή σημαντικών αρχαιοτήτων στην χώρα μας αλλά και τις μεγάλες αρπαγές πολιτιστικών αγαθών. Η Ελλάδα, με την αμύθητη πολιτιστική της κληρονομιά, υπήρξε για αιώνες στόχος αρχαιοκαπηλίας, λεηλασίας και παράνομης εξαγωγής αρχαιοτήτων. Από την εποχή του Λόρδου Έλγιν έως τις λαθρανασκαφές του 20ού αιώνα, χιλιάδες αντικείμενα ελληνικής προέλευσης βρίσκονται σήμερα σε μουσεία και ιδιωτικές συλλογές του εξωτερικού. Την τελευταία δεκαετία, η χώρα έχει εντείνει τις προσπάθειες επαναπατρισμού, με σημαντικές επιτυχίες και διεθνή συνεργασία.
Κατά την περίοδο της Τουρκοκρατίας και μετά την Επανάσταση του 1821, αρκετοίΕυρωπαίοι περιηγητές επισκέφθηκαν την Ελλάδα με σκοπό όχι μόνο την καταγραφή των μνημείων αλλά και την απόκτηση αρχαιοτήτων, συχνά με αμφιλεγόμενες ή παράνομες μεθόδους. Ο πιο γνωστός είναι ο Thomas Bruce, Λόρδος Έλγιν (1766–1841), ο οποίος αφαίρεσε τα Γλυπτά του Παρθενώνα και τα μετέφερε στη Βρετανία. Ο Francesco Morosini, δόγης της Βενετίας, βομβάρδισε την Ακρόπολη το 1687 και προσπάθησε να αρπάξει γλυπτά, ενώ τελικά πήρε μαρμάρινα λιοντάρια από την Ακρόπολη, το Θησείο και τον Πειραιά. Ο Richard Chandler (1738–1810), αρχαιολόγος και ελληνιστής, επισκέφθηκε την Ελλάδα ως εκπρόσωπος της Society of Dilettanti και συνέλεξε αρχαιότητες για λογαριασμό της Οξφόρδης. Ο Comte de Choiseul-Gouffier (1752–1817), Γάλλος διπλωμάτης και συγγραφέας του έργου Voyage pittoresque de la Grèce, συνέλεξε πλήθος αντικειμένων ανταγωνιζόμενος τον Έλγιν. Ο James Stuart και ο Nicholas Revett, αρχιτέκτονες και μέλη της ίδιας λέσχης, κατέγραψαν και απέσπασαν αρχαιότητες από την Αθήνα και άλλες περιοχές. Οι πράξεις τους, αν και συχνά καλύπτονταν από διπλωματική ασυλία ή άδειες της Οθωμανικής διοίκησης, θεωρούνται σήμερα μορφές πολιτιστικής λεηλασίας.
Επαναπατρισμοί αρχαιοτήτων την τελευταία δεκαετία
Η πιο εμβληματική υπόθεση είναι η συνεχιζόμενη διεκδίκηση των Γλυπτών του Παρθενώνα από το Βρετανικό Μουσείο. Το αίτημα της Ελλάδας έχει ενισχυθεί από διεθνείς οργανισμούς, όπως η UNESCO, η οποία το 2021 χαρακτήρισε την επιστροφή των γλυπτών ως ζήτημα ηθικής τάξης και πολιτιστικής δικαιοσύνης. Παρά τις αντιστάσεις του μουσείου, η πίεση αυξάνεται, με την ελληνική πλευρά να προτείνει ακόμη και μακροχρόνιο δανεισμό ως ενδιάμεση λύση.
Ρωμαϊκή σαρκοφάγος
Το 2022, επεστράφη στην Ελλάδα μια ρωμαϊκή σαρκοφάγος από γκαλερί του Μανχάταν, η οποία είχε εξαχθεί παράνομα. Η ταυτοποίηση έγινε από τον αρχαιολόγο Χρήστο Τσιρογιάννη, μέσω φωτογραφιών από αρχείο γνωστού αρχαιοκάπηλου. Ο ίδιος έχει συμβάλει στον εντοπισμό πάνω από 1.000 αρχαιοτήτων ελληνικής προέλευσης σε μουσεία και συλλογές του εξωτερικού, με τεκμηρίωση που βασίζεται σε αρχεία κατασχεμένων κυκλωμάτων αρχαιοκαπηλίας.
Λάρνακα και αγάλματα
Το Μουσείο Michael Carlos στην Ατλάντα επέστρεψε το 2023 στην Ελλάδα μια λάρνακα και δύο αγάλματα, προϊόντα λαθρανασκαφών. Το μουσείο είχε στην κατοχή του τουλάχιστον 218 ύποπτα αντικείμενα, αρκετά εκ των οποίων συνδέονται με καταδικασμένους για αρχαιοκαπηλία, όπως ο Giacomo Medici και ο Robin Symes.
Αντικείμενα ελληνικής προέλευσης
Έχουν επίσης εντοπιστεί και επιστραφεί από τις συλλογές Getty, Shelby White/Leon Levy και Jean-David Cahn AG. Οι επιστροφές αυτές έγιναν μετά από ενδελεχή έρευνα και συνεργασία με διεθνείς αρχές, αποδεικνύοντας την αποτελεσματικότητα της επιστημονικής τεκμηρίωσης και της νομικής πίεσης.
Η υπόθεση της Σχοινούσας,
Μία από τις μεγαλύτερες στην ιστορία της ελληνικής αρχαιοκαπηλίας, αποκάλυψε εκατοντάδες αρχαιότητες που είχαν εξαχθεί παράνομα και εντοπίστηκαν σε ιδιωτική συλλογή. Η δικαστική διερεύνηση και οι διεθνείς συνεργασίες συνέβαλαν στην επιστροφή σημαντικού μέρους αυτών των θησαυρών, ενώ αρκετά αντικείμενα παραμένουν υπό διεκδίκηση.
Μεγάλες κλοπές αρχαιοτήτων από τον ελλαδικό χώρο
Η λεηλασία των Γλυπτών του Παρθενώνα από τον Λόρδο Έλγιν, όπως προαναφέραμε στις αρχές του 19ου αιώνα αποτελεί την πιο γνωστή περίπτωση. Τα γλυπτά εκτίθενται σήμερα στο Βρετανικό Μουσείο, προκαλώντας διεθνή συζήτηση για την επιστροφή τους στην Αθήνα. Η συλλογή περιλαμβάνει μετόπες, αετώματα και τμήματα της ζωφόρου του Παρθενώνα, που αφαιρέθηκαν με βίαιο τρόπο και μεταφέρθηκαν στη Βρετανία με την άδεια της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας.
Η Αφροδίτη της Μήλου
Ανακαλύφθηκε το 1820 από έναν αγρότη και μεταφέρθηκε στο Λούβρο από Γάλλους αξιωματούχους, παραμένει ένα από τα πιο διάσημα αγάλματα του μουσείου. Η απομάκρυνσή της έγινε με τη συνεργασία των τοπικών αρχών της εποχής, αλλά χωρίς επίσημη άδεια από την ελληνική πλευρά, καθώς η χώρα βρισκόταν ακόμη υπό οθωμανική κατοχή.
Η Νίκη της Σαμοθράκης
Το γλυπτό ανακαλύφθηκε το 1863 από τον Γάλλο πρόξενο και ερασιτέχνη αρχαιολόγο Charles Champoiseau, ο οποίος το μετέφερε στη Γαλλία με τη βοήθεια των οθωμανικών αρχών.. Το άγαλμα εκτίθεται σήμερα στο Musée du Louvre στο Παρίσι, στην κορυφή της περίφημης κεντρικής σκάλας του μουσείου, και αποτελεί ένα από τα πιο δημοφιλή εκθέματα παγκοσμίως.
Κλοπές την περίοδο της Γερμανικής Κατοχής
Κατά τη διάρκεια της Κατοχής, οι ναζιστικές δυνάμεις προκάλεσαν εκτεταμένες καταστροφές και κλοπές σε αρχαιολογικούς χώρους όπως η Κνωσός, η Ολυμπία και οι Δελφοί. Χιλιάδες αντικείμενα εξαφανίστηκαν, με αρκετά να εντοπίζονται αργότερα σε μουσεία της Γερμανίας και της Αυστρίας. Το 1946, το Υπουργείο Παιδείας εξέδωσε τον τόμο «Ζημίαι των αρχαιοτήτων εκ του πολέμου και των στρατευμάτων κατοχής», όπου καταγράφονται οι κλοπές και οι ζημιές. Σύμφωνα με τις καταγραφές, οι Γερμανοί στρατιώτες λεηλάτησαν 87 αρχαιολογικούς χώρους και έκλεψαν πάνω από 8.500 αρχαιότητες.
Λαθρανασκαφές σε Μυκηναϊκούς τάφους και μινωικούς χώρους
Οι παράνομες ανασκαφές δήγησαν σε εξαγωγή χρυσών αντικειμένων και αγαλματιδίων που σήμερα βρίσκονται στο Μητροπολιτικό Μουσείο της Νέας Υόρκης και στο Getty Museum του Λος Άντζελες. Αντίστοιχα, αναθηματικά αγάλματα από Δελφούς και Ολυμπία εκτίθενται στο Museum of Fine Arts της Βοστώνης και σε μουσεία του Βερολίνου.
Ανάμεσα στα πιο εντυπωσιακά παραδείγματα είναι και η περίπτωση των μινωικών αγγείων από την Κρήτη, που εντοπίστηκαν σε ιδιωτικές συλλογές στην Ελβετία και τη Γερμανία. Πολλά από αυτά είχαν εξαχθεί κατά τη δεκαετία του ’60 και ’70, όταν η αρχαιοκαπηλία γνώρισε έξαρση λόγω ανεπαρκούς φύλαξης των αρχαιολογικών χώρων.
Η Ελλάδα συνεχίζει να διεκδικεί την επιστροφή των πολιτιστικών της αγαθών, με στόχο την αποκατάσταση της ιστορικής αλήθειας και την επανένωση των αρχαιοτήτων με τον τόπο τους. Οι προσπάθειες αυτές αποτελούν όχι μόνο εθνική υπόθεση, αλλά και παγκόσμιο ζήτημα πολιτιστικής δικαιοσύνης.
Πηγές: 24grammata.com, www.patris.gr, olympia.gr
archive.org/details/travelsingreece
newsville.be/fygadeuontas-tin-niki-fylagontas-tin-afroditi/
gallica.bnf.fr/
.riba.org
.louvre.fr
smb.museum
metmuseum.org/ /www.smb.museum/e
greekcitytimes.com/2023/03/29/ancient-artifacts-returned-to-greece/
news.artnet.com/art-world/looted-sarcophagus-returned-to-greece-2022-2178123
theartnewspaper.com/2022/07/15/getty-museum-returns-looted-antiquities-to-greece
unesco.org/en/articles/unesco-committee-calls-return-parthenon-sculptures-greece
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου