Τι μαρτυρούν οι σφραγίδες των ιστορικών Κοινοτήτων του Αιγαίου;

Μικροί μάρτυρες της επιβίωσης του γένους από κάθε γωνιά του Αιγαίου σε χρόνια δυσκολίας, αλλά και της  παλιγγενεσίας: οι σφραγίδες των ελληνικών κοινοτήτων επί Οθωμανικής Κυριαρχίας έρχονται να ξυπνήσουν μνήμες. Στρογγυλές, οβάλ ακόμη και ρόμβος, με φυτικά, θρησκευτικά μοτίβα, προϊόντα ιδιαίτερης αισθητικής έρχονται να μας αφυπνίσουν, καθώς  μέσα από την ιδιόμορφή τους απεικόνιση διαπιστώνεται η συνέχεια με την παράδοση του τόπου.

Η έκθεση «Η Ελλάδα υπό την Οθωμανική Κυριαρχία 15ος-19ος αι. Σφραγίδες Ελληνικών Κοινοτήτων - Νήσοι Αιγαίου 18ος-19ος αι.» που πραγματοποιείται στο Εθνικό Ιστορικό Μουσείο δεν έχει απλά ιστορικό ή κάποιο εξειδικευμένο ενδιαφέρον, αλλά αφορά κάθε ευσυνείδητο πολίτη που επιθυμεί να έχει επίγνωση της υπόστασης και της συγκρότησης της ελληνικής κρατικής οντότητας.

της Μαρίας Αλιμπέρτη

Για την άκρως ενδιαφέρουσα αυτή έκθεση έχουν προσφέρει πολύτιμα στοιχεία  η Ιστορική και Εθνολογική Εταιρεία της Ελλάδος, τα Γενικά Αρχεία του Κράτους, η Γεννάδειος,  η Εθνική Βιβλιοθήκη Ελλάδος και το Ιστορικό Αρχείο Ύδρας. Τον σχεδιασμό, την επιλογή του υλικού και εν γένει την επιμέλεια της έκθεσης έχουν κάνει η Άννα Κάνδια και η Ρεγγίνα Κατσιμάρδου  από το ιστορικό Αρχείο Ι.Ε.Ε.Ε, καθώς και  η Ελ. Κατσαδούρη, Νικ.Τασιούλη και Παν. Προσαλέντη από το Εργαστήρι Συντήρησης ΕΙΜ, ενώ ο Μάρκος Κατσουλάφτης έχει επιμεληθεί την ψηφιοποίηση και εκτύπωση.

Αποτυπώματα σφραγίδων και έγγραφα με σφραγίδες από τις ελληνικές κοινότητες του Αιγαίου κατά την περίοδο 18ου-19ου αι. εκτίθενται στην κεντρική αίθουσα του παλιού ελληνικού κοινοβουλίου σε μια συνομιλία με τον χώρο. Σε μια διάδραση με τον χώρο που οι Έλληνες πια εξέφραζαν ελεύθερα την πολιτική και κρατική τους οντότητα, οι σφραγίδες καταμαρτυρούν τον τρόπο σύστασης, οργάνωσης και ανάπτυξης των κοινοτικών θεσμών και της αυτοδιοίκησης που ήταν και ο πυρήνας της πολιτικής ελευθερίας του έθνους κατά την περίοδο που η Ελλάδα βρισκόταν υπό Οθωμανική Κυριαρχία.

Στα χνάρια της Βυζαντινής παράδοσης, την περίοδο της Τουρκοκρατίας αλλά και τα πρώτα χρόνια της Ελληνικής Επανάστασης συνεχίζεται η χρήση μολυβδόβουλων και πατριαρχικών σιγιλίων. Σιγά-σιγά καθιερώθηκε η σφραγίδα στο επάνω μέρος των εγγράφων, πάνω σε κερί, γνωστά ως «κηρόβουλα».

Συγκεκριμένα από τα μέσα του 17^ου αιώνα άρχισε η χρήση της έντυπης σφραγίδας που ήταν συνήθως μεταλλική με ξύλινη λαβή, όπως αναφέρουν τα κείμενα της έκθεσης. Αρκετοί ήταν εκείνοι οι οποίοι χρησιμοποιούσαν τα δαχτυλίδια τους ως σφραγίδες, δηλαδή δαχτυλίδια που στη σφενδόνη της σχημάτιζαν πλάκα ή που έφεραν δακτυλιόλιθο. Συνήθως, οι άρχοντες χρησιμοποιούσαν δακτυλίδια-σφραγίδες με σύμβολα, τις οποίες εναπόθεταν σε έγγραφα ή γράμματα, δίπλα στην υπογραφή τους.

Η σημασία των σφραγίδων

Η μελέτη των σφραγίδων προσφέρει πλούτο πληροφοριών για την οργάνωση των ελληνικών κοινοτήτων, την γέννηση και την εξέλιξη των θεσμών που συνέβαλαν στη διαμόρφωση της εθνικής ταυτότητας έως και την συγκρότηση του νεοελληνικού κράτους, το οποίο σχηματοποιήθηκε με τα προσωρινά πολιτεύματα και  την «Ελληνική Πολιτεία» με τον Ιωάννη Καποδίστρια επικεφαλής.

Υπενθυμίζεται ότι την εποχή της Οθωμανικής Κατοχής στο ελλαδικό χώρο, εκκλησιαστικός και πολιτικός ηγέτης των Ορθοδόξων ήταν ο Οικουμενικός Πατριάρχης, εξουσία που εκχώρησε η Υψηλή Πύλη. Σκοπός του Οθωμανού αυτοκράτορα μέσω τις εκχώρησης δικαιοδοσιών και εξουσιών,  ήταν ο ηγέτης των Ορθοδόξων να διασφαλίσει την ειρήνη και την αρμονική συμβίωση. Για την επικοινωνία και την διαχείριση των ζητημάτων που προέκυπταν μεταξύ Ορθοδόξων και Πατριάρχου είχε οικειοποιηθεί ένα σύστημα αλληλογραφίας με την επισημοποίηση αυτής μέσω των σφραγίδων.

Οι σφραγίδες λοιπόν μαρτυρούν την ισχύ που απέκτησαν οι κοινότητες σε δυσχερείς συνθήκες για το γένος, οι οποίες  κοινότητες όφειλαν να συγκεντρώνουν τον φόρο και να τηρούν τη τάξη στο χώρο που διαβιούσαν οι ραγιάδες, όπως τους αποκαλούσαν οι Οθωμανοί. Το σύστημα των κοινοτήτων είχε την ευθύνη να ελέγχει η Εκκλησία και οι πρόκριτοι.

Μέσα από τις σφραγίδες διαπιστώνουμε πόσο ανεπτυγμένες ήταν οι κοινότητες που αναπτύχθηκαν στο Αιγαίο αλλά και το πώς εκείνες διαχειρίζοντα  τοπικά ζητήματα αλλά και τα προνόμιά τους. Είναι χαρακτηριστικό ότι μέσα από την μελέτη των σφραγίδων μπορεί να διαπιστωθεί η ιδιαιτερότητα στη διοίκηση κάθε νησιού.

 Σύμφωνα με τις πληροφορίες που παρέχονται στα κείμενα της έκθεσης, όσο οι μοναστηριακές τόσο οι κοινοτικές σφραγίδες συνίσταντο σε πολλαπλά επίπεδα για λόγους ασφαλείας: μια ορειχάλκινη ή σιδερένια πλάκα με πολλαπλά μέρη, η οποία συναρμολογούνταν για την τελική σύνθεση της σφραγίδας και η οποία στη συνέχρια αποσυναρμολογούνταν. Ενδεικτικό είναι ότι τον σφιγκτήρα έπαιρνε ο παλαιότερος δημογέροντας ή ο ηγούμενος, ενώ τα άλλα μέρη διαμοιράζονταν στους υπολοίπους, γεγονός που συνεπάγεται ότι για να σφραγιστεί  και να αποσταλεί ένα έγγραφο εκ μέρους τα κοινότητας έπρεπε να συμφωνήσουν ομόφωνα όλες οι αρχές της, οι οποίες κατείχαν και τα μέρη της σφραγίδας.

Οι σφραγίδες τείνουν να εξαλειφθούν την εποχή της «Ελληνικής Πολιτείας»  (1828-1832), ενώ η χρήση τους θα τερματιστεί  επί Όθωνος με τον νόμο περί Δήμων που προβλέπει την κατάργηση των κοινοτήτων.

Έως 30 Αυγούστου

Είσοδος ελεύθερη