Μονή Δαφνίου, το παλίμψηστο μνημείο Παγκόσμιας Πολιτιστικής Κληρονομιάς της UNESCO

Αρχαίοι κίονες, βυζαντινά ψηφιδωτά  και πεταλόσχημα φράγκικα τόξα… Εκεί, στη Μονή Δαφνίου συναντιούνται διάφοροι περίοδοι της ιστορίας καθώς πρόκειται για ένα μνημείο παλίμψηστο!  Χαζεύοντας την όψη του νομίζω ότι βρίσκομαι κάπου στη Τοσκάνη, ενώ  όταν κοιτώ από την πλαϊνή πλευρά νομίζω ότι έχω ταξιδέψει μέχρι τον βυζαντινό Μύστρα!

Μαγεμένος στέκομαι στο ιστορικό μοναστήρι παγκοσμίου φήμης, το οποίο συνδυάζει τρεις διαφορετικές εποχές (κλασσική αρχαιότητα, Βυζάντιο και Φραγκοκρατία) και νιώθω την τόση θετική ενέργεια του τόπου και πραγματικά δεν θέλω να φύγω!

Αυτή την μοναδική εμπειρία έζησα πρόσφατα επισκεπτόμενος την περίφημη Μονή Δαφνίου, Μνημείο Παγκόσμιας Πολιτιστικής Κληρονομιάς της UNESCO από το 1990. Αξίζει να σημειωθεί ότι έχει γίνει σπουδαία δουλειά από αρχαιολόγους και συντηρητές για την αναστήλωση και ανάδειξη του χώρου.

Η Μονή βρίσκεται στο Χαϊδάρι, στις παρυφές του Ποικίλου Όρους επί της Λεωφόρου Αθηνών, στο ρεύμα προς Αθήνα, 11 χιλιόμετρα από το κέντρο της πρωτεύουσας και λίγα λεπτά από τον σταθμό Μετρό της Αγίας Μαρίνας, με το αυτοκίνητο. Το πανέμορφο αυτό μνημείο ιδρύθηκε πάνω στα ερείπια αρχαίου ναού του Δαφναίου Απόλλωνα που είχε καταστραφεί από τους Γότθους το 395. Μερικοί αρχαίοι κίονες ιωνικού ρυθμού χρησιμοποιήθηκαν για την ανέγερση της μονής και σήμερα έχει διασωθεί μόνο ένας, ενώ οι υπόλοιποι εκλάπησαν από τον Λόρδο Έλγιν και βρίσκονται στο Βρετανικό Μουσείο. 

Του Ανδρέα Αναγνωστόπουλου 

Καθώς περιδιαβαίνω τον χώρο διαβάζω στον οδηγό την ιστορία του: Η ίδρυση της Μονής Δαφνίου, γύρω στο 1080, έγινε με χορηγία άγνωστου δωρητή. Ωστόσο, η επίδραση της Κωνσταντινούπολης στην αρχιτεκτονική και την ψηφιδωτή διακόσμηση του καθολικού της μονής, έχει οδηγήσει τους ερευνητές στο συμπέρασμα ότι ο δωρητής ήταν κάποιος υψηλά ιστάμενος αξιωματούχος ή κάποιος αυτοκράτορας του Βυζαντίου, που πιθανώς κάλεσε τεχνίτες, κτίστες, γλύπτες και ψηφοθέτες από την Πόλη.

Στέκομαι κάτω από αυτά τα ιδιαίτερα τόξα και σκέφτομαι τις αιματηρές σκηνές που πρέπει να εξελίχθησαν στον χώρο αυτό κατά  τη λεηλασία της μονής από τους Σταυροφόρους το 1204. Στη συνέχεια, ο Όθων ντε λα Ρος (Otto de la Roche), Δούκας των Αθηνών, την παραχώρησε στους Κιστερκιανούς μοναχούς. Οι Γάλλοι καθολικοί μοναχοί εκδιώχθηκαν από τους Τούρκους, το 1458, οπότε το μοναστήρι δόθηκε πάλι στους ορθόδοξους μοναχούς. Από την εποχή της Φραγκοκρατίας, εντυπωσιάζουν οι γοτθικές καμάρες και οι κρίνοι, το έμβλημα του Βασιλείου της Γαλλίας που βρίσκεται σε μαρμάρινη λάρνακα, αλλά και σε εξωτερικό τοίχο του καθολικού.

Με το πέρασμα των αιώνων η μονή ερημώθηκε. Ο τελευταίος ηγούμενος ήταν ο Αγαθάγγελος, από το 1815 έως το 1830. Κατά την περίοδο 1838-1839 εγκαταστάθηκαν στη μονή Βαυαροί στρατιώτες που μετέτρεψαν τα κελιά των μοναχών, στα νότια του καθολικού, σε στάβλους. 

Κατά το χρονικό διάστημα 1883-1885, η μονή Δαφνίου μετατράπηκε σε ψυχιατρείο, ενώ στην αυλή ανοικοδομήθηκαν βοηθητικά κτίσματα που επιβάρυναν σημαντικά το μνημείο. Η υποβάθμιση της μονής έφτασε στο κατακόρυφο το 1887, όταν χρησιμοποιήθηκε ως ποιμνιοστάσιο, γεγονός που προκάλεσε γενική κατακραυγή. Αυτό, σε συνδυασμό με τις φθορές από σεισμούς, ώθησαν τους αρμόδιους στην ανάληψη δράσης για τη διάσωση, τη συντήρηση και την ανάδειξη του μνημείου.

Ο ισχυρότατος σεισμός του 1999 δημιούργησε μεγάλες ρωγμές στους τοίχους της μονής. Ο αρχαιολογικός χώρος έκλεισε για το κοινό, καθώς εκτελούνταν συστηματικές εργασίες, ενώ η υποστύλωση του καθολικού υπήρξε το πρωταρχικό μέλημα. Ο χώρος κατέστη ξανά επισκέψιμος το 2007, κάθε Τρίτη και Παρασκευή 8.00 με 15.00.

Ψηφιδωτά 

Ιδιαίτερα εντυπωσιακό είναι το καθολικό της μονής που ανήκει στον αρχιτεκτονικό τύπο του οκταγωνικού σταυροειδούς ναού. Ωστόσο, εκεί που πραγματικά αισθάνεσαι δέος είναι όταν βλέπεις από κοντά τα λαμπρά ψηφιδωτά που κοσμούν τους τοίχους του καθολικού. 

Τα καλύτερα διατηρημένα ψηφιδωτά της πρώτης περιόδου του μοναστηριού (Δυναστεία Κομνηνών, 1100 περίπου) αντιπροσωπεύονται από την αυστηρή και ιερατική απεικόνιση του Παντοκράτορα Χριστού, στο εσωτερικό του τρούλου. Η μορφή του Παντοκράτορα Χριστού πλαισιώνεται από διάφορους προφήτες, ενώ στα υψηλότερα μέρη του ναού έχουμε ευαγγελικές σκηνές, δηλαδή επεισόδια από τη ζωή του Χριστού.

Οι εικονογραφίες συμβολίζουν τις νέες δογματικές αντιλήψεις που προέκυψαν από τον θρίαμβο της Ορθοδοξίας και την οριστική αποκατάσταση των εικόνων το 843, με το τέλος της Εικονομαχίας. 

Ο ναός αντιμετωπίζεται έτσι σαν μικρογραφία του Σύμπαντος. Ο τρούλος και η αψίδα συμβολίζουν την ουράνια σφαίρα, ενώ οι κατώτερες ζώνες τη γήινη. Η παράσταση του Παντοκράτορα Χριστού αποτελεί έκφραση του δόγματος του ομοούσιου. 

Στην αψίδα του ιερού τοποθετείται η Παναγία Πλατυτέρα. Η Θεοτόκος, ο φορέας της θεϊκής ενσάρκωσης, δέεται για τη σωτηρία των ανθρώπων και μεσολαβεί ως σύνδεσμος μεταξύ του Θεού και των ανθρώπων. 

Στο βόρειο τμήμα του εσωνάρθηκα έχουμε σκηνές από τα Πάθη του Χριστού: Νιπτήρας, Μυστικός Δείπνος και Προδοσία του Ιούδα. Επιπλέον, η κλασικιστική λιτότητα και η ήρεμη, συγκρατημένη θλίψη της Σταύρωσης προκαλούν συγκίνηση στον θεατή ακόμη και σήμερα. 

Στο ψηφιδωτό της Ανάστασης ο θριαμβευτής Χριστός, ολόφωτος, με λευκόχρυσο ιμάτιο και χιτώνα, κινείται δυναμικά προς τα αριστερά κρατώντας τον Σταυρό. Μέσα από μια λάρνακα στα αριστερά ξεπροβάλλουν ο Αδάμ και η Εύα, ενώ πίσω τους διακρίνονται οι δίκαιοι Δαυίδ και Σολομών με πολυτελή ενδύματα και χρυσά στέμματα. Στα δεξιά έχουμε τον Άγιο Ιωάννη τον Πρόδρομο και ομάδα δικαίων, ενώ στα πόδια του νικητή Χριστού σφαδάζει ηττημένος ο Άδης. 

Περίβολος 

Η μονή προστατευόταν από ισχυρό περίβολο τετράγωνου σχήματος με πλευρά περίπου 97 μέτρα. Ο περίβολος είχε οχυρωματικό χαρακτήρα και μορφολογία, η οποία είναι ευδιάκριτη στη βόρεια πλευρά, όπου το τείχος σώζεται σε πολύ καλή κατάσταση. 

Το τείχος διακοπτόταν κατά τακτά διαστήματα από πύργους τετράγωνης κάτοψης. Τρεις από αυτούς έχουν σωθεί και μπορούμε να τους δούμε στη βόρεια πλευρά του περιβόλου.

Κελιά 

Τα κελιά όπου ξεκουράζονταν οι μοναχοί κατασκευάζονταν συνήθως προσκολλημένα στην εσωτερική πλευρά του περιβόλου, για να εξοικονομηθεί χώρος και να ενισχυθεί ο αμυντικός χαρακτήρας του περιβόλου. Συνήθως αποτελούνταν από δύο ορόφους, αλλά αρκετές φορές είχαν ακόμη και τέσσερις. Στα νότια του καθολικού υπάρχει ομάδα κελιών με στοές, τα οποία είναι χτισμένα γύρω από μικρή τετράγωνη αυλή. Αυτά τα κατασκεύασαν οι Κιστερκιανοί μοναχοί και τα αναδιαμόρφωσαν οι ορθόδοξοι κατά τον 16ο αιώνα. 

Πηγές :http://www.haidari.gr/, www.wikipedia.org