Έργα του Δομίνικου Θεοτοκόπουλου για τα Άγια Πάθη. Σε ποια μουσεία φιλοξενούνται στην Αθήνα;

Τα πάθη του Χριστού αποδίδονται μοναδικά από τον χρωστήρα του Δομίνικου Θεοτοκόπουλου. Οι Μανιεριστικές ψηλόλιγνες μορφές, τα έντονα χρώματα και το πάθος που πάλει μέσα από τις συναισθηματικά φορτισμένες συνθέσεις του μας μεταφέρουν τις μεταφυσικές ανησυχίες του καλλιτέχνη αλλά και την βαθιά πνευματικότητα των ημερών. Ίσως το μυστικό του να ήταν ή ένταση της κίνησης-οι περίεργες στάσεις των σωμάτων με τις έντονες συστροφές, η λεγόμενη φιγούρα σερπεντινάτα που είχε εισαγάγει στην τέχνη ο Μιχαήλ Άγγελος. Αυτές οι φιγούρες προσδίδουν το ψυχολογικό βάθος, που χρειαζόμαστε για να διάγουμε αυτό το ιδιαίτερο Πάσχα.

Αυτές τις ημέρες η Εθνική Πινακοθήκη-Μουσείο Αλέξανδρου Σούτσου δια μέσου της σελίδας της στο Facebook έχει φροντίσει να μας μυήσει στα έργα του με τα εύληπτα κείμενα της Διευθύντριάς της, κας Μαρίνας Λαμπράκη-Πλάκα. Ανάμεσα σε αυτά ξεχωρίσαμε μοναδικά έργα που αγγίζουν τις πιο ευαίσθητες χορδές των φιλότεχνων και τα οποία βρίσκονται σε μουσειακούς χώρους στην Αθήνα και ελπίζουμε μετά την άρση των περιοριστικών μέτρων, να τα ξαναδούμε με μια άλλη ματιά.

Η Ταφή του Χριστού, π.1568-70
Λάδι και αυγοτέμπερα σε ξύλο, 51,5χ43 εκ.,
Εθνική Πινακοθήκη, Μουσείο Αλεξάνδρου Σούτζου, Αθήνα

Η κ. Λαμπράκη –Πλάκα γράφει χαρακτηριστικά «Η "Ταφή του Χριστού", ένα σημαντικό έργο του Δομήνικου Θεοτοκόπουλου, που προστέθηκε το 2000 στις συλλογές της Εθνικής Πινακοθήκης, μας αποκαλύπτει την προσπάθεια του ζωγράφου να κατακτήσει το δυτικό ιδίωμα. Πρόκειται για μια από τις πιο ολοκληρωμένες και πιο μνημειακές συνθέσεις της βενετικής περιόδου του ζωγράφου, παρά το μικρό της μέγεθος. Ζωγραφισμένη σε ξύλο με μεικτή τεχνική (αυγοτέμπερα και λάδι) ανήκει στη μεταβατική του περίοδο και τοποθετείται από τους ειδικούς στο τέλος της δεκαετίας του ’60 (...)».

Πολύ γλαφυρά, η ίδια εξηγεί ότι η «σκηνή της "Ταφής" αναπτύσσεται μπροστά στο σκοτεινό στόμιο ενός σπηλαίου που ανοίγεται στην πλαγιά ενός χαμηλού λόφου. Δυο ανδρικές μορφές με ρωμαλέο σώμα ανακρατούν το ιερό σκήνωμα του Χριστού και ετοιμάζονται να το εναποθέσουν σε μια μαρμάρινη σαρκοφάγο τοποθετημένη πλάγια για να τονιστεί η τρίτη διάσταση του χώρου. Η αριστερή μορφή με την αθλητική ανατομία, που έχει ταυτιστεί με τον Νικόδημο, επαναλαμβάνει μια στάση γνωστή από τον Τιντορέτο, έναν άλλο βενετό ζωγράφο που ο Γκρέκο θαύμαζε απεριόριστα.

Όπως επισήμανε ο José Milicua στην αναλυτική μελέτη που αφιέρωσε στο έργο, η σύνθεση της "Ταφής" συνδυάζει στοιχεία από δυο χαρακτικά με ανάλογο θέμα: την "Αποκαθήλωση" ή "Θρήνο" του Παρμιτζανίνο, ενός καλλιτέχνη που ο Γκρέκο θαύμαζε για τη «λεπτότητα» και τη «χάρη» των μορφών του, και από ένα χαρακτικό του Battista Franco ή Semolei, τον οποίο ο Θεοτοκόπουλος δεν εκτιμούσε ιδιαίτερα. Παρά τις διαφορετικές πηγές του, ο ζωγράφος κατάφερε να δημιουργήσει μια σύνθεση με οργανική ενότητα και με έντονα τονισμένη δραματική ατμόσφαιρα.».

Τζιρόλαμο Φραντσέσκο Μαρία Ματσόλα γνωστός ως Παρμιτζανίνο (1503 - 1540), Αποκαθήλωση, π.1525, χαλκογραφία, Αλμπερτίνα, Βιέννη

Το κεντρικό σύμπλεγμα με τις τρεις γυναικείες μορφές, την λιπόθυμη Παναγία και τις δυο Μαρίες που συγκλίνουν προς το μέρος της, είναι αντλημένο σχεδόν αυτούσιο από το χαρακτικό του Παρμιτζανίνο. Ιδιαίτερα οι δυο εράσμιες νεανικές μορφές έμελλε να αποτελέσουν πρότυπο για ανάλογους γυναικείους τύπους στο μελλοντικό έργο του ζωγράφου. Ένας ώριμος άνδρας αριστερά, που εικάζεται ότι απεικονίζει τον Ιωσήφ τον από Αριμαθαίας, ιδιοκτήτη του τάφου του Χριστού, και η ψηλόκορμη νεανική μορφή του Αγίου Ιωάννη δεξιά, καλυμμένη μ’ έναν εκτυφλωτικό πορτοκαλόχρωμο μανδύα, κλείνουν τη σύνθεση. Οι μορφές σχηματίζουν ένα είδος κόγχης που περιβάλλει το σώμα του Χριστού, σχεδιασμένο με τέλεια ανατομία, που ξαναβρίσκουμε στον Αδάμ του πολυπτύχου της Μόδενα και αργότερα στον Χριστό της Αγίας Τριάδας του Αγίου Δομηνίκου του Παλαιού (Santo Domingo el Antiguo) στο Τολέδο.

Τζιρόλαμο Φραντσέσκο Μαρία Ματσόλα γνωστός ως Παρμιτζανίνο (1503 - 1540), "Η Ταφή του Χριστού", λάδι σε καμβά, Ερμιτάζ

 Ευάριθμα είναι τα κλασικά απολλώνια σώματα που έπλασε ο χρωστήρας του Greco. Η τέλεια ανατομία τους προδίδει τόσο την μελέτη της κλασικής Αρχαιότητας όσο και την επίδραση του Μιχαήλ Αγγέλου. Ο τρόπος που έχει απεικονιστεί η σύνθεση παραπέμπει στην περιγραφή της σαρκοφάγου του Μελεάγρου που μας δίνει ο Αλμπέρτι: «Το σώμα του μοιάζει βαρύ στα χέρια εκείνων που το κουβαλούν, που δείχνουν την προσπάθειά τους με όλο τους το κορμί, ενώ τα μέλη του νεκρού φαίνονται ολότελα άψυχα• όλα κρέμονται ξέπνοα, χέρια, δάκτυλα, κεφάλι, πράγμα δυσκολότατο να απεικονιστεί στην τέχνη» (De pictura, 37). Πολλοί ζωγράφοι έχουν εμπνευστεί από αυτή την περιγραφή όπως ο Ραφαέλο στην Αποκαθήλωση (1507, Galleria Borghese, Ρώμη).

Μπαττίστα Φράνκο (πριν το 1510 - 1561), Η Ταφή, χαλκογραφία, Εθνική Πινακοθήκη Σκωτίας

Ο Θεοτοκόπουλος, εγκαταλείποντας τη βυζαντινή παράδοση του επίπεδου χώρου, τονίζει ιδιαίτερα την τρίτη διάσταση με τον διαγώνιο άξονα που σχηματίζουν η σαρκοφάγος, το σώμα του Χριστού και οι προβαλλόμενες σκιές. Στο πρώτο επίπεδο, πλάι στον ακάνθινο στέφανο και τα καρφιά της αποκαθήλωσης, απεικονίζεται το μαγικό φυτό του μανδραγόρα. "Η Ταφή", που χαρακτηρίστηκε από τον Gabriele Finaldi «ως ένα από τα πιο γοητευτικά έργα της βενετικής περιόδου του Γκρέκο», έχει ζωγραφιστεί με μια πλούσια γκάμα χρωμάτων όπου κυριαρχούν τα θερμά πορτοκαλιά και όλοι οι τόνοι του κόκκινου, που συνομιλούν ευχάριστα με τα ψυχρά γαλάζια, τα πράσινα, τα λιλά, ενώ το σπήλαιο, το έδαφος και ο μανδύας του Νικοδήμου αποδίδονται με βυζαντινές ώχρες και σιένες. Η εξέταση της υποδομής του έργου απέδειξε ότι προετοιμάστηκε με πολλή επιμέλεια, με ένα νευρώδες και ακριβές προσχέδιο».

 Ο Χριστός αίρων τον Σταυρόν

 

"Ο Χριστός αίρων τον Σταυρόν",1580, λάδι σε καμβά, 105,1X78,7 εκ., The Metropolitan Museum of Art, New York

Ένας πίνακας με το ίδιο θέμα, «Ο Χριστός αίρων τον Σταυρόν» που σήμερα αποδίδεται στο εργαστήριο του ζωγράφου, ανήκει στις συλλογές της Εθνικής Πινακοθήκης- Μουσείου Αλεξάνδρου Σούτσου.

Ο Χριστός πορεύεται προς τον Γολγοθά αίρων τον Σταυρόν του μαρτυρίου, που μοιάζει να μην έχει διόλου βάρος, όπως υποδηλώνουν και τα υπέροχα χέρια του Θεανθρώπου, που ακουμπούν πάνω του ανάλαφρα αντί να τον στηρίζου, αναφέρεται στη σχετική ανάρτηση της Εθνική Πινακοθήκης. Ο Ιησούς απεικονίζεται μετωπικά, με τον ακάνθινο στέφανο στο κεφάλι, από όπου σταγόνες αίματος κυλούν πάνω στο γαλήνιο πρόσωπό του. Τα μάτια του, έμπλεα δακρύων, στρέφονται προς τον ουρανό, όπως ακριβώς και στον πίνακα με τον Διαμερισμό των ιματίων (Espolio), που έχει ανάλογα τυπολογικά χαρακτηριστικά.

Ο εικονογραφικός αυτός τύπος επινοήθηκε από τον Θεοτοκόπουλο και γνώρισε μεγάλη επιτυχία , αφού τον επανέλαβε επτά φορές.

 Το Μανδήλιο της Αγίας Βερονίκης

"Το Μανδήλιο της Αγίας Βερονίκης", π.1580, λάδι σε καμβά, υπογρ. ΔΟΜΗΝΙΚΟΣ ΘΕΟΤΟΚΟΠΟΥΛΟΣ, 51Χ66 εκ., Ίδρυμα Βασίλη και Ελίζας Γουλανδρή, Αθήνα.

Η κ. Λαμπράκη –Πλάκα εξηγεί ότι παρουσιάζεται «η μορφή του Ιησού, με τα έντονα βυζαντινά χαρακτηριστικά, φορώντας τον ακάνθινο στέφανο, προβάλλεται πάνω σε ένα λευκό μεταξωτό ορθογώνιο «μανδήλιο», διακοσμημένο με ένα απλό γεωμετρικό μοτίβο και ζωγραφισμένο με ψευδαισθησιακή αληθοφάνεια, που τονίζεται από τα καρφιά που το στηρίζουν. Φέρει τον ακάνθινο στέφανο και μερικές σταγόνες αίματος κηλιδώνουν το ευγενικό πρόσωπό του, που απεικονίζεται απόλυτα γαλήνιο, χωρίς ίχνος πάθους. Όπως στις βυζαντινές εικόνες, ο Χριστός μας κοιτάζει εκ του μακρόθεν, από την ουράνια σφαίρα, μ’ ένα βλέμμα υπνωτιστικό που βυθίζεται στο άπειρο. Έχει ζωγραφιστεί με λεπτές πινελιές και με αβρές φωτοσκιάσεις που υποδηλώνουν την πρώιμη χρονολόγησή του.

Ο Γκρέκο ζωγράφισε αρκετές φορές αυτό το θέμα, που είχε ως πρότυπο ένα ιερό λείψανο που φυλασσόταν στον Άγιο Πέτρο της Ρώμης, γνωστό με το προσωνύμιο «Veronica». Ένα ανάλογο λείψανο, το «Μανδήλιον» της Έδεσσας της Μικράς Ασίας λατρευόταν από τον 6ο αιώνα στην ανατολική ορθόδοξη εκκλησία. Από τον 11ο αιώνα η λατρεία του Ιερού Μανδηλίου γνώρισε πολύ μεγάλη διάδοση στον δυτικό χριστιανικό κόσμο. Τα ιερά αυτά λείψανα (σουδάρια) συνδέονταν με μια απόκρυφη παράδοση ( ευαγγέλιο του Νικοδήμου), σύμφωνα με την οποία μια γυναίκα από την Ιερουσαλήμ, η μετέπειτα Αγία Βερονίκη, που βρέθηκε κοντά στον Ιησού καθώς όδευε προς τον Γολγοθά, τον πλησίασε και του σκούπισε με το μαντήλι της το πρόσωπό του. Τα χαρακτηριστικά της θείας μορφής αποτυπώθηκαν με θαυματουργό τρόπο πάνω στο ύφασμα, το οποίο απέκτησε έτσι μεγάλες θεραπευτικές ιδιότητες».

Η Αγία Βερονίκη με την ιερά σινδόνη, είναι ένα από τα αριστουργήματα της συλλογής του νέου Μουσείου του Ιδρύματος Βασίλη και Ελίζας Γουλανδρή, που άνοιξε τελευταία τις πύλες του στην Αθήνα.

Ο μαγικός κόσμος των Γυναικών στη Νεοελληνική ζωγραφική, μια περιπλάνηση με ξεναγό την Μαρίνα Λαμπράκη Πλάκα

Χάρη, ομορφιά, γλαφυρές φόρμες… Έγιναν σύμβολα ευκαρπίας, μούσες, ανήχθησαν σε θεότητες… Το γυναικείο σύμπαν ήταν πάντα ορυχείο έμπνευσης για τους καλλιτέχνες, σημειωνει στα κείμενα της έκθεσης «Άρωμα γυναίκας στη Νεοελληνική Ζωγραφική» στο Ίδρυμα Θεοχαράκη η διευθύντρια της Εθνικής Πινακοθήκης– Μουσείο Αλεξάνδρου Σούτσου, Μαρίνα Λαμπράκη-Πλάκα! Ο κόσμος της γυναίκας συνεχίζει να μαγνητίζει τα βλέμματα και ιδιαίτερα όταν σε αυτό προθυμοποιείται να μας ξεναγήσει η κα. Πλάκα στην έκθεση όπου φιλοξενείται ένα πλήθος έργων της Εθνικής Πινακοθήκης.

Πλήθος κόσμου συγκεντρώθηκε στο Ίδρυμα Θεοχαράκη στην σαββατιάτική ξενάγηση με αποτέλεσμα να σχηματιστεί ουρά στα εκδοτήρια εισιτηρίων του μουσείου. Μάλιστα στους ακροατές ανήκε και ένας σύλλογος που είχε έρθει από τον Βόλο! Το «παρών» έδωσε και ο συλλέκτης και ιδρυτής του Ιδρύματος κ. Βασίλειος Θεοχαράκης και ο οποίος φωτογραφήθηκε με την κ.Πλάκα μπροστά από το έργο «Οι τρεις αδερφές  της οικογένειας Μυντζανίδη» του  Νικολάου Κουνελάκη.

Μιλώντας για το εγχείρημα της έκθεσης η κ.Πλάκα τόνισε για το πλέγμα συνεργασιών της Εθνικής Πινακοθήκης ότι δεν υπάρχει ανταγωνισμός στο Πολιτισμό και ότι οι φορείς πρέπει να δρουν συσωρευτικά και όχι απομονωμένα. Ένας μεγάλος αριθμός έργων της Πινακοθήκης είναι διαθέσιμα για να εκτεθούν σε άλλα μουσεία, όπως διαβεβαίωσε...

 της Μαρίας Αλιμπέρτη

Το κουβάρι της περιήγησης μας στο μαγικό γυναικείο κόσμο είχε χρονολογική αφετηρία τα πρώτα έργα από την ίδρυση του νεοελληνικού κράτους και την ίδρυση της Σχολής των Τεχνών. Χαρακτηριστικό δείγμα αποτελούν τα πορτραίτα του Βρυζάκη (υπότροφος του Ελληνικού Βασιλείου στο Μόναχο) και του Τσόκου με τις νεαρές γυναίκες να φοράνε τις εθνικές φορεσιές. Πολλές γυναικείες μορφές αποτυπώνονται ζωγραφικά καθώς η νέα αστική τάξη θέλει να αποδείξει την κοινωνική της αναβάθμιση. Στην ενότητα αυτή ανήκουν έργα του ζωγράφου-φωτογράφου Γ. Μαργαρίτη (Η κυρία με το φτερό), του Αρ.Οικονομου, , του Γ.Αβλιχύ αλλά και το πορτραίτο της πρόωρα θανούσας αρραβωνιαστικιάς του Ν.Κουνελλάκη, Ζωής Καμπάνη.

Η γυναίκα μέσα στην καθημερινότητα αντικατοπτρίζεται στην επόμενη ενότητα από τη Σχολή του Μονάχου, τη καλλιτεχνική Βαυαροκρατία, όπως την χαρακτήρισε η κ.Πλάκα  αφού ακολούθησε  κατά μια ειρωνική έννοια μετά την έξωση του Όθωνα από την Ελλάδα. Ο Νικηφόρος Λύτρα, ο Νικόλαος Γύζης, ο  Γεώργιος Ιακωβίδης εκφράζονται μέσα από ηθογραφίες, παρακλάδι του ρεαλισμού που υπήρξε απότοκος της βιομηχανικής επανάστασης. 

Χαρακτηριστική είναι η σκηνή που περιγράφει ο Λύτρας με το ξυπόλητο κορίτσι να περιμένει τον αγαπημένο της ενώ την συνάντηση τους, «Το φίλημα» εκτίθεται με άλλα 150 αριστουργήματα στην Εθνική Γλυπτοθήκη στο Γουδί. Την καθημερινότητα των γυναικών μπορούμε να δούμε μέσα από το έργο του Γύζη «Η ψυχομάνα»(φωτό αριστερά) αλλά και την τρυφερή σκηνή της Άρτεμις Γύζη με το μωρό παίζοντας «Κούκου».  

Την γέφυρα μετάξυ του πορτραίτου και της ηθογραφίας αποτελούν οι σκηνές του οριενταλιστή Θεόδωρου Ράλλη με πολύ ενδεικτικά αποτυπωμένα το περιστατικό της πρώτης σφαλιάρας που δέχεται η νιόπαντρη γυναίκας στο έργο με τίτλο «Ο πρώτος μπάτσος» (φωτό δεξιά). 

Συνέχεια της σχολή του Μονάχου αποτελούν έργα του Ιάκωβου Ρίζου, ο οποίος σπούδασε στο Παρίσι  όπως το έργο «Κορίτσι με βιβλίο» (αριστερά). Αξίζει να σημειωθεί ποια ήταν η θέση της γυναίκας στην ελληνική κοινωνία εκείνη την εποχή όπως τόνισε η κ.Πλάκα μέσα από τη χρήση του όρου «παρθεναγωγείο» για την εκπαίδευση των γυναικών που προορίζονταν μόνο για σύζυγοι. Η πρώτη γυναίκα εισήλθε στο Πανεπιστήμιο το 1890, ενώ η Σοφία Λασκαρίδου έγινε δεκτή στη Σχολή Καλών Τεχνών ύστερα από παρέμβαση του Βασιλιά Γεωργίου Α’.

Μια σειρά από ογκώδη έργα ακολουθούν καθώς πια έχουν χτιστεί μέγαρα στην Αθήνα όπου μπορούν να φιλοξενήσουν πορτραίτα γυναικών πλούσια ντυμένων. Χαρακτηριστικά η κ.Πλάκα εκθείασε πορτραίτο του Λύτρα λέγοντας ότι θα μπορούσε να το έχει ζωγραφίσει ο Μανέ! Στην ίδια ενότητα ανήκουν και τα πορτραίτα των γυναικών των ζωγράφων, μια σειρά απολαυστικών έργων καθώς ο θεατής μπορεί να θαυμάσει απελευθερωμένη την πινελιά των καλλιτεχνών. Μεταξύ αυτών, ξεχωρίζει το στοχαστικό πορτραίτο της Άρτεμις Γύζη,  το μοντέρνο πορτρέτο της συζυγου του Δημήτρη Μπισκίνη, αλλά και της  Μαρίας Χορς (δεξιά), που μοιάζει πολύ με  μοντέρνα γυναίκα,  ζωγράφος και σύζυγος του Νικολάου Λύτρα.

Η έκθεση όμως δεν στέκει μόνο στη γυναίκα ως μοντέλο ή πηγή έμπνευσης φιλοξενούνται έργα όπως της  Θάλλειας Φλωρά Καραβία με την ηθοποιό Κυβέλη (αριστερά) το οποίο λέγεται ότι θαύμαζε πολύ ο Τέτσης για  τη γεμάτη  παλμό ζωγραφική του.

Τον ίδιο δυναμισμό εκπέμπουν και τα έργα του κοσμικογράφου Παύλου Μαθιόπουλου, μια γυναικεία φιγούρα ντυμένη αλά τσάρλιστον, ένα ιδεόγραμμα της κομψότητας  όπως και το υπέροχο έργο «Η κυρία με το σκυλάκι», την ζαχαρένια ροζ οπτασία,  ίσως το μεγαλύτερο έργο με παστέλ στην ιστορία της ζωγραφικής σύμφωνα με την κ.Πλάκα.

Σε αυτό τον όροφο δεσπόζει το έργο του Ιακωβίδη (αριστερά), το οποίο συνδυάζει την γυναικεία μορφή, τη νεκρή φύση, τις ανθογραφίες, αλλά δεν αποπνέει την ίδια αίσθηση της αλήθειας όπως σημείωσε η κ.Πλάκα. Μάλιστα υπενθύμισε ένα από τα πρώτα έργα του Ν.Καζαντζάκη «Όφις και Κρίνο»  στο οποίο η νεαρά ηρωίδα πεθαίνει από τα αναθυμιάσεις των λουλουδιών, έργο από το οποίο πιθανότατα να εμπνευστηκε ο καλλιτέχνης.

Στο σύμπαν του Παρθένη ακολουθούν τα έργα του Παύλου Ροδοκανάκη (Αρμονία , δεξιά) και της Αμαλίας Παπά με πολλές σεζανικές δομικές γραμμές τους. Επίσης θαυμάσαμε κάποια ρεαλιστικά πορτραίτα της γενιάς του 30’, όπως αυτό με την αποφασιστική ματιά της Ισαβέλλας Χαρμπούρη, έργο του Απόστολου Γεραλή, αλλά  και την εθαίρια Φρόσω Σκουμπουρδή του Περικλή Βυζάντιου, αλλά το βλέμμα του επισκέπτη κεντρίζουν οι ονειρικές οπτασίες του Γουναρόπολου, οι μετακυβιστικές φόρμες του Χατζηκυριάκου-Γκίκα και ο εξπρεσιονισμός του Μπουζιάνη.

Στη τελευταία αίθουσα φιλοξενείται η πιο σύγχρονη γενιά ελλήνων καλλιτεχνών μια σειρά από πορτραίτα που κάποια ακολουθούν τις επιταγές  του αναγεννησιακού Alberti  για τα «αληθινα πορτραίτα που κάνουν τον απόντα παρόντα» και κάποια άλλα που περισσότερο αποτυπώνουν τα εσώψυχα του καλλιτέχνη. Έτσι θαυμάζουνμε έργα του Φασιανού, του Καρρά, το φωτορεαλιστικό έργο του Αχιλλέα Δρούγκα (δεξιά).  

Μεταξύ των εκθεμάτων και ένα έργο του καθηγητή της ΑΣΚΤ  Μιχάλη Μανουσάκη, ο οποίος μας μίλησε κατά την ξενάγηση για το εγχείρημα του να χρησιμοποιεί ξύλινες επιφάνειες  και εμπνεόμενος από την χαρακτική στο εν λόγω έργο , η γυναικεία φιγούρα δεν είναι ζωγραφισμένη αλλά είναι το ίδιο το σώμα- ξύλο που αποδίδει το σώμα της γυναίκας, ενώ το φως στο έργο δίνεται μέσα από τα χρώματα.

Επόμενες ξεναγήσεις:

– Τρίτη 4 Δεκεμβρίου, στις 12.00 μ.μ.

– Τρίτη 11 Δεκεμβρίου, στις 12.00 μ.μ.

– Τρίτη 18 Δεκεμβρίου, στις 12.00 μ.μ.

Θα τηρηθεί σειρά προτεραιότητας και ο αριθμός των ατόμων θα περιοριστεί στα 35 ανα ξενάγηση.

Οι συμμετέχοντες στην ξενάγηση θα πρέπει να είναι στον χώρο 15 λεπτά νωρίτερα, διαφορετικά η κράτησή τους θα ακυρωθεί και η θέση θα καλυφθεί.

Για κρατήσεις καλέστε στο 210-3611206

H Ελληνική Επανάσταση μέσα από τη Τέχνη

Γιατί η Αθήνα έχει την μορφή αυτή σήμερα; Πως κληρονομήσαμε τις μορφές των αγωνιστών της Επανάστασης;
Με την ευκαιρία του εορτασμού της 25ης Μαρτίου, η Ομότιμη Καθηγήτρια Ιστορίας της Τέχνης και Διευθύντρια της Εθνικής Πινακοθήκης – Μουσείου Αλεξάνδρου Σούτσου, Μαρίνα Λαμπράκη-Πλάκα παραχώρησε διάλεξη με θέμα "Τέχνη και Ιδεολογία στο Νέο Ελληνικό Κράτος", χθες στο Κέντρο Πολιτισμού Ίδρυμα Σταύρος Νιάρχος


της Μαρίας Αλιμπέρτη 

Με την συνήθη αμεσότητα και μεταδοτικότητά της η κ.Πλάκα μας ταξίδεψε στα μονοπάτια της ιστορίας και συγκεκριμένα της Ελληνικής Επανάστασης μέσα από το σύμπαν της Τέχνης. Απέναντι σε ένα πολυπληθές κοινό που την άκουγε ευλαβικά ξετύλιξε το κουβάρι της ιστορίας του νεοελληνικού κράτους σχολιάζοντας για τι έγινε η επιλογή μέσα από μια μακρά ελληνική ιστορία του  αρχαιοελληνικού παρελθόντος που έπρεπε να στη ρίξει την ιδεολογία του νεοσύστατου κράτους. Λόγω του ιστορικού συγκείμενου δηλαδή του ευρωπαϊκού Φιλελληνισμού αλλά και του φιλέλληνα προγόνου του βασιλιά Όθωνα, βασιλιά Λουδοβίκου Β΄της Βαυαρίας,  λόγω των αρχαιοτήτων της η Αθήνα επιλέχθηκε ως πρωτεύουσα του ελληνικού κράτους.

Στα έργα Βαυβαρών καλλιτεχνών που απεικονίζουν την άφιξη του βασιλιά, θαυμάζουμε την αγάπη για τα ερείπια και το ελληνικό τοπίο , όπως αυτάτου Piter von Hess. Στο δίλημμα ένα θα έπρεπe η χώρα να παραμείνει ένας "ερειπιώνας" κατά την ρομαντική άποψη ή θα έπρεπε να ανοικοδομηθεί, ευτυχώς επικράτησε η τελευταία, δηλαδή η άποψη των νεοκλασσικιστών. Όπως σημείωσε χαρακτηριστικά η κα. Πλάκα τον νεοκλασικισμό "δεν το επινοήσαμε εμείς

αλλά τον εισαγάγαμε από τους Βαυαρούς, αλλά εδώ έχασε εκείνη την βαρβαρότητα του λόγω εγγύτητας στα ωραία πρότυπα" τονίζοντας ότι στην Ελλάδα δεν χτίστηκαν εκείνοι τα τεράστια οικοδομήματα που συναντάμε στον Βορρά αλλά τα κτίσματα προσαρμόστηκαν στο μέτρο του ανθρώπου.

Η αναγκαιότητα για μια αναγέννηση και στη Τέχνη καταδείχθηκε μέσα από την ίδρυση της Σχολής των Τεχνών, χάρη στα δάνεια που λάμβανε το κράτος και συνεχίζει ...Η εν λόγω σχολή λειτούργησε ως σχολείο των Κυριακών καθώς οι μαθητές του ήταν τεχνίτες που εργάζονταν τις καθημερινές στο χτίσιμο των νεοκλασικών κτιρίων της Αθήνας.  Επρόκειτο για "μια επείγουσα ανάγκη καθώς η Τέχη δίνει μορφή στην κοινωνία και εκφράζει την ιδεολογία της" τόνισε με νόημα η κα.Πλάκα.
Η ιδεολογική ανάγκη να προβληθούν οι ήρωες, χάρη στους οποίους οι Νεοέλληνες απολάμβαναν μετά από ένα αιματηρό αγώνα την ελευθερία τους, ώθησε τον νεαρό βασιλιά να δώσει υποτροφίες σε καλλιτέχνες να σπουδάσουν στο Μόναχο. Χαρακτηριστικό παράδειγμα της ιστορικής σχολής ο Θεόδωρος Βρυζάκης, παιδί θύμα του αγώνα αφού σε αυτόν έχασε τον πατέρα του, σπούδασε στο Μόναχο και παρέμεινε, διατηρώντας πελατεία του Φιλέλληνες, οι οποίοι αγόραζαν έργα που εξιστορούσαν τον αγώνα της Ανεξαρτησίας

μας.Ενδεικτικά έργα του  αποτελούν το στρατόπεδο του Καραΐσκάκη αλλά και η "Ελλάς ευγνωμονούσα". Ανάλογα έργα από αυτόν των κύκλο ζωγράφων προορίζονταν για να κοσμήσουν δημόσιους χώρους όπως υπουργεία και ανάκτορα, δηλαδή είχαν μια ιδεολογική χρήση, έναν προπαγανδιστικό σκοπό εξύμνησης του αγώνα προς την ελευθερία. Γι' αυτό το λόγο προβάλλεται μια ιδεατή μορφή αλλά οι  όπως στην Έξοδο του Μεσολογγίου, μια από τις δραματικότερες στιγμές του αγώνα των Ελλήνων.

Στον πίνακα που απεικονίζει το στρατόπεδο του Καραΐσκάκη η κα. Πλάκα επεσήμανε μια μορφή τον φιλέλληνα υπολοχαγό Karl Krazeisen έναν ερασιτέχνη ζωγράφο που έκανε εκ φυσικού τα πορτραίτα των αγωνιστών με τις φορεσιές τους- όσων είχαν επιζήσει μέχρι τον Νοέμβριο του 1826 έως τον Αύγουστο του 1827. Έχοντας επίγνωση του εγχειρήματος του ο Βαυαρός που είχε υπηρετήσει σε στρατόπεδα στο Ναύπλιο, Πόρο, Αίγινα, Σαλαμίνα, Αθήνα και Πειραιά έβαζε  τους ήρωες στη συνέχεια να υπογράφουν, πιστοποιώντας έτσι την ομοιότητά τους. Δυστυχώς δεν πρόλαβε να ολοκληρώσει την προσωπογραφία του Καραΐσκάκη καθώς χάθηκε στην μάχη του Φαλήρου και είναι το μόνο σχέδιο του που δεν φέρει την υπογραφεί του εικονιζόμενου. Οι εικόνες των αγωνιστών αντιγράφηκαν σε 24 σχέδια και στη συνέχεια έγιναν λιθογραφίες στο Μόναχο, όπου και κυκλοφόρησαν με τίτλο "Προσωπογραφίες των

διασημότερων Ελλήνων και Φιλελλήνων, μαζί με μερικές απόψεις και ενδυμασίες, σχεδιασμένες εκ φυσικού και δημοσιευμένες από τον Καρλ Κρατσάϊζεν» (1828-1831). 
Την συλλογή αυτήε αγόρασε  ο τότε διευθυντής της Εθνικής Πινακοθήκης Ζαχαρίας Παπαντωνίου και έτσι διασώθηκαν οι μορφές των αγωνιστών, αποτελώντας πηγή τόσο για τα έργα του Βρυζάκη όσο και παρακαταθήκη στην ελληνική συλλογική μνήμη.
Μεγάλη ευγνωμοσύνη πρέπει να έχουμε και στον Μακρυγιάννη που κάλεσε τον Παναγιώτη ή Δημήτριο Ζωγράφο να απεικονίσει καθ' υποδειξή του τον αγώνα, αφού είχε απορρίψει τα σχέδια ενός φράγκου ζωγράφου. Τα αντίγραφα σχεδίων αυτών τα δώρισε στον Βασιλιά Όθωνα και σε πρέσβεις των Μεγάλων Δυνάμεων, ενώ έστειλε και σε ένα κιβώτιο στην Βασίλισσα Βικτωρία. Ενδεικτικό είναι ότι το έργο "Η Πολιορκία των Αθηνών" έλεγε ο Σεφέρης ότι του θυμίζει μεγαρίτικη ποδιά!

Ξενάγηση από την Μαρίνα Λαμπράκη-Πλάκα

Στις απέραντες θάλασσας θα μας ταξιδέψει με το μοναδικό της τρόπο η Διευθύντρια της Εθνικής Πινακοθήκης και Ομότιμη Καθηγήτρια Ιστορίας της Τέχνης, Μαρίνα Λαμπράκη -Πλάκα. Συγκεκριμένα, θα μας ξεναγήσει το  προσεχές Σάββατο 8 Απριλίου στην έκθεση «Παρά θιν’αλός: Θαλασσινά θέματα στη νεοελληνική ζωγραφική. Από τις συλλογές της Εθνικής Πινακοθήκης και του Ιδρύματος Ε. Κουτλίδη.» που πραγματοποιείται στο ίδρυμα Β&Μ Θεοχαράκη. 
Θα μας μιλήσει για τους εβδομήντα τέσσερις πολύτιμοι πίνακες της νεοελληνικής ζωγραφικής ολοκληρώνουν αυτή τη θεματική έκθεση με τα αντιπροσωπευτικά έργα των Κωνσταντίνου Βολανάκη, Βασίλειου Χατζή, Ιωάννη Αλταμούρα, Κωνσταντίνου Μαλέα, Νικόλαου Λύτρα, Κωνσταντίνου Παρθένη, Μιχάλη Οικονόμου, Νίκου Χατζηκυριάκου–Γκίκα, Γεράσιμου Στέρη, Σπύρου Παπαλουκά, Θάνου Τσίγκου, Πάρι Πρέκα, Παναγιώτη Τέτση, Δημοσθένη Κοκκινίδη, Κώστα Τσόκλη, Βασίλη Θεοχαράκη, Μαρίας Φιλοπούλου, Γιάννη Αδαμάκου, Θανάση Μακρή και Μιχάλη Μαδένη μεταξύ των άλλων.
Αξίζει να σημειωθεί ότι  τα έργα προέρχονται από τις συλλογές της Εθνικής Πινακοθήκης και του Ιδρύματος Ε. Κουτλίδη, του Υπουργείου Πολιτισμού, της συλλογής Σωτήρη Φέλιου και του Ιδρύματος Β. & Μ. Θεοχαράκη.

Ώρα 11π.μ.
Είσδος 8 ευρώ.

Διάλεξη της Μαρίνας Λαμπράκη-Πλάκα

Το Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο παρουσιάζει την προσεχή Δευτέρα 13 Μαρτίου, ώρα 18:30 την διάλεξη της Ομότιμης Καθηγήτριας Ιστορίας της Τέχνης και Διευθύντρια της Εθνικής Πινακοθήκης-Μουσείου Αλέξανδρου Σούτζου Μαρίνα Λαμπράκη-Πλάκα. Η καταξιωμένη καθηγητιρα θα μιλήσει στο αμφιθέατρο του Εθνικού Αρχαιολογικού Μουσείου με θέμα τη συνομιλία της γλυπτικής του Rodin με την τέχνη της αρχαίας Ελλάδας.

Υπενθυμίζεται ότι το Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο φιλοξενεί από το καλοκαίρι του 2016 έργα του Auguste Rodin στους μόνιμους εκθεσιακούς του χώρους, τα οποία στάλθηκαν ως  «δώρα» με τη μορφή δανεισμού για την επέτειο των 150 χρόνων του Μουσείου από το National Museum of Western Art του Τόκιο, την Εθνική Πινακοθήκη και το Κοινωφελές Ίδρυμα Αλέξανδρος Σ. Ωνάσης. «Ο Σκεπτόμενος», «Ο άσωτος υιός» και «Το φιλί» συνδιαλέγονται με εκθέματα από διαφορετικές εποχές της αρχαίας τέχνης, αναδεικνύοντας μέσα από τα μορφολογικά τους χαρακτηριστικά όψεις της ανθρωποκεντρικής παράδοσης στη γλυπτική, η οποία έφτασε σε κορυφαίες εκφάνσεις της στην αρχαία Ελλάδα και αποτέλεσε έμπνευση για μεταγενέστερες μορφοπλαστικές αναζητήσεις. 

Τα έργα θα παραμείνουν στο μουσείο έως τις 3 Απριλίου.

Η διάλεξη θα συνδυαστεί με περιήγηση στις αίθουσες όπου εκτίθενται τα τρία έργα του Rodin. 

Είσοδος ελεύθερη από την οδό Τοσίτσα 1.

 Δελτία προτεραιότητας θα δίνονται από τις 18:00.

Πατησίων 44, Αθήνα 106 82

Τηλ: 213214 4891

Εορτασμός 400 χρόνια από το θάνατο του El Greco: Η Μαρίνα Λαμπράκη Πλάκα μίλησε για τον Θεοτοκόπουλο

της Μαρίας Αλιμπέρτη

Μερικές φορές νιώθεις ευλογημένος να ακούς ανθρώπους να μιλούν και να σε ταξιδεύουν, να σου αφηγούνται και εσύ να επιστρέφεις στον χρόνο και σαν πειθήνιο παιδάκι να ακούς το παραμύθι...Και όταν ακούς το "παραμύθι" της Ζωής του Δομίνικου Θεοτοκόπουλου και ιδιαίτερα. από το στόμα της κας Μαρίνας Λαμπράκη -Πλάκα  δεν μπορείς παρά να κρέμεσαι από τα χείλη  της. Η καθηγήτρια και διευθύντρια της Εθνικής Πινακοθήκης μάγεψε όχι μόνο εμένα αλλά πιστεύω την πλειοψηφία του κοινού το περασμένο Σάββατο κατά την ομιλία της στους Εικαστικούς και Μουσικούς  Διάλογους για τον El Greco στο Εθνικό και Ιστορικό Μουσείο "Παλαιά Βουλή". Μουσικά την εκδήλωση πλαισίωσε ο κ.Γ. Χατζηνάσιος που ερμήνευσε αποσπάσματα της όπερας για τον EL GRECO που θα παρουσιαστεί επίσημα τον προσεχή Σεπτέμβρη. 
Με την γνωστή της ευφράδεια η κ. Πλάκα ανέδειξε την πολύπτυχη προσωπικότητα του Δομίνικου Θεοτοκόπουλου αναγνωρισμένου καλλιτέχνη και την εποχή του καθώς και  το έργο του. Με την γνωστή της ευφράδεια μας γύρισε αιώνες πριν, για να μοιραστεί μαζί μας την έρευνά της για τον μεγάλο καλλιτέχνη, αναγνωρισμένο και στην εποχή του αφού χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί ότι το έργο "Το πάθος του Χριστού" πουλήθηκε 700 χρυσά δουκάτα όσο και το κόστος διαβίωσης τότε στην Βενετία.

Περιπλάνηση στην ζωή του El Greco

Γεννημένος στον Χάνδακα της Κρήτης όταν ήταν βενετοκρατούμενος. Το 1567 έφυγε για το Χάνδακα και οι πηγές τον εμφανίζουν στην Βενετία  και στη Ρώμη όπου με συστατική επιστολή από τον ζωγράφο Τζούλιο Κλοβιο βρίσκεται φιλοξενούμενος του καρδινάλιου Gylio Farneze στο παλάτσο, ένα πραγματικό πνευματικό περιβάλλον χάρη στα πολύτιμα έργα Τέχνης- σήμερα το κτίριο στεγάζει την Πρεσβεία της Γαλλίας. Μαθητεύει κοντά στον Τιτσιάνο, τον τότε πρίγκηπα της ζωγραφικής σε όλη την Ευρώπη και κοντά του μαθαίνει τον δυτικό τρόπο. Δημιουργεί το 1570 το έργο "Η ταφή του Χριστού" το δεύτερο έργο που αγοράστηκε από την Εθνική Πινακοθήκη.

Στη Ρώμη εμπνευσμένος από το κλασικό περιβάλλον δημιουργεί το έργο "Ο διωγμός των

εμπόρων" επηρεασμένος από το ύφος των μανιεριστών . Αξίζει να σημειωθεί ότι στο κάτω μέρος του πίνακα υπάρχουν τέσσερις φιγούρες : ο Τιτσιάνο, ο φίλος  του Κλόβιο, ο Μιχαήλ Άγγελος και κάποιοι λένε ο Ραφαέλο και άλλοι μιλάνε για αυτοπροσωπογραφία. Είναι αξιοπερίεργη η εμφάνιση του Μιχαήλ Αγγέλου καθώς άνηκε στην Σχολή της Φλωρεντίας, ενώ εκείνος ήταν επηρεασμένος από την Σχολή της Βενετίας του χρώματος.  Η κυρία Πλάκα ανέφερε και ένα ενδιαφέρον περιστατικό καθώς οι φιγούρες στα έργα του ήταν γυμνές όπως στο έργο "Δευτέρα Παρουσία" του Μιχαήλ Άγγελου και στο πνεύμα της Αντιμεταρρύθμισης και με εντολή του Πάπα ζωγραφίστηκαν ρούχα από ένα μαθητή του. Μάλιστα ο λόγος που έβγαλε ο Θεοτοκόπουλος υποστηρίζοντας ότι εάν γκρέμιζαν το έργο εκείνος θα το ζωγράφιζε με σεμνότητα και όχι λιγότερο ωραίο, γεγονός που προκάλεσε δυσαρέσκεια στους εκκλησιαστικούς κύκλους. Κάποιοι λένε ότι αυτός είναι και ο λόγος που έφυγε για την Ισπανία , αλλά στην πραγματικότητα ο Φίλιππος Β΄ καλούσε καλλιτέχνες για την εικονογράφηση του ανακτόρου Εσκοριάλ, ενώ ήδη είχε παραγγελίες από τον πρωτοπρεσβύτερο του καθεδρικού του Τολέδου, Ντιέγκο ντε Γκαστίγια.
 Μπορεί τα έργα "Αλληγορία της Ιερής Συμμαχίας" και "Το μαρτύριο του Αγίου Μαυρικίου" να μην άρεσαν στον Φίλιππο Β' , ο Θεοτοκόπουλος έμεινε στο Τολέδο ετοιμάζοντας  εννέα πίνακες για τον βωμό του καθεδρικού ναού. Νοίκιασε  παλάτι 24 δωματίων και μουσικοί του έπαιζαν μουσική την ώρα που ζωγράφιζε  γιατί προωθούσε το προφίλ του ζωγράφου ως πνευματικού ανθρώπου.
 Για το ναό ζωγράφισε την "Αγία Τριάδα", έναν φόρο τιμής στον Μιχαήλ Άγγελο  και το καταπληκτικό έργο Ο Διαμερισμός των Ιματίων του Χριστού (1577-79), στο οποίο το δυναμικό κόκκινο χρώμα, του πάθους έρχεται σε αντίθεση με την γαλήνια μορφή του Χριστού.

Από τα πιο γνωστά του έργα του "Η ταφή του Κόμητος Οργκάθ"(1586-88), όπως μας

αφηγήθηκε η κ. Πλάκα, πέρα από την παρουσία του γιου του και του ίδιου, το έργο ήταν παραγγελία του ναού  καθώς ο κόμης άφησε στην διαθήκη του στα χωριά που άνηκαν στο βιλαέτι να προμηθεύουν την εκκλησία με αγαθά αλλά το θέμα ξεχάστηκε οπότε και η παραγγελία αυτή είχε σκοπό την υπενθύμιση...Ο Άγιος Στέφανος και ο Άγιος Αυγουστίνος  έθαψαν τον εκλιπόντα, ενώ ανοίγουν οι ουρανοί για να δεχθούν την ψυχή του συνοδεία των Αγγέλων, παρουσία του Χριστού, της Παναγίας , του Ιωάννη του Βαπτιστή  και του Άγιου Πέτρου, μια αναφορά στην βυζαντινή αγιογραφία.

Έργα ώριμης περιόδου

"Η Πεντηκοστή" (1596-1600), το οποίο υποκρύπτει  την δομή του χώρου όπως την αντιλήφθηκαν ο Σεζάν και ο Πικάσο και με μια σύνθεση σαν ανεστραμμένο τρίγωνο. Μεταξύ των αποστόλων και ο ζωγράφος ως ο 13ος φωτισμένος. 

Ο Άγιος Ιωσήφ και ο Χριστός παιδί, έργο που βρίσκεται σε ιδιωτική συλλογή στο Τολέδο. Η κ. Πλάκα μας ενημέρωσε ότι ιδιωτικά παρεκκλήσια στο Τολέδο άνοιξαν τις πύλες τους στο Τολέδο στο πλαίσιο εορτασμού των 400 χρόνων από τον θάνατο του Δομίνικου Θεοτοκόπουλου. 

Η Παναγία της Άμωμης Σύλληψης, χαρακτηριστικό έργο για τις μακριές μορφές του.

             Ο Ευαγγελισμός, για το Κολέγιο της Δόνια Μαρία ντε Αραγκόν

Η Πέμπτη Σφραγίδα της Αποκάλυψης ενέπνευσε τον Πικάσο για να δημιουργήσει τις Δεσποινίδες της Αβινιόν.

 Χόρχε- Εμμανουήλ Θεοτοκόπουλος, πορτραίτο του γιού του Δομίνικου Θεοτοκόπουλου που διακηρύσσει την πνευματικότητα της ζωγραφικής, καθώς ο εικονιζόμενος κρατά το πινέλο όπως την πένα, σύμφωνα με την κα. Πλάκα