"Λατρευτικά" του Δημήτρη Κοντού μέχρι τις 5 Οκτωβρίου στο ΒΧΜ

Κείμενο και φωτογραφίες εκθεμάτων: Μαριέττα Κοντογιάννη

Η αφίσα της έκθεσης και εξώφυλλο του πολύ ενδιαφέροντος καταλόγου που τη συνοδεύει όπου απεικονίζεται το έργο "Οι  κόκκινοι" και αναφέρεται στον Ολυμπιακό και στη λατρεία του ποδοσφαίρου στη διάρκεια της Επταετίας.

Την τελευταία ξενάγηση στην έκθεση "Λατρευτικά" του Δημήτρη Κοντού η οποία πήρε παράταση μέχρι τις 5 Οκτωβρίου, παρακολούθησα την Κυριακή που μας πέρασε στο Βυζαντινό και Χριστιανικό Μουσείο, το οποίο φέτος γιορτάζει τα 100 του χρόνια με μια σειρά από εκθέσεις που καλούν σε γόνιμο διάλογο τη σύγχρονη τέχνη με τη βυζαντινή. 
Για να είμαι απόλυτα ειλικρινής, τον συγκεκριμένο δημιουργό δεν τον γνώριζα. Ο λόγος που με παρακίνησε να παρακολουθήσω την ξενάγηση ήταν το γεγονός ότι λατρεύω τα τάματα και ήξερα από κάποιες φωτογραφίες της έκθεσης που είχα δει στο διαδίκτυο, πως τα συγκεκριμένα έργα του καλλιτέχνη είναι εμπνευσμένα από αυτά. Όταν ξεκίνησε η ξενάγηση, η οποία έγινε από τις ιστορικούς τέχνης και επιμελήτριες της έκθεσης Ιωάννα Αλεξανδρή και Σοφία Γερογιώργη, και η οποία οφείλω να πω ότι ήταν εξαιρετική, ανακάλυψα ότι τα "Λατρευτικά" είναι μια σειρά έργων που με αντιπροσωπεύει απόλυτα καθώς καταπιάνομαι κι εγώ με εικαστικές δημιουργίες. Ένα έργο μάλιστα με άγγιξε τόσο πολύ για προσωπικούς λόγους που έβαλα τα κλάματα!  

Η συγκεκριμένη φωτογραφία είναι από το ΙΣΕΤ.

Έμαθα όμως και πολλά ενδιαφέροντα για τον ίδιο τον Δημήτρη (Μίμη) Κοντό (1931-1996), όπως ότι είναι ένας από τους σημαντικότερους μεταπολεμικούς καλλιτέχνες της αφηρημένης τέχνης στην Ελλάδα, με επιρροές από τα εικαστικά ρεύματα της Ρώμης και του Παρισιού της εποχής του, μαθητής του Γιάννη Μόραλη στη Σχολή Καλών Τεχνών  και φίλος με τον Κώστα Τσόκλη ο οποίος μιλάει σε βίντεο για τον καλλιτέχνη.  Όσο για  τα "Λατρευτικά" του, αποτελούν μια ενότητα δεκατεσσάρων έργων η οποία παρουσιάστηκε για πρώτη φορά στην αίθουσα τέχνης "Δεσμός" τον Μάρτιο του 1975 με διθυραμβικές κριτικές. Τα έργα αυτά τα οποία έχουν συμβολικό χαρακτήρα, συνδυάζουν ποικίλες τεχνοτροπίες  κυρίως τη ζωγραφική με μέταλλα (χαλκό, ορείχαλκο, αλουμίνιο), νοβοπάν, κορδέλες, κοσμήματα και φυσικά τάματα. Αυτό που στην ουσία έχει κάνει ο Δημήτρης Κοντός είναι ότι έχει εμπνευστεί από τη βυζαντινή τεχνοτροπία των αγιογραφιών και από τα τάματα, σύμβολα προσφοράς και λατρείας στον Θεό -για τα οποία πρώτη φορά γίνεται λόγος τον 12ο αιώνα στην Περσία- και έχει δημιουργήσει μια σειρά από κατασκευές με σκοπό:

-Να καυτηριάσει και να αποδομήσει όλα τα σύγχρονα είδωλα-αντικείμενα λατρείας που σχετίζονται με τον γυναικείο καλωπισμό, την "εικόνα" όπως αυτή φτιάχνεται από τη μόδα και τα περιοδικά: Τα καλοχτενισμένα μαλλιά, το κραγιόν, το καλσόν, τα έντονα μακιγιαρισμένα μάτια, και μέσα από αυτά να θίξει το εφήμερο και μάταιο της εξωτερικής φθαρτής ομορφιάς. 

"Μάτια"

-Να σχολιάσει επίκαιρα πολιτικά και κοινωνικά θέματα της περιόδου της Δικτατορίας στην Ελλάδα όπως:  

Τη φάλαγγα με το έργο "Πόδια" κάτω από τα οποία υπάρχουν τάματα κατασκευασμένα από τον ίδιο που απεικονίζουν ανθρώπους σε επιτύμβιες στήλες.

"Πόδια"

Τους ανθρώπους που μαρτύρησαν, στο έργο "Τρίπτυχο" (Εργάτες, Αγρότες, Φοιτητές) με τάματα που φέρουν τα συνθήματα της εποχής "Ψωμί Παιδεία Ελευθερία" και "Κάτω ο Φασισμός"

   

                                                        

"Τρίπτυχο (Εργάτες, Αγρότες, Φοιτητές)

Το ποδόσφαιρο με σαφή αναφορά στον Παναθηναϊκό που πήγε στο Γουέμπλεϊ όπου τη θέση των αγίων έχει πάρει η ποδοσφαιρική εντεκάδα.

"Εθνική αντιπροσωπεία"

Τον ιππόδρομο

"Ιππόδρομος"

Η έκθεση των Λατρευτικών η οποία όπως γίνεται κατανοητό, αναδεικνύει στο σύνολό της όλες τις καλλιτεχνικές προτάσεις του Κοντού αναφορικά με τα θρησκευτικά θέματα, τους πειραματισμούς, τους νέους τρόπους έκφρασης πάνω στα ιστορικά χνάρια της βυζαντινής παράδοση, εμπλουτίζεται με ένα σύνολο από χριστιανικά τάματα τα οποία προέρχονται από τις συλλογές του Βυζαντινού και Χριστιανικού Μουσείου, προκειμένου οι επισκέπτες να κατανοήσουν τη σχέση προτύπου και παράγωγου καλλιτεχνικού έργου. 

Ιδιαίτερη αναφορά αξίζει να γίνει στα σκίτσα και στα προσχέδια του καλλιτέχνη για την αγιογράφηση της εκκλησίας του ορφανοτροφείου Άνω Γλυφάδας, η οποία όμως τελικά δεν υλοποιήθηκε, τα οποία τοποθετούνται στο β΄ μισό της δεκαετίας του 1960 (1965-1968) και ήρθαν στο φως στη διάρκεια της αναζήτησης στο εργαστήριο και στο αρχείο του. 

Το υλικό συμπληρώνουν σκίτσα με φανταστικά αρχιτεκτονικά μοντέλα ναών, μεμονωμένες μελέτες πάνω σε θρησκευτικά θέματα και εικονογραφικούς τύπους και τέλος ένα χαρακτικό σε λινόλαιο με τη μορφή του Αγίου Γεωργίου που φιλοτεχνήθηκε στα 1978.

Διάρκεια περιοδικής έκθεσης: 16 Ιουλίου - 5 Οκτωβρίου 2014


Στο πλαίσιο των παράλληλων δράσεων που διοργανώνει το Βυζαντινό και Χριστιανικό Μουσείο με αφορμή την έκθεση «Λατρευτικά», πραγματοποιείται την Τρίτη 23/9 και ώρα 19:00 μια διάλεξη με ελεύθερη είσοδο με θέμα:  «Τα τάματα σήμερα: Στο μεταίχμιο του ιερού και του κοσμικού» με εισηγήτρια τη δρ Σοφία Χανδακά, Κοινωνική ανθρωπολόγο και Επιμελήτρια του Τμήματος Πολιτισμών του Κόσμου στο Μουσείο Μπενάκη, η οποία έχει εκδώσει στο παρελθόν και σχετικό βιβλίο.

Σας παραθέτω το κείμενο που συνοδεύει την ανακοίνωση της διάλεξης από την ιστοσελίδα του Βυζαντινού και Χριστιανικού Μουσείου:
"Ανησυχίες για τον βίο, προβλήματα υγείας και οικονομικές δυσχέρειες οδηγούν τον άνθρωπο στην αναζήτηση βοήθειας, στην παράκληση. Αυτή η ανθρώπινη ανάγκη υπαγορεύεται από την ευλάβεια και την έμφυτη τάση για θρησκευτικότητα•  προϋποθέτει τη νηστεία, τη θυσία, την αφιέρωση• εγγυάται τη σωτηρία και την εξιλέωση• ανανεώνει την ελπίδα• ορίζει την πίστη• τροφοδοτεί τη Λατρεία. 

Πρόκειται για μια στάση, η οποία παρά την εκκοσμίκευση της ανθρώπινης ζωής, παρατηρείται μέχρι σήμερα, και εκφράζεται κυρίως μέσω της αφιερωματικής πρακτικής. 
Η αφιερωματική πρακτική στη νεότερη Ελλάδα συνίσταται σε μια ορισμένη τελετουργική συμπεριφορά, ενεργό τμήμα μιας αποδεκτής παράδοσης μεν, η οποία όμως αποκλίνει από τις καθιερωμένες δογματικές δραστηριότητες. Η έννοια της αφιέρωσης προϋποθέτει ένα σύστημα ανταλλαγής, στο πλαίσιο του οποίου η προσφορά μπορεί να λάβει πνευματική μορφή με την εθελοντική στέρηση και υλική μορφή, με την αφιέρωση αγαθών ως δώρων. 

Συχνά προσφέρονται ειδικά αφιερωματικά αντικείμενα, τα μεταλλικά τάματα, ομοιώματα ανθρώπων ή ιδιοκτησιών που έτυχαν προστασίας, τα οποία αναρτώνται πάνω ή κοντά στις εικόνες των αγίων ως ανταλλάγματα για την ίαση ή τη σωτηρία που προσδοκεί ο πιστός. 

Είτε θεωρούνται ιερά αντικείμενα είτε όχι, τα τάματα κινούνται αναμφίβολα μέσα στον χώρο του ιερού. Όχι μόνο συμμετέχουν ενεργά σε τελεστικές πράξεις με ρητούς και άδηλους συμβολισμούς, αλλά και περαιτέρω λειτουργούν ως υπομνήσεις της σχέσης που δημιουργείται και παράλληλα ως αποδείξεις της αποτελεσματικότητάς της, έτσι που αναλαμβάνουν να κοινοποιήσουν νοήματα ως σύμβολα πίστης. Έτσι τα αντικείμενα αποκτούν μια δυναμική αφού μέσω αυτών ζητείται η προστασία".