Πού βρίσκεται το σπίτι του φιλέλληνα στρατηγού Τσωρτς που συμμετείχε στην Επανάσταση του 1821;

Το σπίτι του Ιρλανδού στρατηγού Τσωρτς, ο οποίος έλαβε μέρος στην Ελληνική Επανάσταση του 1821, είναι ένα από τα ελάχιστα κτίρια της Τουρκοκρατίας που σώζονται μέχρι σήμερα στην Αθήνα. 

Η οικία Τσωρτς διατηρείται στην Πλάκα, στην οδό Σχολείου 5 και Επιχάρμου και αρχικώς ήταν ιδιοκτησία του Σκωτσέζου ιστορικού της Επανάστασης του 1821, Τζορτζ Φίνλεϊ (1799 - 1875). Στο σπίτι αυτό έζησε ο Τσωρτς μέχρι το θάνατό του. 

Του Ανδρέα Αναγνωστόπουλου 

Ο Sir Richard Church (ο Τσούρτσης, όπως τον αποκαλούσαν οι Έλληνες), όταν έφθασε στην Αθήνα, φιλοξενήθηκε αρχικά στην έπαυλη του Άγγλου ναυάρχου σερ Πάλτνυ Μάλκολμ (Άσυλο Ανιάτων), στην οδό Αγίας Ζώνης στην Κυψέλη και αργότερα εγκαταστάθηκε στο σπίτι του Φίνλεϊ στην Πλάκα. Σήμερα, το σπίτι αυτό έχει χαρακτηρισθεί ως "διατηρητέο μνημείο" με την ονομασία "Οικία Τσωρτς", παρόλο που η σωστή προφορά του επωνύμου του φιλέλληνα στρατηγού είναι Τσερτς (Church).

Το σπίτι του Τσωρτς δίνει την εντύπωση πύργου με την ιδιόρρυθμη καμινάδα του, την εσωτερική του σκάλα και τα μικρά παράθυρά του, χαρακτηριστικά γνωρίσματα της οθωμανικών κτιρίων. Αξίζει να σημειωθεί ότι ο "πύργος" του Τσωρτς κτίστηκε το 1701 και υπήρξε "καρακόλι", δηλαδή αστυνομικό φυλάκιο των Τούρκων. 

Η οικία επισκευάστηκε και τροποποιήθηκε μετά από την Επανάσταση, κατά την δεκαετία του 1830, όταν αγοράστηκε από τον Τζορτζ Φίνλεϊ, ο οποίος επίσης συμμετείχε στην Ελληνική Επανάσταση και έζησε αργότερα στη χώρα μας.  

Αναφερόμενη μεταγενέστερα ως "οικία Διαλισμά" το 1928, η οικία του στρατηγού Τσωρτς απετέλεσε θέμα γνωστού πίνακα του Γιάννη Τσαρούχη. 

Ο γεννημένος το 1784 στο Κορκ της Ιρλανδίας, σερ Ρίτσαρντ Τσωρτς, μετά από την πτώση του Μεσολογγίου, ήρθε στην Αθήνα στις αρχές του 1827 για να βοηθήσει στον ελληνικό αγώνα. Από την Γ΄ Εθνοσυνέλευση της Τροιζήνας εκλέχθηκε "αρχιστράτηγος και διευθυντής απασών των κατά ξηράν δυνάμεων της Ελλάδος". Ο Τσωρτς στάλθηκε στο Φάληρο να βοηθήσει τον Γεώργιο Καραϊσκάκη, ενώ πήρε μέρος και σε άλλες μάχες.

Με την άφιξη του πρώτου κυβερνήτη της Ελλάδας, Ιωάννη Καποδίστρια, ο Τσωρτς διορίστηκε αρχηγός της Δυτικής Ελλάδας και κατέλαβε το Μεσολόγγι, το Αιτωλικό και το φρούριο της Βόνιτσας. Μετά από την εκλογή του Όθωνα ως πρώτου βασιλιά της Ελλάδας, διορίσθηκε Σύμβουλος της Επικρατείας ενώ μετά από την Επανάσταση της 3ης Σεπτεμβρίου, Γερουσιαστής. Το 1864 του απονεμήθηκε από τον βασιλιά Γεώργιο Α' ο τιμητικός τίτλος του αρχηγού του Επιτελείου.

Ο Τσωρτς πέθανε τον Μάρτιο του 1873 και τάφηκε Πρώτο Νεκροταφείο Αθηνών δημοσία δαπάνη. Το μνημείο του τάφου, απέναντι από τον ιερό ναό του Αγίου Λαζάρου, φέρει αγγλική επιγραφή στο μπροστινό και την αντίστοιχη ελληνική στο πίσω μέρος: «Richard Church, General, who having given himself and all he had, to rescue a Christian race from oppression, and to make Greece a nation, lived for her service, and died among her people, rests here in peace and faith». 

«Ώδε κείται εν ειρήνη και πίστει ο Στρατηγός Ριχάρδος Τσωρτζ αφιερώσας εαυτόν και πάντα τα εαυτού υπέρ της από της δουλείας απελευθερώσεως φυλής χριστιανικής, συντελέσας ίνα η Ελλάς κατασταθή έθνος, ζήσας όπως υπηρετήση αυτήν και αποβιώσας μεταξύ του λαού αυτής». 

Η πόλη των Αθηνών τίμησε τον Τσωρτς, δίνοντας το όνομά του στην οδό «Τζωρτζ», που είναι κάθετη στην πλατεία Κάνιγγος. Σημειώνεται ωστόσο η λανθασμένη ορθογραφία του ονόματος της εν λόγω οδού. 

Ο Γερμανός αρχαιολόγος Λούντβιχ Ρος, που είχε γνωριστεί με τον Τσωρτς στην Αθήνα, δίνει στις "Αναμνήσεις" του μια λεπτομερή περιγραφή της προσωπικότητας και των αγώνων του Ρίτσαρντ Τσωρτς:

Ανάμεσα στους Φιλέλληνες στο Ναύπλιο (έτσι έλεγαν τους Ευρωπαίους που είχαν πάρει μέρος στον ελληνικό αγώνα) ήταν και ο πολύς εξέχων στρατηγός Σερ Ρίτσαρντ Τσωρτς, ένας Ιρλανδός από καταγωγή, που έμοιαζε Γάλλος σε στάση, κομψότητα και φιλοφρονήσεις...  Σε μια μάχη στην Αγία Μαύρα (Λευκάδα) πληγώθηκε στο αριστερό μπράτσο, που αχρηστεύθηκε...   Αυτά μου τα διηγόταν συχνά ο ίδιος ο Τσωρτς... Πήγε στον πόλεμο της Ανεξαρτησίας, όπου πολλοί  Έλληνες πολεμικοί ηγέτες, που υπηρέτησαν κάτω απ' τις διαταγές του, τον θυμούνταν με ευχαρίστηση και τον κάλεσαν στην Ελλάδα...Παρέμεινε εξαιτίας των προσωπικών του ευχάριστων ιδιοτήτων, πολύ αγαπητός στους Έλληνες...Κατά την περίοδο του Καποδίστρια, διοικούσε την τελευταία χρονιά του πολέμου την Δυτική Ελλάδα και κατέλαβε το μικρό φρούριο της Βόνιτσας.

Πηγές 

Μ. Γ. Μπίρης, Αθηναϊκή αρχιτεκτονική 1875 - 1925, Αθήνα 1987, σελίδες 43 - 45. 

Λουδοβίκος Ρος: "Αναμνήσεις και Ανακοινώσεις από την Ελλάδα, 1832 - 1833", Εκδόσεις Τολίδη, Αθήνα, 1976.

Μάρω Βουγιούκα - Βασίλη Μεγαρίδη: " Οδωνυμικά: Η Σημασία των Ονομάτων των Οδών της Αθήνας", τόμος Β', Δήμος Αθηναίων - Πνευματικό Κέντρο, Αθήνα, 1990.

Εγκυκλοπαίδεια "Πάπυρος - Λαρούς - Μπριτάνικα", τόμος 58, λήμμα "Τσωρτς, Σερ Ρίτσαρντ", Εκδόσεις Πάπυρος, Αθήνα, 1996.