Περίπατος στην καρδιά της Αθήνας: Ποιά ήταν η Λεωφόρος με τις Πιπεριές; Ποιός μετέφερε την Βουλή στα Ανάκτορα;

Μια βόλτα στον αθηναϊκό χωροχρόνο  μας πρόσφεραν οι Αθηναϊκές Διαδρομές Βιβλίου και ο Νίκος Βατόπουλος, χθες το πρωί. Ο «Περίπατος στην καρδιά της Αθήνας», με έναν από τους από τους καλύτερους σύγχρονους γνώστες της πόλης και συγγραφέα  των βιβλίων «Περπατώντας στην Αθήνα» και «Μικροί Δρόμοι της Αθήνας» μας ταξίδεψε χάρη στο Δίκτυο Πολιτισμού του Δήμου Αθηναίων στην πρωτεύουσα της Ελλάδας κατά τα πρώτα βήματα του νεοελληνικού κράτους.

Στο πρώτο αφιέρωμα που ακολουθεί για την διαδρομή μας στην Αθήνα περιλαμβάνεται ο Εθνικός Κήπος και η πλατεία Συντάγματος. Γυρίζοντας στον χρόνο σχεδόν 200 χρόνια πριν αντιλαμβανόμαστε ότι πολλά στοιχεία της πόλης που τα θεωρούμε δεδομένα, μεταλλάσσεται διαρκώς, όπως εξήγησε ο κ. Βατόπουλος και αυτά συνιστούν την αστική κουλτούρα.

Ως άλλοι flaneur  διασχίσαμε την Αθήνα, θαυμάσαμε αρχιτεκτονικά αριστουργήματα, ιδιωτικά και δημόσια κτίρια και ακούσαμε ιστορίες συνδεδεμένες με αυτά τα τεκμήρια και το ιστορικό πλαίσιο αυτών, που συνηστούν την ατμόσφαιρα της πόλης-παλίμψηστο, όπως μας εξήγησε ο κ. Βατόπουλος. Με αφετηρία τον Εθνικό Κήπο, απολαύσαμε τον περίπατο  στην πόλη που  συνηθίζουμε να διασχίζουμε αδιάφοροι, να κοιτάμε αλλά να μην βλέπουμε…

Εθνικός κήπος 

Κάτω από την σκιά των περιβόητων φοινίκων της Αμαλίας άρχισε το οδοιπορικό μας στην Αθήνα. Ο Εθνικός Κήπος υπήρξε επέκταση της πόλης, όπως μας αφηγήθηκε ο κ. Βατόπουλος την ιστορία αυτή της  μικρής Εδεμ. Τον σχεδίασε ο Βαυαρός αρχιτέκτονας Φρίντριχ Φον Γκέρντερ, σε γαλλικό ρυθμό,  ακολουθώντας το όραμα της βασιλίσσης Αμαλίας , η οποία ήταν βαθύς γνώστης της Βοτανολογίας. Λόγω της καταγωγής του Όθωνα και του Φιλελληνισμού του πατέρα του Λεοπόλδου του Α’, η Αθήνα υπήρξε ανοιχτός δίαυλος του Νεοκλασικισμού. Ο κ. Βατόπουλος διασαφήνισε ότι η πρωτεύουσα του ελληνικού βασιλείου βρέθηκε μέσα σε ένα ευρύ δίκτυο ιδεών, όπως του  ρομαντισμού και διεθνών αρχιτεκτονικών τάσεων της εποχής.

 Οδός Αμαλίας

Αρχίζοντας την περιπλάνησή μας στην πόλη, εξήλθαμε από τον κήπο στην οδό Αμαλίας, τον δρόμο που κατοικούσαν οικογένειες με υψηλά εισοδήματα κυρίως ομογενείς, καθώς οι γηγενείς κατοικούσαν στην Πλάκα. Αποδίδοντας το κοινωνικό και πολιτικό πλαίσιο της εποχής ο κ. Βατόπουλος επεσήμανε ότι τις πρώτες δεκαετίες του βασιλείου δεν υπήρχε ισχυρή αστική τάξη στην Αθήνα και την εθνική οικονομία «αιμοδοτούσαν» οι ομογενείς. Εκείνη την περίοδο την οδό Αμαλίας διέσχιζαν άμαξες και  ήταν γνωστή ως η Λεωφόρος με τις πιπεριές (με συστοιχίες δεξιά και αριστερά δέντρων-πιπεριές), αποτελώντας ταυτόχρονα το μεγαλύτερο νυφοπάζαρο της πόλης.

Η Βουλή 

Περπατώντας ως το κτίριο της Βουλής ατενίσαμε την πλατεία Συντάγματος και προσπαθήσαμε να αναλογιστούμε τον αδόμητο τότε χώρο της πόλης πριν αρχίσουν να κτίζονται  τα ανάκτορα το 1836 στον λόφο της Μπουμπουνίστρας από τον ίδιο αρχιτέκτονα Φρίντριχ Φον Γκέρντερ. Το δωρικό πρόπυλο τους από πεντελικό μάρμαρο δεσπόζει μέχρι και σήμερα ενώ το ακροκέραμο ως αρχιτεκτονικό στοιχείο εκλαϊκεύεται και διαχέεται  στην ελληνική αρχιτεκτονική ακόμα και στις λαϊκές της εκφάνσεις.

 Με την ανάπτυξη των ανακτόρων σχηματίζεται και η αριστοκρατική συνοικία του Κολωνακίου, καθώς οι εύποροι όπως προαναφέρθηκε κατοικούσαν στην Οδό Αμαλίας αλλά και στην πλατεία Κουμουνδούρου.

Τα ανάκτορα καταστράφηκαν εσωτερικά το 1909 από μια καταστροφική πυρκαγιά που κατακαίει το εσωτερικό τους και δυστυχώς χάθηκαν πολύτιμα τεκμήρια από την περίοδο του Όθωνα και της Αμαλίας που καταστράφηκαν ολοσχερώς, εκτός του θρόνου, ενός κλιμακοστασίου και ελαχίστων κομματιών του κτιρίου. Επίσης, την ίδια τύχη είχαν κάποια κομμάτια από τα διαμερίσματα της βασίλισσας Όλγας και του Γεωργίου. Όσα σώθηκαν μεταφέρθηκαν στο Τατόι. 

Από το 1909 έως το 1935, που άνοιξε ως Βουλή έμεινε ένα κτίριο σε αχρησία στην καρδιά της Αθήνας. Με απόφαση του Ελευθέριου Βενιζέλου μετακινήθηκε το κοινοβούλιο από την παλιά Βουλή. «Το κτίριο ξεκοιλιάζεται, από τα στοιχεία είχαν μείνει από την πυρκαγιά και σχεδιάζεται εξαρχής ως κοινοβούλιο. Η αίθουσα  του κοινοβουλίου είναι σχεδιασμένη στον Μεσοπόλεμο» επισημαίνει ο κ. Βατόπουλος διευκρινίζοντας ότι δημιουργείται ένα νέο κτίριο με κέλυφος τα παλιά ανάκτορα. Την ίδια εποχή του μεσοπολέμου δημιουργείται και το μνημείο του Αγνώστου Στρατιώτη.

 Η μεταφορά και η λειτουργία του κοινοβουλίου στα παλιά ανάκτορα, σύμφωνα με τον κ.Βατόπουλο «ήταν κομμάτι της βενιζελικής πολιτικής καθώς ο Βενιζέλος είχε συγκεκριμένη  θέση για την πορεία της χώρας όχι μόνο για την γεωπολιτική  αλλά και για την πνευματική και την αρχιτεκτονική. Υποστήριζε πάρα πολύ την επίσημη  εικονογραφία της πόλης  να έχει ένα χαρακτήρα που να εμπνέει σεβασμό και να ακτινοβολεί ερμηνείες θάρρους και μεγαλείου και ενθάρρυνε την διατήρηση του νεοκλασικού στυλ  στην Λ.Βασιλίσσης Σοφίας. Όλο αυτό λοιπόν είναι κομμάτι των στρώσεων και των διαδοχικών μεταβολών  στο βλέμμα πάνω στην πόλη».

Η πλατεία του Συντάγματος

Ατενίζοντας την πλατεία Συντάγματος το μάτι μας συναντά στα δεξιά το κτίριο της Μεγάλης Βρετανίας του 1911, στη θέση ενός προγενέστερου Νεοκλασικού διώροφου του αρχιτέκτονα Θεόφιλου Χάνσεν του 1842 σε νέο αναγεννησιακό ύφος το οποίο στυλ διατηρήθηκε, «πρώτη φορά στην Ελλάδα ένας ιστορισμός κρατήθηκε», σχολίασε ο κ. Βατόπουλος. Με την εξαίρεση αυτού του κτιρίου του Αναστάσιου Μεταξά τα υπόλοιπα, όπως μας εξήγησε ο κ. Βατόπουλος είναι μεταπολεμικά. Η Μεγάλη Βρετανία έρχεται να συμπληρώσει τις μεσοτοιχίες που υπάρχουν στις Μεσοπολεμικές επεκτάσεις της Βουκουρεστίου και στην Πανεπιστημίου. «Το νέο κτίριο του 1957 καλύπτει ένα μεγάλο οικοδομικό συγκρότημα» σημειώνει ο κ. Βατόπουλος.

Τα καφενεία 

Αξίζει να σημειωθεί ότι δίπλα από το King George,  το σημερινό Athens Plaza, υπήρχε ένα υπέροχο νεοκλασικό, της οικίας Βούρου όπου στεγαζόταν το ζαχαροπλαστείο Ζαχαράτου (φωτογραφία ααριστερά). Στην άλλη γωνία ήταν το βιβλιοπωλείο του Ελευθερουδάκη ]. Εκεί που σήμερα είναι το υπουργείο Οικονομικών βρισκόταν το ζαχαροπλαστείο του Ζαβορίτη. Η πλατεία Συντάγματος ήταν το επίκεντρο της κοινωνικής ζωής καθώς ήταν γεμάτη από καφενεία έως τα πιο πρόσφατα χρόνια.

Ένα αριστούργημα χάθηκε

Από το 1957 έως το 1963 κατεδαφίστηκαν σχεδόν 10-11 κτίρια στην πλατεία Συντάγματος. «Αντιλαμβάνεστε τι κοσμογονία ζούσαν οι Αθηναίοι την περίοδο της ανοικοδόμησης! Ήταν μια στόχευση πολύ συγκεκριμένη για την οικονομική ανόρθωση της χώρας, πολύ διαφορετική οπτική από την σημερινή» σχολίασε ο κ. Βατόπουλος. Σε τραγικά λάθη αναφέρθηκε ο Αθηναιογράφος με χαρακτηριστικό παράδειγμα την κατεδάφιση του κτίσματος επί της γωνίας Αμαλίας και Όθωνος, ίσως του ωραιότερου κτιρίου της περιοχής του Μεγάρου Νεγρεπόντη, (φωτογραφία δεξιά) τόσο πολυτελές που φιλοξένησε τον διάδοχο Κωνσταντίνο με την πριγκίπισσά Σοφία όταν χτιζόταν το Μέγαρο Διαδόχου, το νυν προεδρικό Μέγαρο.