Φως στο μυστήριο δεκαετιών δόθηκε χάρη στην εξέλιξη της επιστήμης: Ερευνητές κτάφεραν να ταυτοποιήσουν ένα εντυπωσιακό μαρμάρινο κεφάλι που ανακαλύφθηκε το 2003 στην αρχαία ελληνική πόλη Χερσόνησος Ταυρική. Μάλιστα, ταυτοποιήθηκε οριστικά ως η Λαοδίκη, μια εξέχουσα γυναίκα της οποίας η πολιτική επιρροή βοήθησε την πόλη της Μαύρης Θάλασσας να αποκτήσει ελεύθερο καθεστώς υπό τη ρωμαϊκή κυριαρχία.
Η Χερσόνικης Ταυρική γνωστή ως Χερσών, αποικια των Μεγαρέων από το 5π.Χ., δυτικά της σημερινής Κριμαίας. Κατά τη "Περιήγησις" του Ψευδο-Σκύμνου, όμως η Χερσόνησος ιδρύθηκε από τους Ηρακλειώτες και τους κατοίκους της Δήλου κατόπιν ενός χρησμού που έλαβαν οι πρώτοι να αποικίσουν το μέρος αυτό σε συνεργασία με τους δεύτερους, πιθανότατα την περίοδο 422-421 π.Χ., όταν η Ηράκλεια Ποντική και η Δήλος ίσως είχαν στείλει ταυτόχρονα αποικιστές για τη δημιουργία μιας νέας πόλης. Πιο αναλυτικά, σήμερα, η αρχαία πόλη της Χερσονήσου βρίσκεται στη βόρεια ακτή της Ηράκλειας χερσονήσου εντός των ορίων της σημερινής Σεβαστούπολης στη νοτιοδυτική Κριμαία.
Το αρχαιολογικό εύρημα
Το μαρμάρινο πορτρέτο ανακαλύφθηκε στο υπόγειο ενός ρωμαϊκού σπιτιού κοντά στο θέατρο και την αγορά της Χερσονήσου. Σε αντίθεση με τα περισσότερα αρχαία γλυπτά που βρίσκονται χωρίς πλαίσιο, αυτό το κομμάτι ανακαλύφθηκε μαζί με νομίσματα, αγγεία και έναν κεραμικό βωμό που απεικονίζει την Άρτεμη και τον Απόλλωνα, επιτρέποντας στους ερευνητές να το χρονολογήσουν με σπάνια ακρίβεια.
Το κεφάλι εκτιμάται ότι ανήκε κάποτε σε ένα άγαλμα ύψους σχεδόν δύο μέτρων και φέρει σημάδια προσεκτικής συντήρησης, συμπεριλαμβανομένων αρχαίων επισκευών. Το παριανό μάρμαρο, που προέρχεται από τα ελίτ λατομεία λυχνίτη της Ελλάδας, υποδηλώνει το κύρος τόσο της Λαοδίκης όσο και της Χερσονήσου.
Η επιστήμη συναντά την ιστορία
Οι ερευνητές εφάρμοσαν πρωτοποριακές μεθόδους για να αποκαλύψουν την προέλευση του αντικειμένου: Η ραδιοχρονολόγηση έθεσε την κατάθεσή του μεταξύ 60 και 240 μ.Χ. Η ισοτοπική και η XRF ανάλυση εντόπισαν το μάρμαρο στην Πάρο, φημισμένη για τη φωτεινή λευκή πέτρα της.
Οι ερευνητές εφάρμοσαν πρωτοποριακές μεθόδους για να αποκαλύψουν την προέλευση του αντικειμένου: Η ραδιοχρονολόγηση έδειξε ότι χρονολογείται μεταξύ 60 και 240 μ.Χ. Η ισοτοπική ανάλυση και η ανάλυση XRF εντόπισαν το μάρμαρο στην Πάρο, γνωστή για το λαμπερό λευκό της πέτρωμα.
Μελέτες χρωστικών ουσιών αποκάλυψαν ίχνη κόκκινου χρώματος και σχολαστική αποκατάσταση κατά την αρχαιότητα. Η εξέταση των σημάτων εργαλείων εντόπισε 11 διαφορετικά εργαλεία γλυπτικής, επιβεβαιώνοντας την εξαιρετική δεξιοτεχνία.
Ο ρόλος της Λαοδίκης στην ιστορία της πόλης
Η ταυτότητα της Λαοδίκης αποκαλύφθηκε χάρη σε μια επιγραφή στο βάθρο ενός αγάλματος που τιμούσε τη συμβολή της στην πόλη. Ήταν κόρη του Ηρωξένου και σύζυγος του Τίτου Φλάβιου Παρθενόκλη, ενός πλούσιου πολίτη που έλαβε τη ρωμαϊκή υπηκοότητα υπό τον Βεσπασιανό.
Οι ιστορικοί πιστεύουν ότι διαδραμάτισε καθοριστικό ρόλο στην εξασφάλιση της ελευθερίας (ελεύθερη πόλη) για την Χερσόνησο κατά τη διάρκεια της βασιλείας του αυτοκράτορα Αντωνίνου Πίου το 140 μ.Χ. — μια πολιτική νίκη που διασφάλισε την αυτονομία της πόλης, ενισχύοντας παράλληλα τους δεσμούς της με τη Ρώμη.
Η αναγνώρισή της με ένα δημόσιο άγαλμα δείχνει πώς οι γυναίκες της ελίτ επηρέαζαν τη διπλωματία και τη διακυβέρνηση ακόμη και στην περιφέρεια της αυτοκρατορίας.
Το μαρμάρινο βάθρο ενός αγάλματος με επιγραφή στα ελληνικά που επέτρεψε την ταυτοποίηση της Λαοδίκης. Πηγή: Klenina et al., npj Heritage Sci., 13, 400 (2025).
Το πορτρέτο της Λαοδίκης γεφυρώνει την ελληνική τέχνη, τη ρωμαϊκή δύναμη και την ταυτότητα των πολιτών της Μαύρης Θάλασσας. Ο συνδυασμός του ρωμαϊκού ρεαλισμού και του ελληνικού ιδεαλισμού στην απεικόνισή της
Περισσότερο από τέχνη: ένα πολιτικό πορτρέτο
Το πορτρέτο της Λαοδίκης γεφυρώνει την ελληνική τέχνη, τη ρωμαϊκή δύναμη και την ταυτότητα των πολιτών της Μαύρης Θάλασσας. Ο συνδυασμός του ρωμαϊκού ρεαλισμού και του ελληνικού ιδεαλισμού στην απεικόνισή της —που χαρακτηρίζεται από λεπτές ρυτίδες, αξιοπρεπή χαρακτηριστικά και ένα εκλεπτυσμένο χτένισμα που έγινε δημοφιλές από τις αυτοκρατορικές γυναίκες όπως η Φαουστίνα η Πρεσβύτερη— αντανακλά την εξαιρετική της θέση.
Σήμερα, το μαρμάρινο κεφάλι αποτελεί τόσο αριστούργημα της αρχαίας γλυπτικής όσο και μαρτυρία της πολιτικής επιρροής των γυναικών στις ρωμαϊκές επαρχίες.
Πιστωτική αναφορά εικόνας εξωφύλλου: Το μαρμάρινο κεφάλι στο στρωματογραφικό επίπεδο κατά τη στιγμή της αποκάλυψης, θέα από τα νοτιοανατολικά (Φωτογραφία: A. B. Biernacki). Klenina et al., npj Heritage Sci., 13, 400 (2025).
Πηγές: World Archaeology, anatolianarchology.net, http://blacksea.ehw.gr/
Klenina, E., Biernacki, A.B., Claveria, M. Zambrzycki, P. «Μια διεπιστημονική μελέτη του γλυπτού πορτρέτου μιας άγνωστης ρωμαίας μητέρας από την Χερσόνησο Ταυρική». npj Herit. Sci. 13, 400 (2025). doi.org/10.1038/s40494-025-01975-6
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου