Ψηφιακή έκθεση: Ο Γαληνός, ο αυτοκρατορικός γιατρός

 

πηγή: galen.nyu.yourcultureconnect.com

Την επίκαιρη έκθεση για τον μεγάλο γιατρό της αρχαιότητας τον Γαληνό θα μπορούμε να απολαύσουμε διαδικτυακά. Η έκθεση που υποστηρίζεται από το ίδρυμα Σταύρος Νιάρχος αναδεικνύει τον μείζονα ρόλο του αρχαίου Έλληνα γιατρού, Γαληνού, στη διαμόρφωση κάθε πτυχής της σύγχρονης ιατρικής. 

 Μέσα από επτά ενότητες με επιμέρους υποομάδες ο επισκέπτης της έκθεσης με τίτλο The Empire’s Physician: Prosperity, Plague, and Healing in Ancient Rome (Ο Γιατρός της Αυτοκρατορίας: Ευημερία, Πανούκλα και Θεραπεία στην Αρχαία Ρώμη) μπορεί να αντλήσει βιογραφικά στοιχεία αλλά και πληροφορίες για την ιατρική του παιδεία, το θεραπευτικό «οπλοστάσιο» της εποχή, τον κόσμο των γυναικώνς , την φαρμακευτική αγορά, την Πανούκλα στην Ρώμη, την ιατρική και την μαγείακ.ά. Μέσα από την έκθεση «αναδύεται» και το συγκείμενο της εποχής : Κατά την ψηφιακή περιήγηση διαβάζουμε ότι ο Γαληνός ήταν 16 ετών, όταν ο πατέρας του είχε ένα όνειρο που άλλαξε την πορεία της ζωής του γιου του. Δεν ήταν ασυνήθιστο εκείνο τον καιρό οι άνθρωποι να πιστεύουν ότι οι θεοί επικοινωνούσαν με τους ανθρώπους μέσω των ονείρων και ο Γαληνός, όπως ο πατέρας του, πήρε σοβαρά τέτοια οράματα:«Ενθαρρυνμένος από ξεχωριστά όνειρα, μελέτησε ιατρική μαζί με τη φιλοσοφία». 

πηγή: galen.nyu.yourcultureconnect.com

 Ασκληπιεία 

 Τα Ασκληπιεία, που αποτελούσαν τα θεραπευτήρια της εποχής συνηθίζοταν στο Ελληνικό χώρο και ήηδη έχουν βρεθεί 300. Από την ψηφιακή έκθεση μαθαίνουμε ότι μερικοί ναοί ήταν πιο διάσημοι από άλλους - χτίστηκαν, ξαναχτίστηκαν και επεκτάθηκαν κατά τη διάρκεια των αιώνων καθώς η θεραπευτική λατρεία εξαπλώθηκε. 

Πηγή: galen.nyu.yourcultureconnect.com

Ένας τέτοιος ήταν ο Ναός του Ασκληπιού στην Πέργαμο ο οποίος αποτελούσε προορισμό για προσκύνημα και θεραπεία, καθώς το πρώτο ιερό ιδρύθηκε εκεί γύρω στο 200 π.Χ. Οι ανακαινίσεις άρχισαν περίπου στο 80 μ.Χ. το 123 μ.Χ., μια επίσκεψη από τον Ρωμαίο αυτοκράτορα Αδριανό ενέπνευσε μια νέα φάση εκτεταμένης αναδιαμόρφωσης. Την εποχή του Γαληνού, ένα μεγάλο συγκρότημα είχε αντικαταστήσει την παλαιότερη συλλογή μικρών κτιρίων. Υπήρχε μια εκτεταμένη σκεπαστή πλατεία διακοσμημένη με κομψές κολόνες, ενωμένες με μνημειακές πύλες σε έναν στρογγυλό ναό αφιερωμένο στον Δία Ασκληπιό (μικρότερο αντίγραφο του ανακαινισμένου Ρωμαϊκού Πάνθεον του Αδριανού). Στο κέντρο αυτού του ναού βρισκόταν το περίφημο, τώρα χαμένο, άγαλμα του Ασκληπιού. 

Πηγή: galen.nyu.yourcultureconnect.com

Επιπλέον, ο χώρος περιελάβανε θέατρο, βιβλιοθήκη, τουαλέτες, και στοές, καθώς και πολλά σιντριβάνια και ένα συγκρότημα. Τον δεύτερο αιώνα μ.Χ., αυτός ο ναός ήταν ένα περίφημο ιερό, σύμφωνα με τον Μάρκο Αυρήλιο. Ως το σπίτι του θεού, η Πέργαμος έγινε ιατρικός κόμβος που προσέλκυσε ασθενείς και γιατρούς. Σ αυτή την ενότητα ο επισκέπτης καλείται να αλληλεπιδράσει: Μπορεί να «παίξει» και να επιλέξει την ερμηνεία ενός θεραπευτικού ονείρου του Ασκληπιού. Αξιοσημείωτο είναι ότι ο ψηφιακός επισκέπτης της έκθεσης καταλαβαίνει πόσο κοντά ήτα η ιατρική/ θεραπευτική προσέγγιση της εποχής με την θρησκεία, σε αντίθεση με την εποχή μας. Αλλά και ενδιαφέρουσες είναι και οι περιγραφές του Γαληνού για τη θεραπεία των τραυμάτων των μονομάχων που αποτελούσαν οικονομική επένδυση των ιδιοκτητών τους, αναφερόμενος σε φαρμακολογικές και καινοτόμες για την εποχή θεραπείες. Μόνος φρόντιζε τους μονομάχους της Περγάμου από το 158 έως το 161 μ.Χ. και καυχιέται για εξαιρετικά αποτελέσματα. 

Πηγή: galen.nyu.yourcultureconnect.com

 Αξίζει να αναφερθεί ότι την ψηφιακή έκθεση δημιούργησε το Ινστιτούτο για τη Μελέτη του Αρχαίου Κόσμου (ISAW) στο Πανεπιστήμιο της Νέας Υόρκης, με στόχο να διερευνήσει τον ρόλο του Γαληνού ως γιατρού, στοχαστή και μάρτυρα ιστορικών γεγονότων, όπως ο λοιμός των Αντωνίνων. Εργαζόμενοι στην πρώτη γραμμή στον τομέα της υγείας και επιστήμονες θα μοιραστούν τις απόψεις τους σχετικά με τη σύνδεση του έργου τους με την αρχαιότητα, ενώ οι δημόσιες εκδηλώσεις αρχίζουν αύριο 11 Μαρτίου, με μία διάλεξη για την Επιστήμη και το Θέαμα στη Ρώμη του Γαληνού.

Ασκληπιεία, τα πρώτα θεραπευτήρια! Η Κως και τα άγνωστα μνημεία σήμερα. Που βρίσκεται το αθηναϊκό;

Τα Ασκληπιεία, αφιερωμένα στον θεό της ίασης, έφθαναν τα 300 κατά την αρχαιότητα στον ελληνικό χώρο, καθώς αφορμή για την ίδρυσή τους προκαλούσε κάποια επιδημία και οι έκτακτες ανάγκες απομάκρυνσης, κάτι ανάλογο με αυτό που βιώνουμε σήμερα. Δεν πρόκειται όμως για μια απλή θεραπεία όπως την αντιλαμβανόμαστε με τα υπάρχοντα δεδομένα, καθώς η διαδικασία ενείχε την παρέμβαση του θεού Ασκληπιού, του πρώτου ιατρού της αρχαιότητας, που έδινε χρησμό γι’ αυτή μέσα από την ονειρομαντεία.

Της Μαρίας Αλιμπέρτη

Μύθος
Συνεπώς, τα πρώτα θεραπευτήριά έμελλε να συνδεθούν με την ιστορία ή καλύτερα με την μυθολογία ενός εισαγόμενου θεού από την Αίγυπτο, ο οποίος συμβολίζει το πέρασμα από την βαρβαρότητα στον πολιτισμό. Κατά τους μύθους ήταν γιος του Απόλλωνα και της Κορωνίδας, κόρη του βασιλιά των Λαπιθών της Μαγνησίας, η οποία έπεσε από το βέλος της θεάς Αρτέμιδας καθώς υπήρξε άπιστη στον θεό. Ο θεός Απόλλων άρπαξε το ακόμα αγέννητο, αλλά το ζωντανό παιδί του από τα σπλάχνα της Κορωνίδας. Το  μωρό μεταφέρθηκε στον Κένταυρο Χείρωνα και κοντά σε αυτόν έμαθε τη τέχνη της Ιατρικής.

Σύμβολο του Ασκληπιού ήταν το φίδι όπως καταγράφεται και από τη τέχνη, το σημερινό έμβλημα της ιατρικής, που αποτελεί έναν κρίκο στη σύνδεση με την σημερινή επιστήμη. Τα Ασκληπιεία όμως διαπιστώνεται από τα μνημεία τόσο στην Κω, την Επίδαυρο και την Αθήνα υπήρξαν σημαντικοί πυρήνες για τις κοινωνίες της αρχαιότητας.

Η θεραπεία

Τα Ασκληπιεία χτίζονταν σε υγιεινό περιβάλλον γιατί πίστευαν ότι συμβάλλει στην καλή υγεία. Για την θεραπεία γινόταν επίκληση του θεού με στόχο την παρέμβαση του υπέρ του ασθενούς. Ο δε γιατρός είχε και το ρόλο του ιερέα. Πιο ορθός μάλλον είναι ο όρος θεραπευτής που είχε ιατρικές «γνώσεις» μέσω της παρατήρησης και της εμπειρίας. Η δε διαδικασία της θεραπείας μετατρεπόταν σε θεατρική παράσταση με την αξιοποίηση παραισθησιογόνων και βοτάνων καθώς και με την αυθυποβολή  έκαναν πιστευτή την θεϊκή παρέμβαση. Σημειώνεται ότι ο ασθενής υποβαλλόταν σε δίαιτα ή ακόμη και σε νηστεία ή ακόμη και σε εγχείρηση.

Υποχρεωτική ήταν και μια προκαταρκτική προσφορά, συνήθως κόκορα ή γλυκισμάτων για τις θεϊκές υπηρεσίες. Οι  προσερχόμενοι στο θεραπευτήριο-ναό αφιέρωναν απεικονίσεις του ίδιου και της οικογένειάς του, τελετουργικά σκεύη, κοσμήματα και νομίσματα, αλλά και μιμήσεις ανθρώπινων μελών, σαν τα δικά μας  τάματα.

Ασκληπιεία

Ίσως οι περισσότεροι γνωρίζουν το Ασκληπιείο στην Κω, εκεί που έζησε και άρχισε την πορεία του ο  πατέρας της Ιατρικής Ιπποκράτης. Εκεί λειτούργησε και ιατρική σχολή. Πράγματι, σήμερα όλοι οι γιατροί στον κόσμο δίνουν τον «όρκο του Ιπποκράτη» και ορκίζονται στον θεό Απόλλωνα και στον θεό Ασκληπιό, στην Υγεία και στην Πανάκεια, επικαλούμενοι την μαρτυρία όλων των θεών.

Όμως, πρώτο Ασκληπιείο υπήρξε αυτό της Τρίκκης (Τρίκαλα Θεσσαλίας) καθώς εκεί έζησε, άσκησε το επάγγελμά του, παντρεύτηκε κι απέκτησε παιδιά, τα πιο γνωστά και σήμερα είναι η Υγεία (θεά με πανελλήνια ακτινοβολία, προσωποποίηση της σωματικής και ψυχικής ευεξίας), η Ιασώ και η Ακεσώ και η Πανάκεια (θεά των ιαματικών βοτανιών και των θαυματουργών φαρμάκων).

Την  δόξα του έκλεψε από αυτό στη συνέχεια το Ασκληπιείο της Επιδαύρου στην περίπτωση του οποίου ο θερεπευόμενος έπρεπε κατά την ιεροτελεστία εκτός από βότανα να διαβεί έναν στριφογυριστό υπόγειο διάδρομο κάτω από το θόλο. 

Οι ασθενείς-πιστοί έμπαιναν στο «άβατο» και υποχρεώνονταν να κοιμηθούν πάνω στο θυσιασμένο ζώο. Τα ιερά του ζώα του θεού, φίδια και σκυλιά, ενίοτε έγλυφαν τους ασθενείς για να τους θεραπεύσουν. Κατά την εγκοίμηση λάμβαναν ουσίες μάλλον παραισθησιογόνες και οι ασθενείς έβλεπαν περίεργα όνειρα, τα οποία διηγούνταν στους ιερείς και αυτοί αποφαίονταν για την θεραπευτική αγωγή.  Η ίαση μάλλον οφειλόταν στην  αυθυποβολή και η πίστη  ή καλύτερα σε αυτό που σήμερα ονομάζεται «placebo».

Ασκληπιείο στην Ακρόπολη

Το Ιερό του Ασκληπιού ιδρύθηκε στα τέλη του 5ου αιώνα π.Χ. στη νότια Κλιτύ της Ακροπόλεως από τον Τηλέμαχο εκ Αχαρνών, ο οποίος εισήγαγε τη λατρεία του θεού-ιατρού στην Αθήνα από την Επίδαυρο. Η θέση του ήταν κοντά σε ένα μεγάλο ωδείο, ανατολικά του θεάτρου, στον χώρο που καταλαμβάνει ανάμεσα στον αρχαίο Περίπατο και τον Ιερό Βράχο της Ακρόπολης.

Στην Αττική, η λατρεία του Ασκληπιού ήρθε πρώτα στον Πειραιά κι έπειτα στην Αθήνα, μέσω της Ελευσίνας και διαδόθηκε ότι ο θεός μυήθηκε στα Ελευσίνια Μυστήρια, ενώ έμενε στον ναό της Δήμητρας, ώσπου να κτιστεί το δικό του ιερό.

Η συγκεκριμένη τοποθεσία επιλέχτηκε λόγω μίας μικρής πηγής που υπήρχε στον βράχο, αφού απαραίτητο στοιχείο για τους καθαρμούς των ασθενών.

Το ιερό αποτελείτο από τον μικρό ναό του Ασκληπιού και δύο στοές. Η μία ήταν δωρική και διώροφη. Αυτή χρησίμευε ως θεραπευτήριο, δηλαδή το εγκοιμητήριο  στο οποίο κοιμούνταν οι ασθενείς με σκοπό να δουν στον ύπνο τους τον θεό.

Ο χώρος συμπεριλάμβανε στο ανατολικό άκρο την Ιερά Κρήνη και στο δυτικό της άκρο τον Ιερό Βόθρο. Η Ιερά Κρήνη είναι μια μικρή σπηλιά μέσα στον βράχο, στην οποία υπάρχει πηγή, προϋπόθεση για την ίδρυση του Ασκληπιείου, εφόσον το νερό, με την εξαγνιστική και θεραπευτική του δύναμη αποτελεί πρωταρχικό στοιχείο της λατρείας του θεού. Ο Ιερός Βόθρος, ένα βαθύ όρυγμα με πολυγωνική τοιχοδομία βρίσκεται στον δεύτερο όροφο της Δωρικής Στοάς και χρονολογείται στο τελευταίο τέταρτο του 5ου αι. Σε αυτόν τελούνταν πιθανώς τα Ηρώα, οι θυσίες προς τους χθόνιους θεούς και τους ήρωες, οι οποίες μαρτυρούνται επιγραφικά.

 Μία δεύτερη μικρότερη ιωνική στοά (5 ου αι. π.Χ.) βρισκόταν λίγο πιο δυτικά. Πρόκειται για ένα ισόγειο κτίριο με τέσσερα δωμάτια και ιωνική κιονοστοιχία στην πρόσοψή του.  Διέθετε τέσσερα δωμάτια στα οποία διέμεναν οι διάφοροι επισκέπτες. Η Ιωνική Στοά που χρησίμευε  και ως καταγώγιον δηλαδή εστιατόριο και κατάλυμα των ιερέων του Ασκληπιείου αλλά και των επισκεπτών του.Στα ρωμαϊκά χρόνια, για να καλυφθούν οι ανάγκες της ολοένα και μεγαλύτερης προσέλευσης των πιστών στο Ασκληπιείο, προστέθηκε μια ακόμα βοηθητική στοά στα νότια του τεμένους, η ονομαζόμενη Ρωμαϊκή Στοά.

Δυτικά υπήρχε περίβολος με πρόπυλο, για την πρόσβαση των επισκεπτών από την αρχαία οδό του Περιπάτου στο χώρο του Ασκληπιείου. Σύμφωνα με τις επιγραφικές μαρτυρίες το πρόπυλο ανακαινίστηκε στα Ρωμαϊκά χρόνια.

Το συγκρότημα καταστράφηκε το 267 μ.Χ. από τους Ερούλους, αλλά φαίνεται πως ανοικοδομήθηκε  καθώς λειτουργούσε μέχρι τα τέλη του 5^ου αι. μ.Χ., οπότε στη θέση του χτίστηκε μία χριστιανική βασιλική αφιερωμένη στους Αγίους Αναργύρους, καθώς αυτοί είναι προστάτες της υγείας.

Στο Ασκληπιείο πραγματοποιήθηκαν από το 2002 οι τμηματικές αναστηλώσεις του δυτικού άκρου της πρόσοψης του ισογείου της Δωρικής Στοάς, του δωματίου του Ιερού Βόθρου στον πρώτο όροφο της Δωρικής Στοάς και του ναού του Ασκληπιού

Αξίζει να σημειωθεί ότι ταυτίστηκε ο χώρος με τον θεό σχετικά πρόσφατα τη δεκαετία του 90’ χάρη στην έρευνα της αρχαιολόγου αρχιτέκτονα Ροζαλίας Χριστοδουλοπούλου που εντόπισε τα στοιχεία του ανάμεσα σε σωρούς. Η έρευνα συνεχίστηκε και το 2011 είχε εκτιμηθεί ότι εντοπίστηκαν 450 αρχιτεκτονικά μέλη και θραύσματα. Οι αρχαιολόγοι αναστηλώνουν την δεύτερη φάση του κτιρίου, μια επισκευή που είχε γίνει μετά την επιδρομή των Ερούλων.

Πηγές: https://www.culture.gr/el/service/SitePages/view.aspx?iID=1332
http://www.ancientathens3d.com/el/notia-klitys/,

www. city-of-athens.com

Ελεύθερος Τύπος, 1-10.12.2013 http://asclepieion.mpl.uoa.gr/Parko/Asklipieio_papathanasopoulos.htm

http://odysseus.culture.gr/h/2/gh251.jsp?obj_id=6624

http://www.vima-asklipiou.gr/volumes/2009/VOLUME%2004_09/VA_ED_08_04_09.pdf

www.iefimerida.gr