Τι μαθαίνουμε από τη Τέχνη για την Οκτωβριανή Επανάσταση;

 Πως η Τέχνη βοηθά να σχηματίσουμε εικόνα για ιστορικά γεγονότα όπως η Οκτωβριανή Επανάσταση; 
Αφού οι επαναστατικές "επαγγελίες" διαψεύστηκαν και οι ιδέες αποκαθηλώθηκαν, αυτές πλέον αντιμετωπίζονται με μια μελαγχολική αναθεώρηση της ιστορίας, μια αναμνημόνευση των νικημένων και ένα αίσθημα ματαίωσης από μια διαμορφωμένη κουλτούρα της ήττας από την άλλη πλευρά. Χαρακτηριστικά  ο Enzo Traverso  μιλά για μια αριστερή μελαγχολία, υποστηρίζοντας ότι  η οκτωβριανή επανάσταση, συνδεδεμένη με

γεγονότα από τον ισπανικό εμφύλιο έως τον Μάη του '68, "θάφτηκε κάτω από τα ερείπια του Τείχους του Βερολίνου", σαν μια συρρικνωμένη διάσταση, μια συλλογική μεταβιβασμένη μνήμη στο πλαίσιο ενός αντικουμουνιστικού αφηγήματος.
 Η Τέχνη μπορεί να δρα θεραπευτικά, ανάλογα με την καλοπροαίρετη οπτική της, να γίνεται διαμεσολαβητής για να διαχειριστούμε μια ρήξη μεταξύ παρελθόντος και μέλλοντος, ένα κενό μνήμης ενός "ακρωτηριασμένου" παρόντος, αφού στερείται μιας μελλοντικής Ουτοπίας-ελπίδας. 

της Μαρίας Αλιμπέρτη

Με αφορμή την συμπλήρωση 100 χρόνων από την οκτωβριανή επανάσταση πολλές εκδηλώσεις, συνέδρια, φεστιβάλ πραγματοποιήθηκαν, αλλά και διαφορετικές εκφάνσεις της Τέχνης καταπιάστηκαν με το θέμα. Πριν λίγες μέρες και συγκεκριμένα την περασμένη Κυριακή, ημέρα των ρωσικών εκλογών παρακολούθησα τη ταινία γαλλικής παραγωγής "Ο Θάνατος του Στάλιν", μια δυτική εκδοχή των συμβάντων.

 Εάν κρίνουμε δε από την αντίδραση της ρωσικής κυβέρνησης, σύμφωνα με την οποία προσβάλει το εν λόγω έργο το σοβιετικό παρελθόν της χώρας, τότε θα πρέπει να προβληματιστούμε για το πως θυμόμαστε το παρελθόν και ειδικότερα τι επιλέγουμε να θυμόμαστε από το παρελθόν. Κι ακόμη καλύτερα πως κατασκευάζουμε την μνήμη των επόμενων γενεών μέσω της Τέχνης.

Η εν λόγω ταινία εστιάζει στη μετά την επανάσταση εποχή, την περίοδο του σταλινικού καθεστώτος και συγκεκριμένα στο θάνατο του Στάλιν, την κούρσα διαδοχής του, την αναρρίχηση στην εξουσία και τα πισώπλατα μαχαιρώματα συντρόφων. Με ομολογουμένως πετυχημένες ερμηνείες η ταινία στέκεται με μια ειρωνεία απέναντι στο καθεστώς του Στάλιν και γενικότερα στον εκφυλισμό των επαναστατικών ιδεών. 
Πρόκειται για μια εκδοχή- οπτική της

ιστορίας που είχε και έχει "η από εδώ πλευρά" του σιδηρούν παραπετάσματος, το εν λόγω κινηματογραφικό εγχείρημα επιβεβαιώνει το κοινό για την αντίληψη που επικρατεί στη δημόσια σφαίρα περί της παταγώδους αποτυχίας και της Ουτοπίας, στο πλαίσιο κατασκευής της πολιτισμικής μνήμης, αποσιωπώντας το όραμα των επαναστατημένων. Μια επιλογή του σεναριογράφου και του σκηνοθέτη να ζωντανέψουν ένα συγκεκριμένο κομμάτι του παρελθόντος.

Μια άλλη οπτική  θέασης, επικεντρωμένη περισσότερο στην επανάσταση καθαυτή, στα όνειρα, τις νέες ιδέες που έφερε ο Κόκκινος Οκτώβρης και τος πως έχει αποτυπωθεί στη συλλογική μνήμη παρουσιάζει η ομαδική έκθεση "Η μνήμη της Επανάστασης" που πραγματοποιείται στο χώρο της ΑΣΚΤ. Έργα Ελλήνων καλλιτεχνών εμπνευσμένα από εκείνη την ιστορική συγκυρία παρουσιάζονται σε επιμέλεια του Γιάννη Μπόλη. Η εν λόγω έκθεση υπογραμμίζει την ελπίδα χωρίς να αποσιωπά την ματαίωση και την απογοήτευση. Το πάθος για τις μεγάλες ιδέες χαιρετά την κριτική σκέψη με μια ματιά ορθάνοιχτη απέναντι στη συντριβή και την δύσκολη ερμηνεία της.

Σύμβολα, ντοκουμέντα, προβληματισμοί, οι έννοιες Ελευθερία-Ισότητα -Δικαιοσύνη που υπογραμμίζει ο Ανδρέας Βουσούρας... Στην είσοδο της έκθεσης το πανό της Νατάσας Πουλατζά με τους ηγέτες δίνει το σύνθημα για να αρχίσει ο προβληματισμός του θεατή-επισκέπτη. Σημείο εκκίνησης το οπτικό ερέθισμα...

Τα σφυροδρέπανα, οι κόκκινες σημαίες, η σφιγμένη γροθιά, ο εργάτης, η μορφή του Λένιν  σε έργα των καλλιτεχνών αλλά  και σε εκείνα από τη Συλλογή Βασίλη Κωνσταντίνου, οι προπαγανδιστικές αφίσες αποδίδουν τον ενθουσιασμό των επαναστατημένων. Και όλα αυτά μετουσιώνονται, σχολιάζονται, ενίοτε μπαίνουν και σε μουσειακή βιτρίνα όπως στο έργο της Ξενής Σαχίνη ¨Ένα κόκκινο αστέρι που ποτέ δεν ξεθωριάζει". 

Άλλοτε οι μορφές της επανάστασης παίρνουν μια πιο αφαιρετική όψη, σχεδόν εξαϋλώνονται, όπως στα έργα του Κορνήλιου Γραμμένου με αποκορύφωμα τον "Χορό ευτυχισμένων επαναστατών". Σε άλλες περιπτώσεις οι ιδέες  είναι τόσο "αιχμηρές", πληγώνουν και η Τέχνη αποδίδει τον πόνο, όπως συμβαίνει στην "Αυτοδικία" του Δημήτρη Μεράντζα.  Συναισθήματα όπως αυτό της μελαγχολίας και της απογοήτευσης μεταφέρουν έργα  του Στέφανου Επιτρόπου, της Άλκης Μπούτλης και του Νικόλα Μπλιάτκα. Χωρίς αισθητικούς κανόνες και σε μια πολυφωνία οι συμμετέχοντες καλλιτέχνες προσφέρουν μια δική τους ματιά.

Η τέχνη συνομιλεί με το χθες και προσδίδει νέα νοήματα: τα "Δυο αριστερά παπούτσια" του Ξενοφώντα Μπίτσικα με έκαναν να χαμογελάω αναλογιζόμενη τα "Παπούτσια" του Βαν Γκογκ, σύμβολο του αντικομφορμισμού, αλλά και τα περαιτέρω νοήματα που προσδίδει ο Έλληνας καλλιτέχνης. Η συνομιλία  του έργου του Ανδρέα Λυμπεράτου "Αστερισμός του Μαύρου Τετράγωνου" με το Μαύρο Τετράγωνο του Μάλεβιτς.

Η Τέχνη εδώ δεν έχει κάποια παρηγορητική διάσταση, αλλά έρχεται να υπενθυμίσει ότι δεν πρέπει να χάνουμε την ελπίδα μας κι αν ζούμε σε αντι-επαναστατικές εποχές. Η διάσωση της μνήμης μπορεί να καλλιεργήσει μια πεποίθηση αλλαγής, μια αχτίδα ελπίδας ότι μπορούμε να βελτιώσουμε τις συνθήκες της ζωής μας.