Πώς λύθηκε το μυστικό του "διαμαντιού της Γάνδης"; Η φασματοσκοπία RAMAN στον Αμνό του Θεού του Βαν Άικ!

Το μυστήριο που απασχολούσε τους λάτρεις αλλά και τους ειδικούς της Τέχνης για το ποιός από τα αδέλφια van Eyck είναι ο κύριος δημιουργός του πολύπτυχου « Η Προσκήνυση του Μυστικού Αμνού ή ο Αμνός του Θεού»  μας αποκάλυψε η μεταδιδακτορική ερευνήτρια του Ghent University του Βελγίου, Αναστασία Ρουσάκη στο διήμερο συνέδριο «Νέες Τεχνολογίες στην ανάδειξη της Πολιτιστικής Κληρονομιάς», το οποίο πραγματοποιήθηκε από το Πανεπιστήμιο Δυτικής Αττικής και το δίκτυο «ΠΕΡΡΑΙΒΙΑ»-Πολιτισμός-Επιστήμες.

της Μαρίας Αλιμπέρτη

Αναφερόμενη η κ.Ρουσάκη στην πρωτοποριακή 

φασματοσκοπική τεχνική Raman για την ανάλυση των υλικών αρχαιοτήτων και έργων Τέχνης, επεσήμανε μεταξύ άλλων την περίπτωση μελέτης του μεγάλου πολύπτυχου που φιλοτέχνησαν οι πιο γνωστοί εκπρόσωποι της φλαμανδικής τέχνης του 15ου αιώνα αδερφοί Hubertus και Jan van Eyck  (Χούμπερτ και Γιαν Βαν Άικ).  

Σημειώνεται ότι το εν λόγω πολύπτυχο  του Saint-Bavo Cathedral θεωρείται ότι είναι ένα από τα αριστουργήματα της παγκόσμιας ζωγραφικής. Οι επιστήμονες αναγνωρίζουν την αξία του ως έργο "γέφυρα" για την μετάβαση από την συμβολική εικονογραφία του Μεσαίωνα στην ρεαλιστική αναπαράσταση του κόσμου στην  Αναγέννηση, καθώς και ιδιαίτερα για την σημασία στην απόδοση τόσο της ουράνιας, όσο και της ανθρώπινης ομορφιάς.

Η λύση του μυστηρίου

Οι  κορνίζες του έργου έμελε να δώσουν την λύση καθώς εκεί εντοπίστηκαν στίχοι του καλλιτέχνη, οι οποίοι  σε ελεύθερη απόδοση  μας μεταφέρουν ότι «ο Ούμπερτ ζωγράφος πρώτος στην τέχνη άρχισε αυτό το έργο και ο Γιάν που θεωρείται δεύτερος, συνέχισε υπό τις προσταγές του  (…) δωρητή». Σημειώνεται ότι το έργο εκτιμάται ότι άρχισε το 1420 από τον Ούμπερτ Βαν Άικ και όταν αυτός πέθανε συνεχίστηκε το 1426 από τον αδερφό του Γιαν. 

Ενημερώντας τους παριστάμενους για την μη-καταστρεπτική και μη –επεμβατική φασματοσκοπία RAMAN ,η κα Ρουσάκη περιέγραψε τις πρώτες προσπάθειες συντήρησης του εν λόγω έργου, οι οποίες άρχισαν το 1950-51 κατά τις οποίες πραγματοποιήθηκαν τομές και στη συνέχεια αναλύσεις στο εργαστήριο, αλλά δεν αφαιρέθηκαν οι επιζωγραφίσεις, ώστε να φανεί το αυθεντικό έργο, όπως συμβαίνει με την σύγρονη τεχνική. 

Το 2012 άρχισε η μεγαλύτερη καμπάνια συντήρησης του έργου με την προσφορά του Πανεπιστημίου των φορητών οργάνων  Raman,  XRF και άλλων για τις αρχικές αναλύσεις στο Μουσείο Καλών Τεχνών της Γάνδης.

Πλέον συντηρούνται οι εσωτρικές εικόνες του πολύπτυχου, δηλαδή ήδη έχει αποκαλυφθεί το αυθεντικό κεντρικό τμήμα με τον Αμνό, όπως τον είχε ζωγραφίσει ο Βαν Άικ. Ωστόσο, η συντήρηση  αναμένεται να ολοκληρωθεί το 2020, κατά το οποίο θα εορταστεί ως το έτος Γιαν Βαν Άικ στην Γάνδη.

Προκειμένου η ομιλήτρια να  αποδείξει πόσο σημαντική είναι η ανάλυση την ώρα της συντήρησης, επέλεξε να  μιλήσει για σημείο όπου ήταν ζωγραφισμένη η γυναίκα του δωρητή. Στη φάση της τεκμηρίωσης αναζητούνται πιθανά υλικά επιζωγραφισης  του έργου, όπως τόνισε.  Κατά την έρευνα διαπιστώθηκε ότι το αρχικό αυθεντικό χρώμα  που είχε χρησιμοποιήσει ο Βαν Άικ ήταν λευκό του μολύβδου, ενώ  οι επιζωγραφίσεις έγιναν με κιμωλία.

Η σύνθεση του έργου Τέχνης

Στο πάνω μέρος του πολύπτυχου σε ξεχωριστές εικόνες απεικονίζονται ο Θεός, η Παναγία, ο Άγιος Ιωάννης ο Πρόδρομος και ο  Αμνός του Θεού στο κέντρο, πάνω σε βωμό σύμβολο της σταυρικής θυσίας του Χριστού . Επίσης  στα ακραία ανοίγματα περιλαμβάνει μουσικούς  αγγέλους καθώς και τις γυμνές μορφές του Αδάμ και της Εύας, αποδιδόμενες με ωμό ρεαλισμό, τις μορφές των δωρητών με δύο ολοζώντανες προσωπογραφίες και το φόντο της «Προσκυνήσεως του Αγγέλου».

Η κλειστή µορφή του πολύπτυχου περιλαμβάνει προφήτες και σίβυλλες, τον Ευαγγελισµό, τους δωρητές, τον Ιωάννη τον Πρόδροµο και τον Ευαγγελιστή Ιωάννη σε µονοχρωµία, η οποία εκτιμάται ότι επιχειρεί να μιμηθεί τη γλυπτική απόδοση.

Αξίζει να σημειωθεί ότι σύμφωνα με στοιχεία που έχει δημοσιεύσει η εφημερίδα New York Times, το έργο της συντήρησης αυτού του αριστουργήματος υπολογίζεται ότι θα ανέλθει 1,3 εκατ. ευρώ.