Ποιούς «γίγαντες» του αρχαίου ελληνικού πνεύματος ζωγράφισε ο Ρέμπραντ;

Μοναδικά αριστουργήματα του Ρέμπραντ, που είναι εμπνευσμένα από τον πολιτισμό της αρχαίας Ελλάδας και έχουν ως θέματα τον Όμηρο και τον Αριστοτέλη, εκτίθενται σήμερα σε δύο φημισμένα μουσεία τέχνης του εξωτερικού. 

 Ο σπουδαίος Ολλανδός ζωγράφος (που γεννήθηκε στις 15 Ιουλίου 1606 και πέθανε στις 4 Οκτωβρίου 1669) είχε κάποτε πελάτη έναν συλλέκτη έργων τέχνης από την Μεσίνα της Σικελίας, τον Αντόνιο Ρούφο, ο οποίος ζήτησε από τον καλλιτέχνη να ζωγραφίσει πίνακες χωρίς θεματικό περιορισμό. Το αίτημα του Ρούφο διατυπώθηκε σε μια περίοδο που ο Rembrandt Harmenszoon van Rijn, Ρέμπραντ Χάρμενσοον φαν Ράιν (όπως ήταν το πλήρες όνομα του ζωγράφου) αντιμετώπιζε σοβαρά οικονομικά προβλήματα. 

Του Ανδρέα Αναγνωστόπουλου 

Το έτος 1653, ο Ρέμπραντ, κατόπιν παραγγελίας του Ιταλού συλλέκτη, ζωγράφισε το έργο «Ο Αριστοτέλης μπροστά στην προτομή του Ομήρου» (ελαιογραφία σε καμβά που εκτίθεται σήμερα στο Μητροπολιτικό Μουσείο Τέχνης της Νέας Υόρκης, στις ΗΠΑ. Ο πίνακας αγοράστηκε από το μουσείο το 1961 έναντι 2,3 εκατομμυρίων δολαρίων). Σύμφωνα με ιστορικούς τέχνης, για την ολοκλήρωση του εν λόγω έργου, ο Ρέμπραντ συμβουλεύτηκε πιθανώς κάποιον κλασικό φιλόλογο, ενδεχομένως τον φίλο του, Γιαν Σιξ.

(Δεξιά επάνω) Πορτραίτο του Αντόνιο Ρούφο, έργο ανώνυμου ζωγράφου, 1673 

Ο Ρέμπραντ εικονίζει τον μεγάλο φιλόσοφο Αριστοτέλη μπροστά στην προτομή του τυφλού επικού ποιητή Ομήρου, να αναπολεί σκεπτικός, με το χέρι του ακουμπισμένο στο μαρμάρινο κεφάλι. 

(Αριστερά) Προσωπογραφία του Γιαν Σιξ, φίλου του Ρέμπραντ

Το εν λόγω αριστούργημα έχει ερμηνευτεί ποικιλοτρόπως ως προσωποποίηση του σοβαρού συστηματικού επιστήμονα ή κάποιου εύπορου και φημισμένου φιλοσόφου. Λόγω της παχιάς χρυσής ζώνης που φοράει ο εικονιζόμενος άνδρας, οι ιστορικοί τέχνης θεωρούν ότι ο Ρέμπραντ ζωγράφισε την ζώνη ως δώρο του Μεγάλου Αλεξάνδρου προς τον δάσκαλό του, Αριστοτέλη.  

Η αμφίεση του άνδρα στον πίνακα είναι εμφανώς εκτός της αρχαίας ελληνικής εποχής, ωστόσο στην αλληλογραφία μεταξύ του Ρέμπραντ και του Αντόνο Ρούφο (1662), η μορφή κατονομάζεται ως Αριστοτέλης.

(Δεξιά)Ο Όμηρος υπαγορεύει στίχους.

 Το θέμα του πίνακα είναι δίπλα νοσταλγικό: Ο Αριστοτέλης, που έζησε τον 4ο αιώνα π.Χ., διαλογίζεται μπροστά σε μια προτομή του Ομήρου, του θρυλικού ποιητή των επών της Ιλιάδας και της Οδύσσειας, ο οποίος μεγαλούργησε τρεις αιώνες νωρίτερα. Με αυτόν τον τρόπο, ο Αριστοτέλης του Ρέμπραντ αντιπροσωπεύει ένα πορτραίτο απότοκο του μακρινού ένδοξου παρελθόντος.

 Ο Ρέμπραντ φαντάζεται τον Αριστοτέλη με όλη την δόξα και τον πλούτο του, ενώ τον αντιπαραβάλει με την προτομή του Ομήρου, ο οποίος ήταν φτωχός.  

Δέκα χρόνια μετά από την δημιουργία του Αριστοτέλη, το 1663, ο Ρέμπραντ φιλοτέχνησε μια αριστουργηματική προσωπογραφία του Ομήρου με τίτλο «Ο Όμηρος υπαγορεύει στίχους» (ελαιογραφία σε καμβά που βρίσκεται σήμερα στο Μουσείο Mauritshuis της Χάγης, στην Ολλανδία). 

Ο πίνακας αυτός αποτελεί μέρος μιας "τριλογίας" του Ρέμπραντ, μαζί με το προαναφερόμενο έργο του Αριστοτέλη και μια προσωπογραφία του Μεγάλου Αλεξάνδρου, η οποία έχει χαθεί. 

(Αριστερά επάνω) Αυτοπροσωπογραφία του Ρέμπραντ

Στο έργο εμφανίζονται πολλές διαφορετικές τεχνικές στην απεικόνιση του αρχαίου Έλληνα ποιητή. Ο πίνακας είναι αρκετά σκοτεινός, με καφέ απόχρωση, ενώ μια όμορφη αντίθεση δημιουργείται από το χρυσοκίτρινο χρώμα του μανδύα που φορά ο γενειοφόρος Όμηρος. 

Ο Όμηρος του Ρέμπραντ ήταν αρχικώς μεγαλύτερος, αλλά δυστυχώς ο πίνακας υπέστη μεγάλες ζημιές από φωτιά. Στο κάτω δεξιό άκρο του έργου μπορούμε να δούμε δύο δάκτυλα να κρατούν μια πένα και ένα κομμάτι χαρτί. Αρχικώς, εκεί ήταν ζωγραφισμένος ο αντιγραφέας στον οποίο ο Όμηρος υπαγόρευε τους στίχους των έργων του. 

 (Δεξιά επάνω) Αυτοπροσωπογραφία του Ρέμπραντ

Πηγές :

Επιθεώρηση Ιστορικών Ολλανδικής Τέχνης - Journal of Historians of Netherlandish Art 

https://jhna.org/

Μουσείο Οικίας Ρέμπραντ 

https://www.rembrandthuis/en/

Εφημερίδα Γκάρντιαν 

https://www.theguardian.com/culture/