Παναγία Χρυσοκαστριώτισσα, η πανάρχαια ριζωμένη λατρεία της γυναικείας παρθένας θεότητας στην Αθήνα

Ένας μικρός ναός φέρει ένα τόσο βαρύ: όνομα Παναγία Χρυσοκαστριώτισσα! Στη συμβολή των οδών Θρασυβούλου και Αλιμπέρτη βρίσκεται ο ιερός ναός που φιλοξένησε τη θαυματουργή εικόνα της Παναγίας για τα άρρωστα βρέφη και τα παιδιά. 

Τα σενάρια περί ονοματοδοσίας της αναφέρουν διάφορα ενδεχόμενα, αλλά κυρίως συνδέονται με την πανάρχαια ριζωμένη λατρεία σε αυτό το τόπο της γυναικείας παρθένας θεότητας. Μπορεί η εκκλησία στη σημερινή της μορφή να είναι  μονόκλιτη καμαροσκέπαστη βασιλική του 17ου αιώνα, αλλά ως ναός χρονολογείται από τον 12ο αιώνα και θεωρείται ότι έχει οικοδομηθεί πάνω σε ερείπια αρχαίου ιερού της θεάς Εστίας. Αξίζει να σημειωθεί ότι ο ναός έχει αλλάξει μορφή στον χρόνο λόγω των πολεμικών επιθέσεων που δέχθηκε η πόλη.

 της Μαρίας Αλιμπέρτη

 Η επικρατέστερη εκδοχή του όρου χρυσοκαστριώτισσα σχετίζεται με τη θέση του ναού της κάτω από την Ακρόπολη ή με την μεταφορά της εικόνας στην θέση της από τον Παρθενώνα, μετά την κατάληψη της Ακρόπολης, από τους Φράγκους. Η εικόνα αυτή κατά τον σπουδαίο Αθηναιογράφο Δημήτριο Καμπούρογλου, ονομάζονταν Καστριώτισσα ή Χρυσοκαστριώτισσα. Μια άλλη υπόθεση θέλει το όνομα  της εκκλησίας να οφείλεται στην οικογένεια Καστριώτου. Σήμερα η εν λόγω εκκλησία ονομάζεται  Παναγία Χρυσοκαστριώτισσα και πανηγυρίζει στις 15 Αυγούστου, την ημέρα της Κοίμησης της Θεοτόκου. Σύμφωνα την παράδοση, εμπρός στην εικόνα της Παναγίας κατά την οθωμανική κατοχή έκαιγε πάντα «άσβεστος λύχνος ακοίμητος».

Η σύνδεση με την αρχαία λατρεία

Οι Αθηναίοι κατά την αρχαιότητα λάτρευαν ως γνωστόν την Παρθένα Αθηνά, ο ναός της οποίας ήταν ο Παρθενών στον ιερό βράχο. Με την μετάβαση στον Χριστιανισμό ο ναός της Αθηνάς μετατράπηκε σε εκκλησία της Αειπαρθένου Μαρίας της Αθηναίας ή της Αθηνιώτισσας. Το γεγονός λειτούργησε συνειδητά ή ασυνείδητα ως συνέχεια της προστασίας της πόλης από την Παρθένα Θεά, δημιουργώντας έναν κρίκο με την παλιά και την νέα θρησκεία.

Η Αθηνιώτισσα ήταν γνωστή στην Ανατολική Ρωμαική Αυτοκατορία, χαρακτηριστικά ο ιστορικός Τάσος Νερούτσος, αναφέρει για μια θαυμάσια Αθηναϊκή εικόνα της Θεομήτορος, «Αυτή η εικών ήταν η Αθηναία Παναγία η Γοργοεπήκοος, έργο προ του 11ου αιώνα. Περί αυτής λέγει αυτολεξί «σανίς μεγάλη πολυραγής, περίβρωτος και περίτριβος υπό του χρόνου». Παριστάνει την υπεραγίαν Θεοτόκον εις φυσικόν μέγεθος ορθίαν κατά τύπον αρχαϊκόν καθʼ όσον αποβλέπει την στάσιν την ευθυγραμμίαν, και την διάταξιν των πτυχών του ιματισμού. Η γραφή απομιμείται το άγαλμα της Αθηνάς Παρθένου.»

Η Παναγία τιμήθηκε στην Αθήνα μέσα από λαμπρούς ναούς όπως η Παναγιά του Αγγέλου (αφιέρωμα της οικογένειας Μπενιζέλου), η Παναγιά η Βλασαρού, η Παναγιά η Γοργοεπήκοος (ο σημερινός Άγιος Ελευθέριος) η Παναγιά της Δουρβέγαινας, η Κυρά του Κανδήλι, η Παναγιά Καπνικαρέα, η Παναγιά Χρυσοκαστριώτισσα, η Κυμηγιάτισσα, η Σώτηρα του Λυκοδήμου (Ρωσ. Ναός), η Παντάνασσα, η Παναγία η Πελεκαρίχη ,η Κυρά της Πέτρας, η Πυργιώτισσα, η Ροδακινιώτισσα, η Χρυσοροΐδενα (της οικογενείας Ροΐδη), η Ρούμπη, η Χρυσοσπηλιώτισσα κ.ά..

Πηγή : www.pemptousia.gr,  www.diakonima.gr, www.relegiousgreece.gr