«Σπασμένη Ιστορία» πάνω σε χαρτόκουτα! Ο Παύλος Σάμιος τολμά την ρήξη και μας προβληματίζει για την θεώρηση της πολιτιστικής κληρομιάς μας

Κυκλαδικά ειδώλια, αρχαϊκές κόρες, γλυπτά του Παρθενώνα, αγιογραφίες ... 

Ο Παύλος Σάμιος στη νέα του έκθεση μας προκαλεί να τραβήξουμε από τα μάτια μας το πέπλο της συνήθειας να δούμε με άλλη ματιά τα ίχνη του παρελθόντος και την πολιτιστική μας κληρονομιά.

«Σπασμένη Ιστορία» είναι ο τίτλος της έκθεσης, καθόλου τυχαίος όχι γιατί αναφέρεται στα θραύσματα αρχαιοτήτων αλλά γιατί ο καλλιτέχνης έχει την πρόθεση να εξετάσει πως το χθες αναμοχλεύεται ή έρχεται σε ρήξη με το σήμερα.

Ιδιαίτερη σημειολογική σημασία έχει και το γεγονός ότι η εν λόγω έκθεση παρουσιάζεται στο Βυζαντινό και Χριστιανικό Μουσείο της Αθήνας, ένα μουσείο δημιουργημένο για να καταδείξει την ιστορική συνέχεια του ελληνικού πολιτισμού δια μέσου της βυζαντινής παράδοσης. Άλλωστε, ο Παύλος Σάμιος έχει καταπιαστεί με την αγιογραφία και καταφέρνει να παραμένει πιστός στα υψηλά στάνταρ της Τέχνης του ακόμα και όταν ο καμβάς είναι ένα χαρτόκουτο.

της Μαρίας Αλιμπέρτη

Κυριακή πρωί, στο κεντρικό κτίριο του Βυζαντινού Μουσείου: σε μαύρο φόντο διαβάζω τον στίχο του Σεφέρη «Γιατί τα αγάλαματα δεν είναι πια συντρίμια, εμείς είμαστε»!  Κοντοστέκομαι μπροστά από τα έργα που απεικονίζουν την Αφροδίτη της Μήλου και προσπαθώ να «ψηλαφίσω» με τη ματιά μου τον υπαινιγμό. Επικεντρώνομαι στο bar code, σκέφτομαι «σχολιάζει την κατανάλωση της πολιτιστικής μας κληρονομιάς». Ποιά είναι άραγε η πρόσληψη της πολιτιστικής κληρονομιάς που απασχολεί τον καλλιτέχνη;

Η αντίληψη περί αρχαιότητας

Στον απέναντι τοίχο χαζεύω τον μεγάλο καμβά και εικάζω ότι πρόκειται για ένα σχόλιο στο γυμνό: γυμνή Αφροδίτη γυμνή γυναίκα, κατάλευκο κυκλαδικό ειδώλιο και μια φιγούρα του Πικάσο. Παρατηρώντας τις μορφές, τη σύνθεση σκέφτομαι πως απλά εμείς οι Έλληνες λόγω πολιτιστικών καταβολών θαυμάζουμε την αρχαιοελληνική γλυπτική λες και απλά ατενίζουμε το παρελθόν μας, ένα αποκλειστικά κομμάτι μας.

 Οι δικές μας οπτικές «προκαταλήψεις» δεν μας αφήνουν να δούμε την σπερματική δύναμη  της αρχαιοελληνικής Γλυπτικής στη Τέχνη και τον Δυτικό Πολιτισμό, αυτή τη ζωογόνα δύναμη. Συνήθως, την συλλαμβάνουμε μέσα από αντιληπτικά σχήματα του δικού μας ελληνοκεντρικού παρελθόντος αλλά και παρόντος. Κάτι που ομολογώ ότι μου συνέβη θαυμάζοντας «Τα πέτρινα χαμόγελα» από τις κόρες της Ακρόπολης στο τρίτο μέρος της έκθεσης, δηλαδή πορτραίτα πάνω σε πεντελικό μάρμαρο.

Χρόνος και Τέχνη

Ο ιστορικός χρόνος έρχεται ως αυτόματη έννοια στο μυαλό μας. Θα μου πείτε ότι ο χρόνος και η τέχνη έχουν μια διαχρονική σχέση. Αλλά και αυτή η σύνδεση ακόμη είναι  ιδωμένη μέσα από την οπτική που έχει υιοθετήσει ο δυτικός κόσμος για εμάς, δηλαδή μέσα από την αναγεννησιακή ματιά, την ανακάλυψη εκ νέου της Αρχαίας Ελληνικής Τέχνης και την εξεύρεση σε αυτά του ιδανικού μέτρου ομορφιάς.

Συνήθως αυτά τα έργα της γλυπτικής  τα αντιμετωπίζουμε με δέος, γιατί έχουν υπερβατικές ποιότητες, είναι άτρωτα στον χρόνο, όχι από υλικής πλευράς αλλά από την  διανοητική μας επένδυση  σε αυτά. Ίσως δικαίως γιατί τα περισσότερα από αυτά είναι διαχρονικά αντικείμενα θαυμασμού. Γι αυτό και μας είναι οικεία παρά το γεγονός ότι δεν μας επιτρέπεται  να τα αγγίξουμε στα μεγάλα μουσεία που εκτίθενται.

Από-ιεροποίηση

Επί του σημείου αυτού ο Σάμιος κάνει την ανατροπή – τα βγάζει από το βάθρο του ιερού αντικειμένου-φετίχ, τα «τοποθετήσει» πάνω σε φθηνό υλικό και θα τολμήσει να τα «σπάσει». Θέλει να τα αποδομήσει; Μάλλον όχι, θέλει να στείλει ένα μήνυμα για την ρήξη του χθες και του σήμερα.

Από την μια πλευρά, ο καλλιτέχνης επέλεξε έργα που εκτίθενται σε ευρωπαϊκά μουσεία και επηρέασαν την Δυτική Τέχνη, ενώ είναι συνυφασμένα με την δική μας πολιτιστική ταυτότητα.  Με τόλμη, η διάννοια του καλλιτέχνη θα επιλέξει για πυρήνα της την τομή και την βίαιη διάσπαση του ιστού για να προκαλέσει προβληματισμό στον θεατή που φέρει την περήφανη ταυτότητα του Έλληνα ή πιο σωστά του Νεοέλληνα.

Προσωπικά το εγχείρημα του με τα θραύσματα της τέχνης που παραλληλίζονται με τα θραύμαστα ιστορίας μέσα από αυτά τα ιερά λείψανα της πολιτιστικής μας κληρονομιάς μου έφερε στον νου αυτό που στα πανεπιστημιακά αμφιθέατρα μας τονίζουν με νόημα ότι η ιστορία είναι μια διανοητική κατασκευή.

 Νομίζω ότι μέσα από τον καλλιτεχνικό υπαινιγμό ο Σάμιος πέτυχε τον στόχο του, να μιλήσει για το πώς το παρόν βλέπει το παρελθόν, το εξιδανικεύει και το ιεροποιεί. Πολλές φορές το χρησιμοποιεί ως ψυχολογικό δεκανίκι ….

 Υψηλό αισθητικό περιεχόμενο:

Η τονωτική ένεση έρχεται χάρη στην φρέσκια οπτκή, αυτή της σημερινης ζωής Η αίσθηση του γκράφιτι, το φθηνό υλικό πάνω στο οποίο θα δημιουργηθεί ένα έργο παλίμψηστο πολλές φορές γιατί στο κουτί διατηρείται η ένδειξη fragile, αυτοκόλητα, ενοικιάζεται αλλού, αποκόμματα από εφημεριδες ή ακόμη και τενεκεδάκια από αναψυκτιά.

Πολλές κούτες τοποθετημένες καθ'ύψος συνιστούν ένα γλυπτό, που σπάει, τα τμήματά του μετακινούνται και θυμίζει τους συναρμολογούμενους κύβους των παιδικών μας χρόνων.

Το παιχνίδι με τις διαστάσεις συνεχίζεται: το άγαλμα δισδιάστατο λόγω χαρτονιού- κείτεται στο χώμα καθώς το χαρτοκιβώτιο ακουμπά στο πάτωμα, λες και πρόκειται για αρχαιολογική ανασκαφή μερικές πέτρες ξεχωρίζουν!

Σε άλλο έργο ο Σάμιος έχει ζωγραφίσει σε απομεινάρια απο κουφάρι αυτοκινήτου, ενώ οι αγιογραφίες, μερικές φορές με ολόσωμες απεικονίσεις, πάνω στα τεντωμένα χαρτοκιβώτια μοιάζουν τόσο εμβληματικές! 

Με την επιλογή του υλικού αυτού ο καλλιτέχνης καταφέρνει να υπενθυμίσει ότι τα εν λόγω έργα, όπως και να έχει επιτυγχάνουν να αποσυνδεθούν με το ιστορικό πλαίσιο της εποχής τους! Πολλώ δε μάλλον μας προσφέρουν ακόμη και σήμερα αισθητικές εμπειρίες που μας γοητεύουν τόσες χιλιάδες χρόνια μετά!