Σε ποιό σημείο της Αθήνας βρισκόταν το Δημοτικό Θέατρο; Πού υπάρχουν νεοκλασικά θέατρα στην Ελλάδα;

Ένα μικρό κόσμημα των νεοκλασικών θεάτρων της Ελλάδας και ένα από τα πιο επιβλητικά κτίρια της Αθήνας, ήταν το Δημοτικό Θέατρο, που μέσα σε μισό αιώνα κτίστηκε, εγκαινιάστηκε και τελικά... κατεδαφίστηκε! Ευτυχώς που σήμερα σώζονται, έστω και ελάχιστα, νεοκλασικά θέατρα ανα την Ελλάδα για να μας θυμίζουν το μεγαλείο αυτών των παλαιών κομψοτεχνημάτων.

  

Του Ανδρέα Αναγνωστόπουλου

Δημοτικό Θέατρο Αθήνας και το άδοξο τέλος του κτιρίου

Η απόφαση για την κατασκευή του Δημοτικού Θεάτρου της Αθήνας πάρθηκε την εποχή του πρώτου βασιλιά της Ελλάδας, Όθωνα, ο οποίος με βασιλικό διάταγμα του 1857 ορίζει ως χώρο κατασκευής του τη γνωστή τότε ως «πλατεία του Λαού», δηλαδή τη σημερινή πλατεία Κοτζιά.

Ωστόσο, το έργο μπλόκαρε και άρχισε εκ νέου το 1873, οπότε ο τότε δήμαρχος Αθηναίων, Παναγής Κυριακός, θεμελίωσε για δεύτερη φορά το θέατρο. Τα σχέδια ήταν του διάσημου αρχιτέκτονα Ερνέστου Τσίλερ, όμως οι εργασίες σταμάτησαν ξανά λόγω υπέρβασης του προϋπολογισμού.

Έπρεπε να περάσουν 14 χρόνια μέχρι ο τραπεζίτης Ανδρέας Συγγρός να χρηματοδοτήσει τελικά την ολοκλήρωση του θεάτρου, το οποίο όλον αυτό τον καιρό έστεκε μισοτελειωμένο, στο κέντρο της πόλης. Για την ανέγερσή του κτιρίου όμως, ο Συγγρός έθεσε όρους: το ισόγειο να στεγάζει καταστήματα και στον πρώτο όροφο να υπάρχει κατάστημα της τράπεζάς του! Ο Ερνέστος Τσίλερ, που επιθυμούσε διακαώς να ολοκληρωθεί το θέατρο, δέχτηκε τους όρους, οι οποίοι ωστόσο απέβησαν μοιραίοι για τη λειτουργία του.

Το 1927 έγιναν προσπάθειες ανακαίνισης, όμως όλα τα ακριβά υλικά που αγοράστηκαν «έκαναν φτερά», αφού μπήκαν κλέφτες καταλήστεψαν το κλειστό θέατρο. Τελικά, το 1939, ο τότε δήμαρχος της πρωτεύουσας, Κώστας Κοτζιάς, έδωσε εντολή για την κατεδάφιση του Δημοτικού Θεάτρου.

Εθνικό Θέατρο

Το Εθνικό Θέατρο άρχισε να χτίζεται στην Αθήνα ως Βασιλικό θέατρο, το 1891, χάρη σε δωρεά ύψους 10.000 αγγλικών λιρών που πρόσφερε ο ομογενής Ευστράτιος Ράλλης στον Βασιλιά Γεώργιο Α΄. Με απόφαση του Γεωργίου Α΄, επιλέχθηκε να κατασκευαστεί το θέατρο σε οικόπεδο του αυλικού Νικολάου Θων, επί της οδού Αγίου Κωνσταντίνου. Για την ολοκλήρωσή του συνεισέφεραν επίσης οι Κοριαλένης και Ευγενίδης καθώς φυσικά και το δημόσιο ταμείο.

Ο Γερμανός αρχιτέκτονας του κτιρίου, Ερνέστος Τσίλλερ, εμπνεόμενος από τον αναγεννησιακό ρυθμό, σχεδίασε την πρόσοψη έχοντας ως πρότυπο τη Βιβλιοθήκη του Αδριανού. Το κεντρικό τμήμα της πρόσοψης είναι εξαιρετικά πλούσιο σε διακοσμητικά στοιχεία, με κιονοστοιχία κορινθιακού ρυθμού ενώ τα δύο πλευρικά τμήματα αποτελούν μία τυπική νεοκλασική σύνθεση.

Οι αρχικές εσωτερικές εγκαταστάσεις σκηνής, φωτισμού και θέρμανσης ήταν οι πιο προηγμένες εκείνης της εποχής, σχεδιασμένες από Βιεννέζους μηχανικούς και κατασκευασμένες σε εργοστάσια του Πειραιά.

Το κτήριο ανακαινίστηκε για πρώτη φορά το 1930-31, υπό την εποπτεία του σκηνογράφου Κλεόβουλου Κλώνη.

Δημοτικό Θέατρο Πειραιά

Το Δημοτικό Θέατρο του Πειραιά είναι ένα νεοκλασικό κτήριο που χτίστηκε σε σχέδια του αρχιτέκτονα Ιωάννη Λαζαρίμου και εγκαινιάστηκε στις 9 Απριλίου του 1895. To θέατρο έχει χωρητικότητα 600 θέσεων.

Μορφολογικά, το Δημοτικό Θέατρο εκπροσωπεί την αμιγή κλασικιστική παράδοση και είναι επηρεασμένο από τη γερμανική σχολή που εκπροσωπούσε ο Ερνέστος Τσίλλερ.

Το κτίριο τονίζεται από το πρόπυλο της κύριας εισόδου του, το οποίο αποτελείται από τέσσερις κορινθιακούς κίονες και αέτωμα. Στη στέγη του κτιρίου υπάρχει δώμα με στέγη, η οποία έχει κι' αυτή αέτωμα στην πρόσοψη.

Εξαιτίας της κλίμακας και της μνημειακής εμφάνισής του, το Δημοτικό Θέατρο του Πειραιά θεωρείται το κορυφαίο σωζόμενο ελληνικό θεατρικό κτίριο του 19ου αιώνα.

Σημειώνεται ότι η πολύχρονη προσφορά του Δημοτικού Θεάτρου Πειραιά δεν αναλώθηκε μόνο σε θεατρικές παραστάσεις, αλλά και στη γενικότερα καλλιτεχνική δραστηριότητα του Πειραιά.

Από τους σημαντικότερους που δίδαξαν στη σκηνή του ήταν ο σκηνοθέτης Δημήτρης Ροντήρης καθώς και οι σπουδαίοι ηθοποιοί Αιμίλιος Βεάκης, Απόστολος Αυδής, Μίμης Φωτόπουλος, Βασίλης Διαμαντόπουλος, Δημήτρης Παπαμιχαήλ, Ανδρέας Μπάρκουλης κ.ά..

Θέατρο Απόλλων Σύρου

Τo Θέατρο Απόλλων, επίσης γνωστό ως Δημοτικό Θέατρο «Απόλλων», είναι θέατρο που βρίσκεται στην Ερμούπολη της Σύρου. Το θέατρο κατασκευάστηκε το 1862-1864 σε σχέδια του διάσημου Ιταλού αρχιτέκτονα Πιέτρο Σαμπό και η σχεδίαση του είναι επηρεασμένη από τέσσερα τουλάχιστον ιταλικά πρότυπα. Η λειτουργία του άρχισε στις 20 Απριλίου 1864, με την όπερα Ριγκολέττο του Βέρντι.

Η ανέγερση μιας μόνιμης στέγης για το θέατρο της Ερμούπολης, που από το 1828 περιπλανιόταν στις ξύλινες αποθήκες, στις λέσχες και στα καφενεία, έγινε δεχτή με ανακούφιση από το θεατρόφιλο κοινό.

Δυστυχώς, κατά την διάρκεια του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου, το Θέατρο υπέστη πολύ μεγάλες καταστροφές, γεγονός που οδήγησε στην ανάγκη για τις μεταπολεμικές επεμβάσεις. Μεταπολεμικά έγιναν μερικές θεατρικές παραστάσεις, με κορυφαία αυτή της Μαρίκας Κοτοπούλη, που έδωσε εκεί, στις 24 Μαρτίου 1953, την τελευταία παράσταση της ζωής της.

Το Θέατρο Απόλλων κρίθηκε ακατάλληλο για λειτουργία στη συνέχεια, ενώ το 1959 αποφασίστηκε από τον Δήμο Ερμούπολης η ανακαίνισή του. Η γενική επισκευή του άρχισε τελικά το 1970 και προκάλεσε μεγάλη αλλοίωση στο εσωτερικό του. Η χωρητικότητα του θεάτρου σήμερα είναι 350 άτομα.

Θέατρο Απόλλων Πάτρας

Το θέατρο «Απόλλων», στο κέντρο της Πάτρας, βρίσκεται στη βορειοανατολική πλευρά της Πλατείας Γεωργίου Α΄ και κατασκευάστηκε το 1872, σε σχέδια του μεγάλου Γερμανού αρχιτέκτονα Ερνέστου Τσίλλερ.

Είναι μικρογραφία της Σκάλας του Μιλάνου και αποτελεί το εντυπωσιακότερο αρχιτεκτονικό στολίδι της Πάτρας. Το θέατρο αποτελεί την κεντρική σκηνή του Δημοτικού Περιφερειακού Θεάτρου Πάτρας (ΔΗ.ΠΕ.ΘΕ) από την ίδρυση του δεύτερου κατά το 1988. Η χωρητικότητα του θεάτρου ανέρχεται σε 238 άτομα.

Τα σχέδια ανατέθηκαν στον Ερνέστο Τσίλερ και φυλάσσονται ακόμα σήμερα στην δημοτική βιβλιοθήκη Πατρών. Τα υλικά που χρησιμοποιήθηκαν ήταν τα ακριβότερα και πολυτελή της εποχής: πέτρα Τεργέστης, κάγκελα από την Αγγλία, αγάλματα από την Βιέννη, μάρμαρα από το Λιβόρνο, πέτρα από τον Αστακό και άλλα από διαφορές περιοχές της Ελλάδας.

Ο φωτισμός του εντυπωσιακού θεάτρου αρχικά γινόταν με κεριά, το 1878 ο χώρος φωτίστηκε με φωταέριο και το 1899 με ηλεκτρικό ρεύμα.

Μαλλιαροπούλειο Δημοτικό Θέατρο Τρίπολης

Το Μαλλιαροπούλειο Δημοτικό Θέατρο Τρίπολης είναι ένα διατηρητέο κτίριο στο Δήμο Τρίπολης και βρίσκεται στην Πλατεία Πετρινού, στην πρωτεύουσα της Αρκαδίας. Είναι ευγενική προσφορά του Ιωάννη Μαλλιαρόπουλου ο οποίος ήταν γιατρός, πολιτικός αλλά και φιλότεχνος.

Η αίθουσα των θεατών περιλαμβάνει 132 θέσεις στο ισόγειο και 8 στον εξώστη, καθώς και δύο θεωρεία -ένα για το δωρητή και ένα για το Δήμαρχο. Κάτω από τη σκηνή υπάρχει υπόγειο με βοηθητικούς χώρους. Κεντρικά, πίσω από τη σκηνή, τοποθετείται η βοηθητική έξοδος των ηθοποιών.

Στη διακόσμηση εργάστηκε ο διάσημος Γάλλος αρχιτέκτονας Ζολί, ενώ τις ταπετσαρίες επιμελήθηκε ο Σπύρος Τσοκόπουλος. Με βαθυκόκκινα βελούδινα καθίσματα και δερμάτινες κουίντες, το θέατρο έμελλε να σημαδέψει την πολιτιστική ζωή όλης της Πελοποννήσου.

Το κτίριο θεμελιώθηκε το 1905 και εγκαινιάστηκε πέντε χρόνια αργότερα. Στο Θεατρικό Μουσείο, όπου διατίθεται άρτιο αρχείο των παραστάσεων του νεοκλασικού θεάτρου, η 7η Φεβρουαρίου 1910 εμφανίζεται ως η ημέρα εγκαινίων του χώρου.

Το 1941, το Μαλλιαροπούλειο λεηλατήθηκε από τους Ιταλούς και διεκόπη η λειτουργία του. Το 1977 άρχισε σταδιακά η αποκατάστασή του, η οποία έχει ολοκληρωθεί στις μέρες μας. Η Θεατρική Ομάδα Τρίπολης και το Κέντρο Καλλιτεχνικής Πράξης δίνουν σε αυτό παραστάσεις και οργανώνουν εκδηλώσεις. 

Πηγές:

Παπαστάμος, Δημήτρης, Ερνέστος Τσίλλερ. Προσπάθεια. Μονογραφίας, Εθνική Πινακοθήκη, Μουσείο. Αλέξανδρου Σούτζου, Αθήνα 1973

Εθνικό Θέατρο, https://www.n-t.gr

Αξαρλής, Νίκος, Δημοτικό θέατρο Πειραιά. Θέατρο και πόλη, Εκδόσεις Οδός Πανός, Αθήνα 2001

Φεσσά- Εμανουήλ, Ελένη, Η Αρχιτεκτονική του νεοελληνικού θεάτρου 1720-1940, Αθήνα 1994

Χρήστος Μούλιας, Το λιμάνι της σταφίδας. Πάτρα 1828-1900, Εκδόσεις Περί τεχνών, Πάτρα 2000