Σε ποιόν Ι. Ναό που σώζεται ως τις μέρες μας, στέφθηκε αυτοκράτορας ο Κωνσταντίνος Παλαιολόγος;

 Μαύρη επέτειος της Άλωσης της Κωνσταντινούπολης (29 Μαίου 1453) σήμερα, και ένας τόπος που σώζεται εντός του ελληνικού κράτους και είναι άρρηκτα δεμένος με τον τελευταίο υπερασπιστή της Βασιλεύουσας, Κωνσταντίνο Παλαιολόγο είναι ο ναός του Αγίου Δημητρίου στον Μυστρά. Σε αυτή την μητροπολιτική εκκλησία της καστροπολιτείας του Μυστρά στη Πελοπόννησο - πιο συγκεκριμένα στη Λακωνία - ο ηρωικός πεσών τελευταίος αυτοκράτορας της Ελληνικής "Ανατολικής Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας" ("Βυζαντινής" όπως αποκλήθηκε από ξένους ιστορικούς) έλαβε το αυτοκρατορικό στέμμα. Τέσσερα χρόνια μετά από την στέψη του, ο Κωνσταντίνος Παλαιολόγος πέρασε στην αθανασία και έγινε διαχρονικό σύμβολο του Ελληνισμού, αρνούμενος να παραδώσει την Πόλη στους Οθωμανούς Τούρκους και τον σουλτάνο Μωάμεθ (Μεχμέτ) Β'.         

Του Ανδρέα Π. Αναγνωστόπουλου

Ο μητροπολιτικός ναός του Αγίου Δημητρίου

Kοντά στην είσοδο της Κάτω Πόλης του Μυστρά, δίπλα στο οχυρωματικό τείχος, βρίσκεται η τοπική Μητρόπολη, αφιερωμένη στον Άγιο Δημήτριο. Πρόκειται για τον παλαιότερο ναό του λόφου του Μυστρά, που ήταν το θρησκευτικό κέντρο της πόλης και η έδρα του μητροπολίτη Λακεδαιμονίας.

Η ίδρυση του ναού τοποθετείται αμέσως μετά το 1262, όταν ο Μυστράς πέρασε από τους Φράγκους στους Έλληνες Βυζαντινούς και άρχισε ο εποικισμός του λόφου. Τότε μεταφέρθηκε εκεί η έδρα της μητρόπολης Λακεδαιμονίας από τη Σπάρτη, και ο μητροπολίτης Ευγένιος έγινε ο πρώτος κτήτορας του ναού.

Σε αυτή την εκκλησία στέφθηκε αυτοκράτορας ο Κωνσταντίνος Παλαιολόγος -η πλάκα με τον δικέφαλο αετό στο κέντρο του ναού μαρτυρεί αυτό ακριβώς το γεγονός, που έλαβε χώρα ανήμερα των Θεοφανείων (6 Ιανουαρίου) του 1449. 

Χαρακτηριστικά του ναού

Δύο είσοδοι, μια μικρή και παλαιότερη, νότια, καθώς και μια μεταγενέστερη και πιο επιβλητική, στη δυτική αυλή, οδηγούν στο εσωτερικό του συγκροτήματος και στο ναό.

Στην αρχική του μορφή, ο ναός του Αγίου Δημητρίου ήταν τρίκλιτη βασιλική με νάρθηκα στα δυτικά. Στη συνέχεια προστέθηκαν οι εργασίες και η διακόσμηση (τέλη 13ου αιώνα) του μητροπολίτη Νικηφόρου Μοσχόπουλου, με χορηγία του αδερφού του Ααρών, η μορφή του οποίου ξεχωρίζει ανεπαίσθητα σε μια τοιχογραφία στο ιερό.

Κατά τον 15ο αιώνα, ο μητροπολίτης Ματθαίος γκρέμισε την ξύλινη στέγη. Στη θέση της κατασκευάστηκε ένα σύμπλεγμα τρούλων, ενώ παράλληλα προστέθηκε ο γυναικωνίτης και καταστράφηκε το πάνω μέρος των τοιχογραφιών του εσωτερικού κλίτους. Έτσι ο ναός μετατράπηκε σε βασιλική κάτω και σταυροειδή με τρούλο πάνω.Με πρότυπο, δηλαδή, τους ναούς της Οδηγήτριας και της Παντάνασσας, το μνημείο διαμορφώθηκε σύμφωνα με τον λεγόμενο «μικτό» ή «τύπο του Μυστρά».

Η ριζική αυτή μετασκευή οφείλεται στο γεγονός, ότι ο δεσπότης και οι άρχοντες παρακολουθούσαν τη Θεία Λειτουργία από τα υπερώα, όπως επέβαλλε το αυτοκρατορικό τυπικό της Κωνσταντινούπολης, το οποίο επικράτησε και στον Μυστρά, από το 1349, όταν ιδρύθηκε το βυζαντινό Δεσποτάτο του Μυστρά.

Διακόσμηση

Ο γλυπτός διάκοσμος του ναού εμφανίζει ποικιλία ως προς το ύφος και την εποχή, ενώ αξιοπρόσεκτος είναι ο ανάγλυφος δικέφαλος αετός της αυτοκρατορικής δυναστείας των Παλαιολόγων στο δάπεδο, κάτω από τον τρούλο. Ποικιλία ως προς την τεχνοτροπία αλλά μεγαλύτερη εντόπιση ως προς το χρόνο (τελευταίο τέταρτο 13ου-αρχές 14ου αιώνα) εμφανίζουν οι εξαιρετικές τοιχογραφίες του ναού, που σε μεγάλο βαθμό οφείλονται στον μητροπολίτη Νικηφόρο.

Μεταγενέστερα κτίρια

Το συγκρότημα της Μητρόπολης συμπληρώνουν κτήρια που προστέθηκαν μεταγενέστερα: το πυργόμορφο καμπαναριό (στη νοτιοανατολική γωνία του ναού), η στοά με τους πεσσούς και τις καμάρες στη δυτική πρόσοψη, μια δεύτερη στοά στη βόρεια πλευρά, απ' όπου η θέα προς την κοιλάδα είναι εξαιρετική, καθώς και η όμορφη βόρεια αυλή με τα τόξα και τα διώροφα κτήρια στη δυτική πλευρά της, έργα του μητροπολίτη Ανανία Λαμπαδάρη, ο οποίος, σφαγιάστηκε από τους Οθωμανούς το 1760.

Το σημείο όπου μαρτύρησε ο μητροπολίτης Ανανίας, έξω από τη Μητρόπολη του Αγίου Δημητρίου, είναι περιφραγμένο με κιγκλίδωμα. Επιπλέον, ένας άλλος μητροπολίτης της περιοχής, ο Χρύσανθος, έχτισε, κατά το έτος 1802, τη βρύση που υπάρχει στην ίδια αυλή.

Αξίζει να σημειωθεί ότι στο συγκρότημα του μητροπολιτικού ναού υπάρχει μουσείο, που φιλοξενεί γλυπτά, τοιχογραφίες, εικόνες και ευρήματα ανασκαφών.

Κωνσταντίνος Παλαιολόγος

Ο Κωνσταντίνος Παλαιολόγος γεννήθηκε στις 8 Φεβρουαρίου 1405 στην Κωνσταντινούπολη. Ήταν το όγδοο από τα δέκα παιδιά του αυτοκράτορα Μανουήλ Β’ Παλαιολόγου και της Σέρβας συζύγου,του, Ελένης Δραγάση (Αγίας Υπομονής). Όταν μεγάλωσε παρέμεινε για μικρό διάστημα στην Ταυρική (σημερινή Κριμαία) και στη συνέχεια πήγε στην Πελοπόννησο, όπου με τους αδελφούς του Θωμά και Θεόδωρο ανέλαβαν τη διοίκηση του Δεσποτάτου του Μορέως ή Μυστρά και ολοκλήρωσαν την ανάκτηση των φραγκοκρατούμενων περιοχών.

Η σύγκρουση με τους δύο αδελφούς του τον ανάγκασε να επιστρέψει στην Κωνσταντινούπολη και να τεθεί στη διάθεση του αδελφού του, Ιωάννη Η’ Παλαιολόγου, που βρισκόταν στο θρόνο της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας μετά από τον θάνατο του πατέρα τους το 1425.

Τον Νοέμβριο του 1423, ο αδελφός του Ιωάννης Η´ Παλαιολόγος, ταξίδεψε στη Βενετία και την Ουγγαρία για αναζήτηση βοήθειας και όρισε τον Κωνσταντίνο ως αντιβασιλέα στην Κωνσταντινούπολη. Έτσι ο Κωνσταντίνος είχε την πρώτη του επαφή με θέση εξουσίας.

Μετά από τον θάνατο του Ιωάννη, ο Κωνσταντίνος ανέλαβε τις τύχες της αυτοκρατορίας στις 6 Ιανουαρίου 1449 στο Μυστρά, έχοντας επίγνωση της απελπιστικής πολιτικής και στρατιωτικής κατάστασης που βρισκόταν η αυτοκρατορία.

Άλωση της Κωνσταντινούπολης

Οι Οθωμανοί Τούρκοι περιέσφιγγαν όλο και περισσότερο τον κλοιό γύρω από τη Βασιλεύουσα και ο νέος σουλτάνος Μωάμεθ Β’ είχε βάλει σκοπό της ζωής του την κατάληψη της Πόλης.

Έτσι, στις 15 Απριλίου 1453 άρχισε η τρίτη πολιορκία της Κωνσταντινούπολης, που κατέληξε στην άλωσή της το πρωί της 29ης Μαΐου 1453.

Ό Κωνσταντίνος πήγε στην Αγία Σοφία και μετάλαβε των Αχράντων Μυστηρίων. Κατόπιν αποχαιρέτησε τους δικούς του και έλαβε θέση μάχης με τους λιγοστούς στρατιώτες του. Αλλά από μία πύλη, την Κερκόπορτα, που έμεινε ανοιχτή, μπήκαν μέσα οι Τούρκοι και άρχισαν τρομερή σφαγή. Ο αυτοκράτορας πολέμησε γενναία ως απλός στρατιώτης, αλλά οι Οθωμανοί υπερείχαν συντριπτικά και ο Κωνσταντίνος έπεσε νεκρός.

Μετά την άλωση της Πόλης, οι κατακτητές, με εντολή του Μωάμεθ Β΄, αναζήτησαν το πτώμα του Κωνσταντίνου Παλαιολόγου και το έθαψαν με βασιλικές τιμές, χωρίς όμως να γίνει γνωστός ο τόπος της ταφής του. Οι υπόδουλοι πια Έλληνες δεν θέλησαν να πιστέψουν τον χαμό του Κωνσταντίνου. Τον φαντάζονταν όχι νεκρό, αλλά μαρμαρωμένο, έτοιμο να ξυπνήσει και «να κυνηγήσει πάλι τους Τούρκους, ως την Κόκκινη Μηλιά».

Πηγές

http://www.religiousgreece.gr/

Γεωργίου Φραντζή (Πρωτοβεστιάριου του Κωνσταντίνου Παλαιολόγου), Εάλω η Πόλις, Τόμος 1, Εκδόσεις Βεργίνα

Γουστάβ Σλουμπερζέ, Κωνσταντίνος Παλαιολόγος, Εκδόσεις Βεργίνα

Ντόναλντ Μ. Νίκολ, Ο αθάνατος Αυτοκράτορας. Η ζωή και ο θρύλος του Κωνσταντίνου ΙΑ' Παλαιολόγου, μετάφραση Δημήτρης Σταυρόπουλος, Εκδόσεις Eurobooks, Αθήνα 2009