Ποιος καλλιτέχνης ήταν προφήτης των selfie; H έκθεση στο Μουσείο Leopold

 

Στην εποχή των σέλφι ο  Egon Schiele δείχνει πιο επίκαιρος από ποτέ! Όταν δε αυτός συνδιαλέγεται με τον Gustav Klimt (1862-1918) στο Μουσείο Leopold τότε πρόκειται για μια ευκαιρία απογείωσης των φιλότεχνων. Στο ρου της Ιστορίας της Τέχνης οι καλλιτέχνες δεν περίμεναν τα smartphones και τα σελφομπάστουνα για ζωγραφίσουν  τον εαυτό τους, απεικόνισαν διάφορες οπτικές του «εγώ» τους ή τον ενέταξαν στη σύνθεση, πολύ πριν καν την ανακάλυψη της φωτογραφίας τον 19^ο αιώνα. Η εφεύρεση της φωτογραφίας άλλαξε την στόχευση της ζωγραφικής στην απεικόνιση της πραγματικότητας και στην αποτύπωση της φύσης...

Αυτοπορτραίτα του Schiele

Μάλιστα, ο Schiele δεν στάθηκε μόνο στα αυστηρά πορτραίτα, αλλά φρόντισε να «σκανδαλίσει» με την γυμνή απόδοση του κορμιού του. Η απόπειρα του μοιάζει με ύμνο στο ναρκισσισμό, κάτι πολύ οικείο στη σημερινή εποχή του Instagram.  Η αδύνατη σιλουέτα του δεν μοιάζει σαγηνευτική. Η απόδοση της φιγούρας του  πιθανότατα να επηρεάζεται από την πρόωρη επαφή του με το θάνατο στην  εφηβεία όταν πέθανε ο πατέρας του από σύφιλη. Μάλλον, η εμπειρία αυτή τον όξυνε την περιέργειά του για τις ασθένειες και τις συνέπειες πάνω στο ανθρώπινο σώμα , ενώ στο πως έβλεπε το ανθρώπινο σώμα συνέβαλαν τα βιώματά του από τον Α’ Π.Π.

Κατά την σύντομη ζωή του -υπέκυψε στη γρίπη το 1918 σε ηλικία 28 ετών- δημιούργησε περισσότερες από 300 ελαιογραφίες και αρκετές χιλιάδες έργα σε χαρτί. Η ανθρώπινη φιγούρα παρείχε στον Σίλε τα πιο ισχυρά του θέματα τόσο για πίνακες όσο και για σχέδια. Οι αυτοπροσωπογραφίες της μεγάλης σειράς υδατογραφιών και πινάκων που δημιούργησε μεταξύ του 1910 και του 1918 -από τις οποίες η συγκεκριμένη αποτελεί χαρακτηριστικό παράδειγμα- είναι καυστικές, ψυχολογικά πολύπλοκες εικόνες. Η αδυνατισμένη, βασανισμένη φιγούρα του καλλιτέχνη, οστεώδης και γωνιώδης, σφύζει από μια εσωτερική ένταση που γίνεται ορατή από την ταραγμένη γραμμή του μολυβιού και τη ζωγραφισμένη λευκή περιβάλλουσα αύρα.

 Ο Σίλε κοιτάζει άγρια, με τα μεγάλα, σκούρα μάτια του να φαντάζουν απειλητικά,  τα μαλλιά του να στέκονται όρθια...  Το χρώμα περιορίζεται σε αποχρώσεις του καφέ, ενώ μόνο ορισμένες περιοχές του σώματος (στόμα, θηλές, ομφαλός και γεννητικά όργανα) είναι κόκκινες.

 

 

Ο διάλογος με τον Klimt

Πολύ ενδιαφέρουσα είναι η μουσειακή συνύπαρξη Σίλε –Κλιμτ:  Δυο πρωτοπόρες προσωπικότητες της τέχνης των αρχών του αιώνα αντικατοπτρίζονται μέσω του έργου τους στο Μουσείο Leopold. Η καλλιτεχνική αφετηρία του Gustav Klimt ήταν αρχικά διαποτισμένη από τις παραδόσεις της Gründerzeit και του ιστορικισμού και περιελάβανε παραγγελίες που πραγματοποιήθηκαν από την κολεκτίβα στούντιο, γνωστή ως "Künstlercompagnie" (Εταιρεία Καλλιτεχνών), την οποία ίδρυσε με τον αδελφό του Ernst Klimt και τον Franz von Matsch, καθώς και ρεαλιστικά πορτρέτα όπως το "Young Girl Sitting" του 1894 (μέρος της συλλογής Leopold). Στα μέσα της δεκαετίας του 1890, η πορεία του τον οδήγησε να απορρίψει αυτή την αρχική φάση και να προχωρήσει στην ανάπτυξη ενός άκρως ατομικιστικού στυλ. 

Ο Κλιμτ και ο προστατευόμενό τους Σίλε θεωρείται ότι έδωσαν ώθηση στην ανάπτυξη του ατομικού στυλ σε ότι αφορά την αποτύπωση της ανθρώπινης φιγούρας. Από την μια ο συμβολιστής Κλιμτ και από την άλλη ο εξπρσιονιστής Σίλε… Ο Κλιμτ μοιάζει αισθητικά πιο διακοσμητικός εντάσσει στη σύνθεση γεωμετρικά μοτίβα, το χρυσό και διάφορα μοτίβα, ενώ ο Σίλε είναι λιτός και απέριττος, μερικές φορές καθηλωτικά ωμός. Ωστόσο, ο δεύτερος θεωρείται πιο κοντά στη σύγχρονη αισθητική.

Ωστόσο, ο  Κλίμτ είχε διαχωρίσει τη θέση του ως προς το αυτοπορταίτο καθώς είχε πει «με ενδιαφέρει λιγότερο ο εαυτός μου ως θέμα ζωγραφικής από ό,τι οι άλλοι άνθρωποι, κυρίως οι γυναίκες». Και με εξαίρεση ένα πρώιμο έργο του, ο Κλιμτ ζωγράφισε πορτρέτα μόνο γυναικών. Βέβαια και ο Σίλε ήταν λάτρης του γυναικεία σώματος, φήμες κυκλοφορούσαν για αιμομικτές σχέσεις με την αδερφή του αλλά και  με μια ανήλικη που απεικόνισε. Μάλιστα συνελήφθη και παραπέμφθηκε σε δίκη. Ο δικαστής θεωρώντας ένα από τα έργα του πορνογραφικό το έκαψε.

Στη Βιέννη άλλωστε το σεξ ήταν μια σύγχρονη θρησκεία. Η άρνηση της επιθυμίας είναι η κατάρα της αστικής ζωής, σύμφωνα με τον ο βιεννέζος γιατρό Sigmund Freud καθώς άκουγε προβληματισμένους ασθενείς που αποκάλυπταν συμπτώματα, όπως πίστευε, σεξουαλικής καταπίεσης. Η δημοσίευση το 1900 του βιβλίου του «Η ερμηνεία των ονείρων» έβαλε τη σεξουαλικότητα στη συζήτηση της Αυστροουγγρικής αυτοκρατορίας. Ωστόσο, δεν ήταν μόνο ο Φρόιντ που κήρυττε τον θρίαμβο της λίμπιντο. Τα θεατρικά έργα και οι ιστορίες του Άρθουρ Σνίτσλερ απεικονίζουν τη ζωή ως μια σεξουαλική τραγικοκωμωδία. Ακόμη και η μουσική του Γκούσταβ Μάλερ ήταν ποτισμένη με πλούσιο ερωτισμό. Ωστόσο, ακόμη και σε αυτή την εκστατικά ανεμπόδιστη κουλτούρα, ο Κλιμτ και ο Σίλε κατάφεραν να σκανδαλίσουν.

Αξιοσημείωτο είναι το έργο του Κλιμτ  Medicine που μοιάζει με όνειρο που περιμένει να αποκωδικοποιηθεί από τον Φρόιντ: μια φιγούρα με άγρια μαλλιά κοιτάζει έξω από έναν παραπαίοντα πύργο ανθρώπινων σωμάτων που σκύβουν, διαπλέκονται, αγκαλιάζονται και κοιμούνται. Ένας σκελετός χαμογελά στη μέση όλων αυτών. Αυτή η ρέουσα «όπερα» του σεξ και του θανάτου σχεδιάστηκε περίπου το 1900 για τη μεγαλύτερη δημόσια παραγγελία του Κλιμτ, μια σειρά από πίνακες οροφής για το Πανεπιστήμιο της Βιέννης. Τα έργα επικρίθηκαν ως πορνογραφικά, απορρίφθηκαν και σχεδόν σίγουρα καταστράφηκαν από τα SS το 1945.

 

Ο Κλιμτ μπορεί να αγαπήθηκε ως ηδονιστής που μετέτρεψε τις γυναικείες φιγούρες σε ρέουσες  φαντασιώσεις, ο Σίλε εκτιμήθηκε για την ικανότητά του να εκφράζει τα συναισθήματα του μέσα από τα έργα του αλλά και το γενικότερο αίσθημα της εποχής του, για τον Α’ Π.Π. Η φυλάκιση του φαίνεται πως στάθηκε η μήτρα για να στραφεί στον εαυτό του. «Για την τέχνη και τους αγαπημένους μου θα υπομείνω ευχαρίστως μέχρι τέλους», γράφει σε μια αυτοπροσωπογραφία του από τη φυλακή. 

Σε αυτήν είναι μια βασανισμένη φιγούρα με κομμένα μαλλιά, τα αυτιά του να προεξέχουν, τα μακριά του δάχτυλα να απλώνονται με αγωνία καθώς σκύβει το σώμα του κάτω από τα γκρίζα ρούχα της φυλακής. Οι άλλες αυτοπροσωπογραφίες του είναι επίσης αισθησιακές πράξεις αυτομαρτυρίας. Ο καλλιτέχνης κατεβάζει το βλέμμα του δίνοντας μια τροπή άγχους σε αυτό που διαφορετικά θα μπορούσε να είναι ένα ευθύ πορτρέτο. Σε μια άλλη αυτοπροσωπογραφία κάθεται γυμνός,  κοιτάζει από ένα κεφάλι που γέρνει σχεδόν οριζόντια.

Ο Schiele δημιουργούσε σκηνικές εικόνες κάπως αδέξιες, αμήχανες και κατακερματισμένες και με αυτόν τον τρόπο λειτούργησε ως καταλύτης για το κίνημα της μοντέρνας τέχνης που απέρριψε το ιδανικό γυμνό. Ο Schiele και ο Klimt χρησιμοποιούν την ανθρώπινη μορφή για να εκφράσουν ωμά συναισθήματα, συχνά μέσω της σωματικής παραμόρφωσης. Και οι δύο καλλιτέχνες είναι πρώιμοι εκπρόσωποι του εξπρεσιονισμού, το έργο των οποίων επηρεάστηκε σε μεγάλο βαθμό από τη ζωή και τις ερωτικές τους εμπειρίες.

 

Με πληροφορίες από https://www.riseart.com, theguardian.gr